ĐỐI THOẠI

VNTB – Lý lịch chúa đảng qua tâm lý học và tội phạm học

TS Phạm Đình Bá
01.09.2025 7:55
VNThoibao

(VNTB) – Các mẫu hình này phù hợp với nghiên cứu tội phạm học về “tội phạm của người quyền lực”, trong đó cá nhân ở vị trí lãnh đạo lợi dụng nguồn lực nhà nước để duy trì và mở rộng quyền lực bản thân.

Trên báo Tiếng Dân ngày 27/08/2025, GS Nguyễn Đình Cống cảm thán về hành vi lãnh đạo của Đảng Cộng sản qua những ngày bi thương gần đây trên quê hương, “Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa” – Lời cảnh tỉnh từ “thiên-địa-nhân”.

Theo thầy Cống, “Những ngày cuối tháng Tám đầu tháng Chín này, đất nước vẫn oằn mình trong bão tố. Trời mưa như trút, lũ về mênh mang, từng mái nhà ngói đỏ bị cuốn phăng, từng cánh đồng chìm trong biển nước. Tiếng khóc của người mất con, mất cha, tiếng kêu của dân nghèo mất sạch tài sản hòa vào tiếng mưa gió não nùng.  

Và giữa cảnh “đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa” ấy, từ thủ đô vẫn vang lên những thông cáo chối tai về lễ duyệt binh, diễu hành, bắn pháo hoa rình rang mừng 80 năm Quốc khánh. Một bên là ánh sáng pháo hoa nhức mắt trên bầu trời Ba Đình, một bên là ngọn đèn dầu heo hắt trong căn nhà ngập nước của dân nghèo. Đối nghịch ấy, đau đớn thay, không chỉ là khoảng cách vật chất, mà là sự rạn nứt trong thiên – địa – nhân của quốc gia này.”

Thay vì các nhìn “thiên – địa – nhân” của thầy Cống, tôi xin nhìn tổng thể hành vi của ông Tô Lâm theo tâm lý học và tội phạm học để bà con và các bạn bên nhà chú ý đến những bệnh lý tiềm ẩn của lãnh đạo số 1 hiện nay. 

Những hành vi trong lý lịch của ông Tô Lâm phù hợp với nhiều mẫu hình đã được xác lập trong tâm lý học hành vi và tội phạm học liên quan đến các nhà lãnh đạo khao khát quyền lực, những người có thể biểu hiện các cơ chế bù trừ cho những bất an tâm lý tiềm ẩn.

 

Kiểm soát độc đoán và các mẫu hình thống trị

Loại trừ đối thủ một cách có hệ thống

Các hành động được mô tả như loại trừ các đối thủ từ 2023-2024 nhằm bảo vệ vị trí Tổng Bí Thư phù hợp với nghiên cứu về mẫu hình lãnh đạo độc đoán. Tâm lý học hành vi cho thấy các nhà lãnh đạo thường xuyên loại bỏ các mối đe dọa tiềm tàng thường có động lực thống trị cao kết hợp với sự bất an tiềm ẩn về tính hợp pháp của mình. Mẫu hình này phản ánh điều mà các nhà tội phạm học xác định là “củng cố quyền lực thông qua việc loại trừ”—một chiến lược mà cá nhân loại bỏ các mối đe dọa nhằm duy trì sự kiểm soát. [1-4]

Tái cấu trúc thể chế nhanh chóng

Các thay đổi hành chính sâu rộng—bao gồm thay đổi thẻ căn cước công dân, cơ cấu bộ máy nhà nước và tái cơ cấu các tỉnh thành—biểu hiện điều mà nghiên cứu tâm lý học gọi là “tìm kiếm kiểm soát môi trường”. Các cải cách hành chính năm 2025 đã giảm số lượng tỉnh thành của Việt Nam từ 63 xuống còn 34 đơn vị là sự thay đổi thể chế chưa từng có được thực hiện trong một khoảng thời gian cực ngắn. Tâm lý học hành vi cho rằng những thay đổi nhanh chóng, toàn diện về thể chế thường phản ánh nhu cầu của nhà lãnh đạo nhằm in dấu cá nhân lên hệ thống và thiết lập sự kiểm soát đối với bộ máy quan liêu. [5-11]

Nghiên cứu về lãnh đạo độc đoán cho thấy các nhà lãnh đạo như vậy nhấn mạnh “quyền lực cá nhân, thẩm quyền tập trung mạnh và kiểm soát cấp dưới, cũng như sự phục tùng tuyệt đối”. Việc loại bỏ cấp huyện và tạo ra hệ thống hai tầng phù hợp với các mẫu hình mà nhà lãnh đạo đơn giản hóa hệ thống phân cấp để tăng cường kiểm soát cá nhân. [2, 8, 12]

