VNTB – Những thế hệ trẻ đang cưu mang quê mẹ ra sao?TS Phạm Đình Bá
07.07.2025 6:58
VNThoibao
Bạn ơi, thế hệ Y (Millennials, sinh năm 1981-1996) và thế hệ Z (sinh năm 1997-2012) đang viết lại câu chuyện bảo vệ môi trường một cách đầy ấn tượng. Thay vì chỉ lo lắng từ xa về tình trạng ô nhiễm, họ đã trực tiếp xuống tay làm sạch những địa danh bị ô nhiễm nặng nhất của đất nước. Câu chuyện này không chỉ là về những người trẻ có ý thức về môi trường, mà còn về cách họ kết hợp giữa tinh thần truyền thống với khát vọng thay đổi toàn cầu.
Đất nước có những địa điểm ô nhiễm đáng báo động trong xao lãng. Vịnh Hạ Long từng nổi tiếng với làn nước màu ngọc bích giờ đây phải đối mặt với 10.000 mét khối rác thải nổi chỉ trong hai tháng. Sông Mekong xếp trong danh sách 10 con sông thải ra biển nhiều rác thải nhựa nhất thế giới. Sông Thị Vải ở Đồng Nai bị mô tả là “gần như chết” sau thảm họa môi trường của nhà máy Vedan. Hệ thống sông Nhuệ-Đáy-Tô Lịch ở Hà Nội với 22% nước thải được xử lý, và bờ biển miền Trung với thảm họa tội phạm từ Formosa xả thải nước độc thẳng ra biển năm 2016 khiến 115 tấn cá chết dọc 200km bờ biển.
Những con số khủng khiếp này không làm thế hệ trẻ nản lòng. Thay vào đó, họ đã biến những thử thách này thành động lực hành động.
Thế thì thế hệ trẻ đã và đang nuôi dưỡng quê mẹ ra sao? Tại Vịnh Hạ Long, nơi từng chìm trong rác thải nhựa, giờ đây có nhóm “Vì một Hạ Long Xanh” do bạn trẻ Nguyễn Đăng Huy dẫn dắt. Mỗi tuần, nhóm đều tổ chức thu gom rác thải dọc bãi biển và các công viên hoa. Điều đặc biệt là thành viên của nhóm “đến từ nhiều độ tuổi, giới tính và nghề nghiệp khác nhau, tất cả đều có chung một điểm: yêu thiên nhiên và muốn quê hương sạch đẹp hơn”.
Tại Sài Gòn, nơi có những kênh rạch ô nhiễm nặng nhất như kênh Lăng 2, hàng nghìn thanh niên đã dành những ngày chủ nhật xanh để làm sạch kênh rạch. Học sinh Nguyễn Kim Hoàng từ trường THPT Trần Văn Giàu đã dậy từ 5 giờ sáng để tham gia lễ khai mạc vì quá háo hức được tham gia công việc tình nguyện. Có 30 bạn trẻ từ cộng đồng “Việt Nam Xanh” đã miệt mài làm việc trong làn nước đen để dọn rác và kéo từng mảng bèo tây phủ đầy bùn đen lên bờ.
Nhóm “Sài Gòn Xanh” do Nguyễn Lương Ngọc (sinh năm 1996) thành lập đã trở thành một trong những phong trào môi trường nổi bật nhất. Trong năm năm hoạt động, nhóm đã tổ chức hơn 300 chiến dịch dọn rác, thu hút sự tham gia của hơn 20.000 tình nguyện viên và thu gom hơn 3.000 tấn rác thải. Ngọc chia sẻ: “Họ là sinh viên, tài xế công nghệ, nhân viên tự do, nhân viên bất động sản… đầy nhiệt huyết, không sợ khó khăn gian khổ”.
