ĐỐI THOẠI

VNTB – Những đấu đá nội bộ dưới thời Tô Lâm là sao?

TS Phạm Đình Bá
05.07.2025 6:16
VNThoibao

(VNTB) – Các quyết định được đưa ra trong bóng tối hôm nay sẽ quyết định hướng đi kinh tế, liên minh đối ngoại và cấu trúc chính trị của Việt Nam trong nhiều năm tới

Bề ngoài, hệ thống chính trị thể hiện hình ảnh đoàn kết và cùng chung mục đích. Đảng cố tạo nên một bộ mặt ổn định, với các phương tiện truyền thông có đăng ký đồng loạt truyền tải thông điệp về tăng trưởng, trung thành và tiến bộ. Nhưng đằng sau hình ảnh được xây dựng cẩn thận đó, những căng thẳng trong giới ‘tinh hoa chính trị’ đang gia tăng – và những người trong cuộc cho biết các vết nứt ngày càng khó che giấu.

Khi đất nước trải qua quá trình chuyển đổi kinh tế và những thay đổi địa chính trị, các mâu thuẫn nội bộ lâu đời đang dần nổi lên bề mặt. Những căng thẳng này không chỉ mang tính ý thức hệ – mà còn là thế hệ, thể chế và cá nhân. Dù phần lớn các cuộc thảo luận công khai tránh đề cập đến những chia rẽ ngầm này, các sự kiện gần đây đã khiến cơn bão âm ỉ sau cánh cửa đóng kín không thể bị phớt lờ.

Những cuộc đấu đá quyền lực thể hiện căng thẳng trong giới tinh hoa chính trị. Mô hình lãnh đạo ở Việt Nam dựa trên sự đồng thuận – ít nhất là trên lý thuyết. Nhưng những người trong cuộc và các nhà phân tích chính trị chỉ ra rằng trong vài năm gần đây, căng thẳng trong giới tinh hoa chính trị đã gia tăng do các cuộc đấu đá quyền lực phía sau hậu trường. Khi các lãnh đạo kỳ cựu nghỉ hưu và những gương mặt mới, có tư duy toàn cầu hơn lên thay, các cuộc cạnh tranh phe phái ngày càng khó kiểm soát.

Dù không được đề cập công khai trên truyền thông chính thống, cuộc chiến giành ảnh hưởng giữa các nhà kỹ trị cải cách và những người bảo thủ trong đảng là bí mật ai cũng biết trong giới quan sát chính trị. Những căng thẳng này không chỉ là vấn đề chính sách – mà còn là cuộc đấu tranh giữa các tầm nhìn đối lập về tương lai đất nước, và ai sẽ là người định hình nó.

Các lãnh đạo cải cách bị thanh trừng gần đây là Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam. Ông Minh có học vị Thạc sĩ Luật và Ngoại giao từ Đại học Tufts ở Mỹ. Ông tham gia tích cực các hoạt động ngoại giao quốc tế, từ Liên Hiệp Quốc đến Diễn đàn Kinh tế Thế giới, và luôn nhấn mạnh về chủ nghĩa đa phương và hội nhập kinh tế toàn cầu.

Ông Đam có những đóng góp trong ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý nhà nước. Ông có bằng Tiến sĩ Kinh tế từ Đại học Tự do Brussels (Bỉ) và từng là Trợ lý của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt. Cả hai lãnh đạo này đều có tư duy cởi mở về hội nhập quốc tế và được các tập đoàn đa quốc gia cũng như chính phủ các nước phát triển đánh giá là những đối tác đáng tin cậy.

Tô Lâm đã chủ động và có hệ thống sử dụng chiến dịch chống tham nhũng như một công cụ chính trị để loại bỏ hai lãnh đạo cải cách này, không phải chỉ vì lý do thanh liêm mà còn vì mục đích cạnh tranh quyền lực.

Chiến dịch chống tham nhũng của cựu Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng bị ông Tô Lâm lèo lái thành công cụ thanh trừng nội bộ để chiếm ngôi tổng bí thư. Một trong những dấu hiệu dễ nhận thấy nhất của sự căng thẳng trong giới tinh hoa chính trị là làn sóng truy quét tham nhũng quy mô lớn gần đây. Dù các nỗ lực này được công khai ca ngợi như minh chứng cho sự liêm chính của chính phủ, một số người tin rằng chúng đang được sử dụng như công cụ để loại bỏ đối thủ và củng cố quyền lực cho một số phe phái nhất định.

