VNTB – Xung đột thương mại Mỹ-Trung vùi dập Đông Nam ÁTS Phạm Đình Bá
14.04.2025 5:46
VNThoibao
Các nền kinh tế Đông Nam Á đang đối mặt với một thách thức kép chưa từng có: vừa phải hứng chịu làn sóng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc tràn vào thị trường nội địa, vừa chịu sức ép từ các biện pháp thuế quan mới của Hoa Kỳ. Sự chồng chéo này đặt khu vực vào thế tiến thoái lưỡng nan, buộc các quốc gia phải cân bằng giữa duy trì quan hệ với hai cường quốc kinh tế lớn nhất thế giới trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang.
Thuế Quan Hoa Kỳ: Đe Dọa Mô Hình Tăng Trưởng Dựa Vào Xuất Khẩu
Kể từ khi Tổng thống Donald Trump công bố áp thuế “có đi có lại” vào tháng 4/2025, các nước Đông Nam Á đã chịu tác động nặng nề. Mức thuế dao động từ 10% (Singapore) đến 49% (Campuchia và Lào), đe dọa trực tiếp đến các nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Ví dụ, xuất khẩu sang Mỹ chiếm 23% GDP của Việt Nam và 25% GDP Campuchia, khiến hai quốc gia này đặc biệt dễ tổn thương trước các biện pháp trừng phạt.
Việt Nam, quốc gia đang theo đuổi chiến lược trở thành nền kinh tế thu nhập cao vào năm 2045, phải đối mặt với nguy cơ đình trệ khi thuế 46% từ Mỹ đe dọa cắt giảm 7-16% kim ngạch xuất khẩu thông qua cáo buộc tái xuất hàng Trung Quốc. Trong khi đó, Campuchia – với 42% tổng xuất khẩu hàng hóa phụ thuộc vào thị trường Mỹ – đang phải cân nhắc giảm thuế nhập khẩu hàng Mỹ và đàm phán với Washington để giảm thiểu thiệt hại.
Hàng Hóa Trung Quốc: Thách Thức Cho Công Nghiệp Nội Địa
Song song với áp lực từ Mỹ, các nước ASEAN đang chứng kiến sự bùng nổ nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc. Năm 2024, xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN tăng 12%, vượt qua cả Mỹ và EU để trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Bắc Kinh. Đáng chú ý, ngoài hàng hóa trung gian phục vụ tái xuất, Trung Quốc ngày càng gia tăng xuất khẩu hàng tiêu dùng cuối cùng, trực tiếp cạnh tranh với sản phẩm nội địa.
Hiện tượng này bắt nguồn từ khủng hoảng thừa công suất công nghiệp tại Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực thép, điện tử và năng lượng tái tạo. Sự sụp đổ của thị trường bất động sản cùng chính sách trợ cấp công nghiệp ồ ạt (gấp 9 lần Mỹ tính theo GDP) đã khiến Trung Quốc phải tìm cách xả hàng tồn kho ra thị trường quốc tế. Hậu quả là thâm hụt thương mại của ASEAN với Trung Quốc tăng mạnh, ví dụ Thái Lan ghi nhận mức thâm hụt tăng từ 20 tỷ USD năm 2020 lên 36 tỷ USD năm 2024.
ASEAN: Giữa Thống Nhất Và Chia Rẽ
Trước sức ép kép, ASEAN nỗ lực xây dựng phản ứng chung dưới sự chủ trì của Malaysia. Các biện pháp bao gồm nâng cấp Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA), đẩy mạnh hợp tác với Châu Âu (EU) và Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC), đồng thời đàm phán nâng cấp hiệp định thương mại tự do (FTA) với Trung Quốc. Tuy nhiên, sự phân hóa nội bộ giữa nhóm thân Trung Quốc (Campuchia, Lào) và nhóm nghiêng về Mỹ (Việt Nam, Philippines) làm suy yếu tính hiệu quả của các nỗ lực này.
Việt Nam và Thái Lan đã chủ động đàm phán song phương với Washington, đề xuất điều chỉnh thuế quan để bảo vệ ngành xuất khẩu. Trong khi đó, Campuchia tăng cường hợp tác với Trung Quốc thông qua các dự án hạ tầng như Hành lang Phát triển Công nghiệp và “Lục giác Kim cương”. Malaysia, với vai trò Chủ tịch ASEAN 2025, thúc đẩy đa dạng hóa thị trường bằng cách gia nhập Brazil, Nga, Ấn Độ, và Trung Quốc, Nam Phi (BRICS) với tư cách quan sát viên và ký kết hiệp định thương mại tự do mới với Ấn Độ.
