VNTB – Tô Lâm là ai?TS Phạm Đình Bá
07.07.2025 8:18
VNThoibao
Ngày 4 tháng 7 là ngày sinh nhật của Hội Nhà Báo Độc Lập Việt Nam và tờ Việt Nam Thời Báo. Trong khoảng thời gian này, tôi ở xa, không phải là hội viên nhưng không biết vì sao, vẫn cứ suy nghĩ đến những người dấn thân, trong nhiều hoàn cảnh và cố gắng khác nhau.
Trong công việc của Hội và của tờ Báo (cũng như những cố gắng phi thường của xã hội dân sự hiện đang lặng lẽ làm việc không ngừng nghĩ trong âm thầm), mọi người bị ảnh hưởng sâu sắc bởi một cá nhân. Chỉ một người nhưng dần dần hé lộ thành một vấn đề lớn cho tương lai của 100 triệu người khác.
Tô Lâm sinh ra trong một gia đình có truyền thống làm công an. Cha ông là một đại tá công an. Từ nhỏ, ông đã sống trong môi trường kỷ luật và quyền lực. Năm 1979, khi mới 22 tuổi, ông bắt đầu làm việc trong lực lượng Công an Nhân dân và dành trọn 45 năm cuộc đời cho ngành này.
Trong suốt sự nghiệp, Tô Lâm được mô tả như một người có tính cách mạnh mẽ và quyết đoán. Các nhà tâm lý học sẽ nói rằng ông thuộc nhóm người có “tính cách chỉ huy” – những người thích kiểm soát, ra quyết định nhanh và không ngại đối đầu với khó khăn.
Năm 2021, trong thời kỳ đại dịch khó khăn, Tô Lâm có chuyến đi London tham dự hội nghị khí hậu COP26. Sau khi thăm mộ Karl Marx – người sáng lập chủ nghĩa cộng sản – ông đã đến nhà hàng của đầu bếp nổi tiếng Salt Bae.
Tại đây, ông ăn một món bít tết phủ vàng có giá khoảng 2.000 đô la Mỹ. Để hiểu rõ con số này, lương trung bình của người Việt lúc đó chỉ khoảng 230 đô la một tháng. Nghĩa là một bữa ăn của ông bằng lương 8-9 tháng của người dân bình thường.
Khi video bữa ăn này lan truyền trên mạng, người dân rất tức giận. Đặc biệt là một anh bán phở ở Đà Nẵng tên Bùi Tuấn Lâm đã làm video bắt chước ông “Thánh Rắc Muối” Salt Bae bằng cách: rắc hành lá vào tô phở như Salt Bae rắc muối. Sau đó, anh này bị bắt và bị kết án 5 năm rưỡi tù chỉ vì một video hài hước.
Năm 2020, với tư cách Bộ trưởng Công an, Tô Lâm chỉ huy một cuộc tấn công quy mô lớn vào xã Đồng Tâm, nơi nông dân đang phản đối việc nhà nước chiếm đất. Cuộc tấn công này sử dụng 3.000 cảnh sát và diễn ra vào lúc 1-4 giờ sáng khi người dân đang ngủ. Kết quả là ông Lê Đình Kình, 84 tuổi, một đảng viên Cộng sản suốt 50 năm, bị bắn chết. Ba cảnh sát cũng thiệt mạng. Thay vì cảm thấy tiếc nuối, một năm sau Tô Lâm công khai tự hào về cuộc hành quân này, gọi đó là “thành tích xuất sắc”.
Từ năm 2016, Tô Lâm trở thành người thực thi chính chiến dịch chống tham nhũng “đốt lò” do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khởi xướng. Tuy nhiên, thay vì chỉ bắt những người tham nhũng thực sự, ông đã sử dụng chiến dịch này để loại bỏ đối thủ chính trị.
Từ năm 2022 đến 2024, ông đã buộc 7 trong số 18 thành viên Bộ Chính trị phải từ chức, bao gồm: Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc và Võ Văn Thưởng; Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ; các Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam.
Điều đặc biệt là hầu hết những người này không bị buộc tội tham nhũng trực tiếp, mà bị buộc tội “thiếu giám sát cấp dưới” – một cách diễn đạt mới mà Tô Lâm phát minh để loại bỏ đối thủ.
Trong khi truy quét tham nhũng khắp nơi, gia đình Tô Lâm lại tích lũy được tài sản khổng lồ. Em trai ông, Tô Dũng, sở hữu tập đoàn Xuân Cầu Holdings với vốn đăng ký 2,15 nghìn tỷ đồng (khoảng 90 triệu đô la). Mức độ giàu có của gia đình ông có thể lớn hơn vốn đăng ký rất nhiều.