Từ năm 2021, nhiều quan chức cấp cao trong lĩnh vực tài chính, y tế, xây dựng, và chính quyền địa phương đã bị cách chức, truy tố hoặc chịu áp lực phải từ nhiệm. Nhiều quan sát viên nhận thấy một mô hình lặp lại: những người bị nhắm đến thường thuộc các mạng lưới hoặc liên kết với các nhóm quyền lực trước đây. Dù là trùng hợp hay có chủ ý, những sự kiện này nhấn mạnh cách mà căng thẳng trong giới tinh hoa đang được thể hiện qua việc thực thi có chọn lọc và thanh lọc nội bộ.

Cụ thể, Tô Lâm đã dùng chiến dịch chống tham nhũng của Nguyễn Phú Trọng để loại bỏ có hệ thống các đối thủ chính trị. Trong vai trò Bộ trưởng Công an từ 2016 đến 2024, Tô Lâm đã tận dụng các cuộc điều tra tham nhũng để loại bỏ 6/15 ủy viên Bộ Chính trị cùng thời.

Các trường hợp nổi bật đáng ghi nhớ nhất được thể hiện qua thời điểm của các cuộc thanh trừng. Tháng 1/2023, các ông Phạm Bình Minh (Phó Thủ tướng Ngoại giao) và Vũ Đức Đam (Phó Thủ tướng Y tế) buộc phải từ chức vì trách nhiệm liên đới trong các vụ bê bối COVID-19. Tháng 1/2023, ông Nguyễn Xuân Phúc (Chủ tịch nước, cựu Thủ tướng) từ chức giữa tin đồn gia đình liên quan đến các vụ tham nhũng.

Tháng 3/2024, ông Võ Văn Thưởng (Chủ tịch nước) bị buộc thôi chức chỉ sau hơn một năm tại vị, với lý do “thiếu giám sát” cấp dưới nhận hối lộ từ 10 năm trước. Tháng 4/2024, ông Vương Đình Huệ (Chủ tịch Quốc hội) từ chức sau khi trợ lý của ông bị bắt vì tham nhũng. Việc áp dụng khái niệm “trách nhiệm liên đới” ở mức chưa từng có này phục vụ hoàn hảo cho lợi ích của Tô Lâm, người nắm trong tay hồ sơ tình báo về toàn bộ quan chức cấp cao.

Các lãnh đạo trong đảng xung đột vì sự khác biệt thế hệ. Đảng luôn đề cao thâm niên và lòng trung thành, nhưng thế hệ lãnh đạo mới, nhiều người được đào tạo ở nước ngoài hoặc chuyên về kinh tế quốc tế, đang thách thức các phương thức quản trị cũ kỹ. Những nhà cải cách này ủng hộ hiện đại hóa, chính sách dựa trên công nghệ và mô hình quản trị minh bạch, nhưng ý tưởng của họ thường va chạm với các cấu trúc ăn sâu bám rễ.

Sự chia rẽ giữa thế hệ cũ và mới đang làm gia tăng căng thẳng trong giới tinh hoa. Các nhà cải cách thường bị kìm hãm bởi bộ máy quan liêu ì ạch, trong khi các lãnh đạo kỳ cựu lo ngại rằng tự do hóa quá mức có thể làm mất ổn định hệ thống. Nỗi sợ không nói thành lời: thay đổi thế hệ có thể làm đảo lộn không chỉ chính sách mà cả nền tảng quản lý quyền lực.

Bằng chứng rõ rệt nhất về “xung đột thế hệ trong đảng” là chuyện “thái tử đảng“—con cháu lãnh đạo cấp cao nắm giữ vị trí trọng yếu. Nguyễn Thanh Nghị, con trai cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, trở thành Bí thư tỉnh ủy trẻ nhất cả nước năm 39 tuổi. Con trai út ông Dũng, Nguyễn Minh Triết được bầu vào ban chấp hành đảng bộ tỉnh Bình Định khi mới 25 tuổi.

Nghiên cứu chỉ ra “vị thế đặc quyền của giới tinh hoa chính trị hiện nay chủ yếu dựa vào tham nhũng và liên hệ thân hữu“. Chỉ số “Hiệu quả Quản trị và Hành chính công cấp tỉnh” ở Việt Nam 2016 xác nhận nạn “con ông cháu cha” là vấn đề mang tính hệ thống trong khu vực công.