Tại vùng đồng bằng sông Cửu Long, nơi chịu ảnh hưởng nặng nề từ ô nhiễm nhựa của sông Mekong, các bạn trẻ đã khởi xướng dự án “Green River”. Nguyễn Hoàng Sơn, 21 tuổi, sinh viên trường Đại học Kinh tế Sài Gòn, cùng bốn bạn trẻ khác đã thành lập dự án “Cai Rang Green River 1” tại chợ nổi Cái Răng (thành phố Cần Thơ). Họ cung cấp thùng rác tái chế cho các thương lái, khuyến khích thuyền trưởng các tàu lớn trưng bày băng rôn ủng hộ bảo vệ môi trường, và sử dụng máy móc điều khiển từ xa để thu gom rác.
Tại tỉnh Đồng Tháp, dự án “Hungry Water” đã nhắm đến học sinh trung học thông qua việc học tập dựa trên dự án về các thách thức khí hậu tại đồng bằng sông Cửu Long. Giáo viên Bùi Hữu Nhận chia sẻ: “Tác động của biến đổi khí hậu đối với sông Mekong và vùng đồng bằng không chỉ quan trọng đối với Việt Nam mà còn là chủ đề có ý nghĩa quan trọng đối với các nhà khoa học và nhà hoạt động môi trường toàn cầu”.
Thảm họa Formosa năm 2016 đã trở thành bước ngoặt trong ý thức môi trường của giới trẻ. Khi công ty thép Formosa từ Đài Loan gây ra thảm họa môi trường khủng khiếp, hàng nghìn người đã mang theo những biểu ngữ tự làm với khẩu hiệu “Cá cần nước sạch, dân cần minh bạch” để biểu tình ôn hòa đòi điều tra. Kêu gọi “Tôi chọn cá!” đã lan truyền sâu rộng trên mạng xã hội với hình ảnh được đưa vào nhiều ảnh đại diện Facebook.
Điều đáng chú ý là Facebook đã trở thành nền tảng phổ biến nhất để chia sẻ thông tin về các cuộc biểu tình sắp tới, cứu trợ khẩn cấp (chủ yếu là thực phẩm) cho cư dân trong các làng chài, cũng như các nỗ lực gây quỹ để tiến hành nghiên cứu độc lập trong khu vực bị ô nhiễm. Phong trào này đã thể hiện khả năng huy động riêng biệt ở khu vực nông thôn và thành thị, với các nhà hoạt động môi trường ở thành phố sử dụng mạng xã hội để xây dựng phong trào và kết nối với những người ở vùng xa vùng sâu.
Thế hệ trẻ thể hiện thái độ môi trường được định hình bởi khung văn hóa nhấn mạnh lợi ích cộng đồng hơn hành động cá nhân. Khác với phương pháp cá nhân hóa của phương Tây, thanh niên Việt Nam tổ chức các hoạt động môi trường thông qua các cấu trúc xã hội đã được thiết lập thay vì lựa chọn tiêu dùng cá nhân.
Nghiên cứu cho thấy “Trong các nền văn hóa tập thể coi trọng các mục tiêu chung, những chuẩn mực như vậy cộng hưởng mạnh mẽ với các giá trị của thế hệ Z, bao gồm nhận thức môi trường cao và việc ra quyết định hướng cộng đồng hướng tới hài hòa môi trường”. Thanh niên Việt Nam tập trung vào huy động cộng đồng và thay đổi hệ thống thay vì thay đổi lối sống cá nhân.
Các trang Facebook về môi trường như “Việt Nam Tái Chế”, “Ý Tưởng Tái Chế – Tái Sử Dụng”, “Sài Gòn Xanh”, “Nhà Nhiều Lá” thu hút từ hàng chục nghìn đến hàng trăm nghìn thành viên. Những nền tảng này tập trung vào các giải pháp môi trường thực tế và sự tham gia của cộng đồng thay vì việc xây dựng thương hiệu lối sống cá nhân.
Một nghiên cứu cho thấy 37% Gen Z Việt Nam lấy thông tin từ mạng xã hội so với 27% Gen Y lấy thông tin từ “word of mouth (bạn bè/gia đình)”. Điều này cho thấy sự chuyển đổi trong cách tiếp cận thông tin môi trường giữa các thế hệ.