Phô diễn tài nguyên và tín hiệu vị thế

Các lễ duyệt binh xa hoa

Ba cuộc duyệt binh quân sự lớn năm 2025, diễn ra khi Bão số 5 (Kajiki) gây ra thiệt hại lớn cho dân thường, thể hiện điều mà tâm lý học hành vi gọi là “phô diễn sự bù trừ về vị thế”. Nghiên cứu cho thấy các nhà lãnh đạo có bất an tiềm ẩn thường thực hiện các màn trình diễn công khai hoành tráng nhằm phô trương quyền lực và che giấu cảm giác yếu kém. [13-18]

Sự đối lập giữa việc chi hàng ngàn tỷ đồng cho các cuộc diễu hành quân sự trong khi phớt lờ những nạn nhân lũ lụt phải đối mặt với mất mát và thiệt hại cơ sở hạ tầng phản ánh các mẫu hình mà nhà lãnh đạo ưu tiên phô diễn quyền lực biểu tượng thay vì trách nhiệm điều hành thực chất. Điều này phù hợp với nghiên cứu cho thấy cá nhân khao khát quyền lực với sự tự ti thường thể hiện “niềm tự hào ngạo mạn”—một dạng tự hào liên quan đến thống trị xuất phát từ nhận thức bản thân thái quá hơn là thành tựu thực sự. [13, 14, 16, 19]

Các cơ chế kiểm soát trừng phạt

Trừng phạt quá mức đối với những sự thách thức mang tính biểu tượng

Việc bỏ tù “Thánh rắc hành” (Bùi Tuấn Lâm) nhiều năm chỉ vì chế giễu bữa ăn xa hoa thể hiện điều mà nghiên cứu tội phạm học xác định là “trừng phạt bảo vệ quyền lực”. Các nghiên cứu cho thấy những cá nhân có lòng tự trọng mong manh sau khi đạt vị trí quyền lực thường phản ứng với hình phạt quá mức đối với những lời nhạo báng làm lung lay quyền uy của họ. [4, 20, 21]

Trường hợp này liên quan đến một người hoạt động bình luận xã hội bị bắt và tuyên án 5 năm 6 tháng tù giam về tội “làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm chống Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam”. Phản ứng thái quá đối với lời châm biếm truyền thông xã hội biểu hiện các mẫu hình tâm lý mà nhà lãnh đạo bất an coi chỉ trích là nguy cơ tồn tại cần phải mạnh tay xử lý. [20, 21]

Đàn áp bạo lực các bất đồng

Sự kiện Đồng Tâm tháng 1/2020, trong đó khoảng 3.000 công an tổ chức tấn công rạng sáng khiến nhiều dân thường thiệt mạng, là ví dụ cho điều mà các nhà tội phạm học mô tả là “trình diễn sức mạnh áp đảo”. Nghiên cứu cho thấy những nhà lãnh đạo ra lệnh sử dụng vũ lực quá mức với dân thường thường biểu hiện các hành vi bù trừ nhằm thể hiện quyền kiểm soát tuyệt đối. [3; 22-26]

Vụ việc liên quan đến tranh chấp đất đai nơi cụ Lê Đình Kình 84 tuổi bị giết cùng với ba công an. Việc huy động lực lượng lớn như vậy đối với dân làng phản ánh các mẫu hình khẳng định quyền lực bằng cách đe dọa, phù hợp với nghiên cứu về các cá nhân tìm cách bù trừ cho cảm giác yếu kém tiềm ẩn. [22, 24, 27, 28]

Cơ chế bù trừ tâm lý

Kiểm soát thông qua thao túng thể chế

Chuỗi các thay đổi thể chế liên tục—tái cấu trúc hành chính, sửa đổi luật pháp, cải tổ bộ máy quan liêu—biểu hiện điều mà tâm lý học Adler gọi là “khao khát vượt trội” thông qua kiểm soát môi trường. Tốc độ và quy mô của các thay đổi này hé lộ các cơ chế bù trừ mà lãnh đạo tìm cách áp đặt quyền kiểm soát cá nhân lên thể chế như một phương tiện khẳng định quyền lực. [17, 29]

Khẳng định uy quyền mang tính biểu tượng

Việc ưu tiên phô trương quân sự trong khi bỏ qua nhu cầu của dân thường khi thiên tai diễn ra thể hiện điều mà nghiên cứu mô tả là “uy quyền biểu tượng lấn át quản trị thực chất”. Mẫu hình này cho thấy lãnh đạo thiên về phô diễn quyền lực thay vì trách nhiệm thực sự, đồng nhất với hồ sơ tâm lý của những người khao khát quyền lực như cơ chế bù trừ cho sự yếu kém chứ không phải năng lực lãnh đạo thực sự. [19]

Hệ quả Tội phạm học

Lạm dụng quyền lực nhà nước

Các mẫu hình này phù hợp với nghiên cứu tội phạm học về “tội phạm của người quyền lực”, trong đó cá nhân ở vị trí lãnh đạo lợi dụng nguồn lực nhà nước để duy trì và mở rộng quyền lực bản thân. Việc loại bỏ đối thủ chính trị một cách hệ thống, trừng phạt quá mức người chỉ trích, và đàn áp phản kháng bạo lực được các nhà tội phạm học xác định là lạm quyền thể chế. [30, 31]