Gia đình này kiểm soát nhiều dự án lớn trị giá hàng tỷ đô la, bao gồm các khu du lịch cao cấp và dự án bất động sản. Con gái Tô Lâm học đại học ở London, nơi chi phí mỗi năm hơn 50.000 đô la – một con số không thể có được chỉ với lương của một quan chức chính phủ.
Từ khi làm Bộ trưởng Công an, Tô Lâm đã buộc người dân thay đổi giấy tờ tùy thân nhiều lần. Cứ 2-3 năm lại có một “cải cách” mới. Năm 2016 là thẻ căn cước công dân mới. Năm 2021 là thẻ chip nâng cao. Năm 2023 là đổi tên từ “Thẻ căn cước công dân” thành “Thẻ định danh”. Năm 2024 là thêm sinh trắc học mống mắt.
Mỗi lần thay đổi, người dân phải mất thời gian và tiền bạc để làm lại giấy tờ. Tuy số tiền không nhiều (50.000-70.000 đồng), nhưng với hàng triệu người, đây là gánh nặng lớn, đặc biệt với người nghèo.
Năm 2024, sau khi trở thành Tổng Bí thư, Tô Lâm tiến hành cuộc “Cách mạng tinh gọn” lớn nhất trong lịch sử Việt Nam. Ông giảm 63 tỉnh thành xuống còn 34. Ông cắt giảm 250.000 việc làm công chức (1 trong 5 người). Ông bỏ hoàn toàn cấp huyện – một tầng chính quyền tồn tại hàng thập kỷ. Ông sáp nhập các bộ ngành, từ 22 bộ xuống còn 17 bộ.
Mặc dù được biện minh là tiết kiệm chi phí, nhưng thực chất đây là cách để tập trung quyền lực vào tay Tô Lâm và loại bỏ những cấp chính quyền có thể chống đối.
Nhìn vào tất cả những gì Tô Lâm đã làm, ta thấy một chủ đề chung là kiểm soát. Ông kiểm soát thông tin (qua việc bắt người làm video hài), kiểm soát đất đai (vụ Đồng Tâm), kiểm soát đối thủ chính trị (qua chiến dịch chống tham nhũng), và kiểm soát toàn bộ hệ thống hành chính (qua cải cách tinh gọn).
Các nhà nghiên cứu tâm lý cho rằng những người như Tô Lâm có “nhu cầu kiểm soát cao” và “thiếu đồng cảm“. Trên phương diện khoa học, những người như Tô Lâm tin rằng chỉ có sự kiểm soát nghiêm ngặt mới có thể mang lại ổn định, ngay cả khi điều đó gây đau khổ cho nhiều người.
Với việc đã loại bỏ hầu hết đối thủ và kiểm soát được toàn bộ hệ thống, Tô Lâm hiện là người quyền lực nhất Việt Nam. Ông kết hợp cả hai chức vụ quan trọng nhất: Tổng Bí thư Đảng và Chủ tịch nước (cho đến tháng 10/2024).
Dựa trên cách thức hành xử trong quá khứ, có thể dự đoán rằng Tô Lâm sẽ tiếp tục tăng cường giám sát và kiểm soát xã hội. Ông sẽ tập trung quyền lực vào tay cá nhân. Ông sẽ sử dụng công nghệ để theo dõi người dân. Ông sẽ hạn chế tự do biểu đạt và biểu tình.
Tô Lâm là một người đàn ông quyền lực đã khéo léo biến chiến dịch chống tham nhũng thành công cụ để loại bỏ đối thủ và tập trung quyền lực. Ông là người không ngại sử dụng bạo lực khi cần thiết (Đồng Tâm), trừng phạt nặng nề những ai dám chế giễu mình (vụ Salt Bae), và liên tục thay đổi luật lệ để duy trì sự kiểm soát.
Từ góc độ tâm lý học, ông thể hiện đặc điểm của “nhà lãnh đạo độc tài hiện đại” – người sử dụng các thể chế và luật pháp để phục vụ mục đích cá nhân trong khi vẫn duy trì vẻ ngoài hợp pháp.
Câu chuyện của Tô Lâm cho thấy cách một người có thể từ một quan chức cấp trung trở thành nhà lãnh đạo tối cao thông qua sự tính toán chiến lược, loại bỏ đối thủ có hệ thống, và kiểm soát thông tin. Đây là một bài học quan trọng về cách thức hoạt động của quyền lực trong thế giới hiện đại.
No comments:
Post a Comment