Những nỗ lực của thế hệ trẻ đã mang lại kết quả cụ thể. Tại Hạ Long, chiến dịch “Clean the Bay” đã trở thành sự kiện dọn dẹp thường niên, thu hút sự tham gia của hơn 100 tình nguyện viên và thu gom hơn 250kg rác thải, 800 miếng xốp, 490 miếng rác thải nhựa và 220 miếng rác các loại.
Tại tỉnh Phú Thọ, thanh niên huyện Cẩm Khê đã thu gom và xử lý 3,5 tấn rác thải; làm sạch 12km đường liên xã, liên vùng; trồng mới 20.000 cây xanh. Những hoạt động này đã thu hút đông đảo người dân tham gia và góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm bảo vệ môi trường trong đoàn viên, thanh niên.
Điều thú vị là thế hệ trẻ Việt Nam đã biết cách kết hợp truyền thống với hành động môi trường hiện đại. Nhóm “The Carp Team” ở Hà Nội đã tận dụng truyền thống thả cá chép ngày 23 tháng Chạp để khơi dậy việc bảo vệ môi trường trong cộng đồng. Họ thu gom túi nilon để tái chế và hạ cá xuống bờ nước trong chậu để cá có thể được thả ở đó, thay vì để người dân thả cả cá và túi nhựa xuống sông.
Thế hệ trẻ Việt Nam đối mặt với những rào cản độc đáo bao gồm “hạn chế về kỹ năng, hạn chế về công nghệ, thiếu sự hỗ trợ từ các bên liên quan và hạn chế về tài chính”. Tuy nhiên, họ đã biến những thách thức này thành cơ hội để phát triển các mô hình sáng tạo và dài hạn.
Ví dụ, học sinh lớp 12A2 Nguyễn Văn Ngọc Đức từ trường THPT Bạch Đằng đã giành giải nhì tại Cuộc thi Dự án Khởi nghiệp Thanh niên Nông thôn 2024 với dự án “Lò đốt vàng mã không khói, không bụi”. Với quy trình đốt kín, vàng mã chỉ cần đưa vào lò, đóng kín, bật điện và đốt mà không thải khói bụi ra môi trường.
Nhìn về tương lai, thế hệ trẻ Việt Nam đang xây dựng một mạng lưới tình nguyện viên bền vững trên toàn quốc. Nguyễn Lương Ngọc từ “Sài Gòn Xanh” tin rằng “khi bảo vệ môi trường trở thành thói quen và ý thức của mỗi người, chúng ta sẽ có những thay đổi tích cực lâu dài”. Anh khẳng định: “Chúng tôi muốn xây dựng một thế hệ trẻ không chỉ yêu thiên nhiên mà còn cam kết hành động vì môi trường”.
Câu chuyện của thế hệ Y và Z Việt Nam là minh chứng sống động cho sức mạnh của cộng đồng trong việc tạo ra những thay đổi kỳ diệu. Từ những địa danh ô nhiễm nặng nhất như Vịnh Hạ Long, sông Mekong, sông Thị Vải, đến các kênh rạch đen ngòm ở Sài Gòn, họ đã biến những nơi này thành biểu tượng của hy vọng và hành động.
Điều đặc biệt là cách họ kết hợp giữa giá trị truyền thống Việt Nam với khát vọng môi trường toàn cầu, tạo ra một mô hình hành động độc đáo. Thay vì chỉ thay đổi thói quen tiêu dùng cá nhân như các bạn trẻ phương Tây, họ tập trung vào việc xây dựng cộng đồng, huy động tập thể và tạo ra thay đổi hệ thống.
Từ những sáng kiến nhỏ đến những dự án lớn, từ việc dọn rác hàng tuần đến những chiến dịch truyền thông sáng tạo, thế hệ trẻ Việt Nam đã chứng minh rằng ý thức môi trường không chỉ dừng lại ở các hoạt động bề mặt mà đã trở thành thói quen và trách nhiệm của mỗi người. Họ đã khơi dậy một phong trào sống xanh, mang lại hy vọng không chỉ cho Việt Nam mà còn cho thế giới.
Việt Nam ơi thời gian quá nửa đời,
và ta đã tỏ tường rồi.
(Nhạc sĩ Việt Khang, thế hệ X)
No comments:
Post a Comment