Xung đột địa chính trị bên ngoài cũng tạo áp lực lên sự căng thẳng trong giới tinh hoa. Việc Việt Nam phải cân bằng giữa Trung Quốc, Mỹ và các đối tác khu vực đã làm gia tăng tranh luận nội bộ về định hướng chính sách đối ngoại. Việt Nam nên nghiêng về phương Tây để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chuyển đổi số, hay duy trì sự gần gũi chiến lược với Trung Quốc để bảo đảm ổn định địa chính trị?

Những câu hỏi này đã thổi bùng tranh luận gay gắt trong các tầng lớp lãnh đạo cao nhất. Một số quan chức, đặc biệt là lớp trẻ, ủng hộ thắt chặt quan hệ với Mỹ, Nhật Bản và Liên minh Châu Âu để phục vụ hiện đại hóa. Những người khác như Tô Lâm lại thận trọng, lo ngại ảnh hưởng bên ngoài và sự bất ổn. Kết quả là một cuộc giằng co phản ánh sâu sắc căng thẳng trong giới tinh hoa, nay càng trầm trọng bởi bất ổn toàn cầu.

Chuyến thăm của Tập Cận Bình vào tháng 12/2023 được một số lãnh đạo xem như là một bước ngoặt ngoại giao. Chuyến thăm của Tập là phép thử lớn cho “ngoại giao cây tre”. Hai bên ký 36 thỏa thuận hợp tác và nâng cấp quan hệ lên “cộng đồng cùng chung vận mệnh“, nhưng Việt Nam khéo léo dùng cụm từ “cộng đồng cùng tương lai” để tránh ràng buộc sâu hơn.

Trong chuyến viếng thăm này, Tô Lâm đã ra sức đàn áp phản đối Trung Quốc trong xã hội. Khác với các chuyến thăm trước của Tập, năm 2023 gần như không có biểu tình công khai, do phần lớn các nhà hoạt động chống Trung Quốc đã bị bắt giữ.

Một điểm hé lộ những đấu đá nội bộ xảy ra khi không biết ai trong đảng ngầm tiết lộ Chỉ thị 24 ra công chúng. Chỉ thị này là mệnh lệnh học tập về siết chặt ảnh hưởng nước ngoài. Chỉ thị này được ban hành tháng 7/2023, ra lệnh cho đảng viên và cán bộ phải xem mọi hợp tác quốc tế là mối đe dọa an ninh quốc gia. Chỉ thị kêu gọi kiểm soát chặt chẽ việc đi, cũng như kiểm soát những hợp tác kinh tế, văn hóa và xã hội với nước ngoài. Chỉ thị này phản ánh sự giằng xé nội bộ giữa mở cửa kinh tế và kiểm soát chính trị.

Gần đây, thỏa thuận sơ bộ về thuế quan giữa Chính quyền Trump và Chính phủ Việt Nam có thể làm gia tăng nghiêm trọng căng thẳng với Trung Quốc bởi vì thỏa thuận này đặt Việt Nam vào tình thế “lưỡng nan”, trong cách đi dây cân bằng của Việt Nam giữa hai siêu cường kinh tế. Việc Mỹ đòi hỏi Việt Nam kiểm soát chặt chẽ hàng hóa Trung Quốc đi qua Việt Nam tạo ra áp lực chính trị to lớn, đặc biệt khi Tô Lâm đã nhiều lần khẳng định quan hệ với Trung Quốc là “lựa chọn chiến lược và ưu tiên hàng đầu“. Tương lai gần sẽ cho thấy mức độ căng thẳng trong giới tinh hoa của đảng về thỏa thuận này.

Tô Lâm đang ra sức kiểm soát truyền thông và cuộc chiến thông điệp nội bộ. Ngay cả truyền thông nhà nước vốn bị kiểm soát chặt chẽ cũng không tránh khỏi các rạn nứt nội bộ. Một số kênh và phát ngôn viên đã chuyển tông, ưu ái các thông điệp phù hợp với nhiều phe nhóm. Các bài báo nhấn mạnh thành công – hoặc thất bại – của một số chính sách thường tiết lộ ai đang dần có ảnh hưởng phía sau hậu trường.

Các quan sát viên nhận thấy một số tờ báo địa phương và trang web chính thức đưa tin về chống tham nhũng, bổ nhiệm nhân sự, hợp tác kinh tế theo cách phục vụ lợi ích nhất định. Việc thao túng thông điệp nhà nước này là một chỉ dấu nữa cho cuộc chiến âm thầm nuôi dưỡng căng thẳng trong giới tinh hoa chính trị.