Mẫu hình leo thang độc đoán

Nghiên cứu về hành vi độc đoán cho thấy các nhà lãnh đạo thể hiện những mẫu hình này thường tăng cường các cơ chế kiểm soát theo thời gian. Việc chuyển từ loại bỏ đối thủ chính trị, đến đàn áp bạo lực rồi cải tổ thể chế liên tục đại diện cho một tiến trình leo thang điển hình mà thành công ban đầu trong củng cố quyền lực dẫn đến các lần khẳng định kiểm soát ngày càng táo bạo. [32, 33]

Phân tích Tâm lý học hành vi

Các hành vi được mô tả biểu hiện nhiều đặc điểm mà nghiên cứu tâm lý học xác định về các cá nhân khao khát quyền lực có bất ổn tiềm ẩn:

– Bù trừ bằng biểu hiện hoành tráng (lễ duyệt binh khi dân thường hoạn nạn)

– Nhạy cảm quá mức với mối đe dọa (trừng phạt nghiêm khắc người châm biếm)

– Tìm kiếm kiểm soát môi trường (tái cấu trúc thể chế nhanh chóng)

– Loại trừ đối thủ tiềm tàng (loại bỏ có hệ thống các đối thủ)

– Trình diễn sức mạnh vượt quá cần thiết (trả thù quy mô lớn đối với tranh chấp dân sự)

Những mẫu hình này phù hợp với nghiên cứu cho thấy những người có lòng tự trọng mong manh khi đạt tới quyền lực thường bộc lộ những hành vi bù trừ nhằm che giấu cảm giác yếu kém trong khi cố gắng áp đặt sự kiểm soát tuyệt đối. [3, 18, 27, 34]

Bằng chứng hành vi cho thấy phong cách lãnh đạo tương thích với mẫu hình quyền lực mang tính bù trừ—khi động cơ quyền lực không xuất phát từ năng lực quản trị thực chất mà nhằm mục đích tâm lý, tiềm ẩn sự bất an và biểu hiện bằng kiểm soát độc đoán, phô trương biểu tượng, và trừng phạt những thách thức đối với uy quyền cá nhân.

Nhờ bạn lan tỏa cách nhìn khoa học này về lý lịch của ông Tô Lâm để mọi người có thể điều chỉnh cách nhìn và cách làm việc cho an toàn trong thời gian dài với nhiều tác hại trong tương lai. Xin mọi người cẩn trọng!

______________

Nguồn:

1. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8450323/ 
2. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7012830/  
3. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3383914/   
4. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15564886.2022.2069899  
5. https://www.talkspace.com/blog/controlling-people-how-to-deal/ 
6. https://www.ianfelton.com/post/personality-analysis-the-control-freak 
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Plan_to_arrange_and_merge_administrative_units_in_Vietnam_2024–2025 
8. https://www.rajahtannasia.com/viewpoints/vietnams-new-era-of-governance-key-reforms-effective-1-july-2025/  
9. https://www.vietnam-briefing.com/news/vietnams-government-introduces-official-plan-for-provincial-mergers.html/ 
10. https://www.apa.org/pubs/journals/features/mgr-mgr0000136.pdf 
11. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10132955/ 
12. https://www.allenandgledhill.com/vn/publication/articles/30858/significant-restructuring-of-government-underway 
13. https://www.vietnam-briefing.com/news/aftermath-of-typhoon-kajiki-damage-reports-and-safety-updates.html/  
14. https://www.cnn.com/2025/08/25/asia/vietnam-typhoon-kajiki-landfall-intl-hnk  
15. https://abcnews.go.com/International/wireStory/heavy-rain-causes-flooding-landslides-8-deaths-vietnam-125011452 
16. https://thoibao.de/blog/2025/05/09/vietnam-spends-large-money-on-military-parades-while-people-have-no-money-for-medical-treatment  
17. https://www.simplypsychology.org/alfred-adler.html  
18. https://psychologyfanatic.com/overcompensation/  
19. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3596887/  
20. https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c80y32d1r47o  
21. https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-62791514  
22. https://safeguarddefenders.com/en/blog/new-report-vietnams-deadly-dong-tam-incident  
23. https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/dong-tam-villages-residents/ 
24. https://www.bbc.com/news/world-asia-51105808  
25. https://www.thevietnamese.org/2023/01/three-years-after-dong-tam/ 
26. https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1820133116 
27. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9306298/  
28. https://www.kevinwgrant.com/blog/item/understanding-and-combatting-psychological-manipulation 
29. https://psychology.town/fundamentals-of-mental-health/adlers-individual-psychology-superiority-social-interest/ 
30. https://clcjbooks.rutgers.edu/books/power-and-crime/ 
31. https://johnbraithwaite.com/wp-content/uploads/2016/03/Poverty Power White Collar Crime and the Paradoxes of Criminological Theory.pdf 
32. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8264199/ 
33. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7384563/ 
34. https://en.wikipedia.org/wiki/Compensation_(psychology)