Tháng 7/2018, báo Tuổi Trẻ Online bị đình chỉ hoạt động 3 tháng vì đăng bài “Chủ tịch nước đồng ý ban hành Luật Biểu tình“. Bài viết này được cáo buộc “dẫn chiếu sai lệch” lời của Chủ tịch nước Trần Đại Quang về việc ủng hộ Luật Biểu tình. Việc đình chỉ Tuổi Trẻ diễn ra đúng lúc phe bảo thủ trong đảng đang gia tăng sức ép lên các tiếng nói cải cách.

Trong đại dịch COVID-19, một số “cuộc khủng hoảng truyền thông có hậu quả xã hội nghiêm trọng” đã xảy ra, chẳng hạn như việc các báo tường thuật cuộc di cư hàng loạt của công nhân nhập cư khỏi Sài Gòn bất chấp lệnh phong tỏa. Điều này khiến đảng kết luận rằng truyền thông của chính phủ “không đủ thuyết phục” và phải thay đổi từ “tuyên truyền một chiều sang tương tác đa chiều“. Cách tiếp cận mới đã được tướng công an ba sao Nguyễn Văn Thành chính thức hóa trong một cuốn sách về bảo vệ “an ninh thông tin nhà nước”.

Dưới thời Tô Lâm, cải cách truyền thông 2024-2025 thể hiện sự tập trung quyền lực vào tay phe an ninh. Mỗi tuần tại Hà Nội, Ban Tuyên giáo Trung ương Đảng và tại Sài Gòn, văn phòng miền Nam của ban này tổ chức “cuộc họp định hướng” với các tổng biên tập báo quan trọng toàn quốc. Hệ thống “cuộc họp định hướng” minh chứng việc kiểm soát nội dung báo chí phục vụ lợi ích của nhóm đương quyền.

Ngày 15/1/2025, VTC (Vietnam Multimedia Corporation) – đài truyền hình phổ biến thứ hai cả nước – bị đóng cửa đột ngột sau 20 năm hoạt động, khiến khoảng 1.000 nhân viên mất việc. Một sinh viên báo chí 21 tuổi kể lại: “Mọi người đều khóc. Sau 20 năm làm việc tại đài, thực hiện nhiều chương trình, nhiều tin tức đặc biệt, họ bị đuổi ra mà không có lý do“. Sự đóng mở có chọn lọc các cơ quan truyền thông phản ánh cuộc đấu tranh quyền lực giữa các phe phái, với phe Tô Lâm rõ rệt đang thắng thế.

Vì sao không ai dám nói công khai dù có căng thẳng ngày càng tăng trong giới tinh hoa. Dù có nhiều dấu hiệu, vẫn tồn tại văn hóa im lặng quanh những xung đột ngầm. Nói công khai về căng thẳng trong giới tinh hoa chính trị vẫn là điều cấm kỵ – thậm chí nguy hiểm. Ít người trong cuộc dám phát biểu chính thức, hầu hết các phân tích chỉ mang tính suy đoán hoặc dùng ngôn ngữ bóng gió.

Nhưng những ai quan sát kỹ đều thấy rõ dấu hiệu. Khi Việt Nam tiếp tục phát triển, cuộc cạnh tranh kiểm soát tương lai đất nước cũng ngày càng gay gắt bên trong. Liệu những căng thẳng này sẽ dẫn đến cải cách hay đàn áp phụ thuộc vào ai sẽ thắng thế phía sau bức màn – và tấm màn đó sẽ còn giữ được bao lâu.

Cuộc chiến thầm lặng có thể định hình tương lai Việt Nam. Những căng thẳng trong giới tinh hoa chính trị có thể không bùng nổ thành biểu tình công khai hay tranh luận trên truyền hình, nhưng chúng vẫn đang âm thầm định hình lại đất nước. Các quyết định được đưa ra trong bóng tối hôm nay sẽ quyết định hướng đi kinh tế, liên minh đối ngoại và cấu trúc chính trị của Việt Nam trong nhiều năm tới.

Để Việt Nam phát triển trong thế kỷ 21, đất nước sẽ phải tìm cách dung hòa giữa cũ và mới, giữa thận trọng và táo bạo. Liệu sự dung hòa đó sẽ diễn ra êm đẹp hay đau đớn vẫn là câu hỏi không ai dám hỏi – nhưng ai cũng đang âm thầm theo dõi.

__________________

Tham khảo:

Bài này dựa vào ý của một bài tiếng Anh trên Đài Phát Thanh Việt Nam. The Hidden Tensions in Vietnam’s Political Elite — What No One Dares to Say. https://daiphatthanhvietnam.com/the-hidden-tensions-in-vietnams-political-elite-what-no-one-dares-to-say/