Tác Động Kinh Tế – Xã Hội: Doanh Nghiệp Vừa Và Nhỏ Chịu Thiệt
Hơn 90% doanh nghiệp ASEAN thuộc loại vừa và nhỏ (SMEs) đang đối mặt với nguy cơ đóng cửa hàng loạt do không thể cạnh tranh với hàng Trung Quốc giá rẻ hoặc chịu chi phí logistics tăng vọt vì thuế quan. Tại Thái Lan, nhiều xưởng may mặc địa phương phải giảm 30-50% công suất do bị hàng nhập khẩu từ Trung Quốc lấn át. Tình trạng tương tự xảy ra ở Indonesia với ngành thép và Malaysia trong lĩnh vực điện tử.
Người tiêu dùng cũng chịu ảnh hưởng kép: giá hàng nhập khẩu tăng do thuế quan trong khi hàng Trung Quốc tràn vào gây sức ép giảm giá hàng nội địa, dẫn đến thu nhập thực tế của hộ gia đình suy giảm. Dự báo của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) chỉ ra rằng thuế quan Mỹ có thể làm GDP khu vực giảm 0.8-1.5% trong năm 2025, kéo theo nguy cơ bất ổn xã hội tại các nước phụ thuộc xuất khẩu như Việt Nam và Campuchia.
Chiến Lược Của Trung Quốc: Tận Dụng Khoảng Trống Quyền Lực
Trung Quốc đang tích cực lấn vào khoảng trống chiến lược do Mỹ để lại thông qua ba trụ cột chính:
Hợp tác Hạ tầng: Các dự án Vành đai và Con đường (BRI) như tuyến đường sắt Việt Nam-Trùng Khánh-Châu Âu và cảng Sihanoukville tại Campuchia giúp Trung Quốc kiểm soát mạng lưới logistics khu vực.
Hội nhập Kỹ thuật số: Nền tảng thương mại điện tử như Shopee và TikTok Shop trở thành kênh phân phối hàng hóa Trung Quốc, vượt qua rào cản thuế quan thông qua cơ chế “tái xuất kỹ thuật số”.
Ngoại giao: Chuyến thăm cấp nhà nước của Chủ tịch Tập Cận Bình tới Việt Nam, Malaysia và Campuchia vào tháng 4/2025 nhằm củng cố quan hệ kinh tế-chính trị, đồng thời quảng bá hình ảnh Trung Quốc như “người bảo vệ hệ thống thương mại toàn cầu”.
Tuy nhiên, chiến lược này vấp phải nghi ngại về khả năng ASEAN trở thành “bãi thải công nghiệp” của Trung Quốc. Việc Bắc Kinh xuất khẩu công nghệ pin mặt trời và xe điện dư thừa sang Đông Nam Á có nguy cơ kìm hãm quá trình chuyển đổi năng lượng của khu vực, khiến các nước phụ thuộc vào công nghệ Trung Quốc thay vì phát triển ngành công nghiệp bản địa.
Để thoát khỏi thế kẹt, ASEAN có thể triển khai đồng bộ ba giải pháp:
Tăng Cường Hội nhập Nội khối: Nâng cấp Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN (AFTA) và thống nhất tiêu chuẩn kỹ thuật để tạo thị trường chung 678 triệu dân, giảm phụ thuộc vào bên ngoài.
Đa dạng hóa Đối tác: Đẩy nhanh đàm phán FTA với EU, GCC và châu Phi, đồng thời tận dụng vai trò quan sát viên BRICS để tiếp cận thị trường mới.
Cải cách Cơ cấu: Đầu tư vào công nghiệp công nghệ cao và năng lượng tái tạo, tận dụng lợi thế nhân công trẻ và nguồn tài nguyên thiên nhiên để vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Mặc dù vậy, thành công của các chiến lược này phụ thuộc vào khả năng vượt qua chia rẽ nội bộ và duy trì thái độ trung lập giữa hai cường quốc. Trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Trung chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, Đông Nam Á buộc phải trở thành “người đi trên dây” – cân bằng khéo léo giữa lợi ích kinh tế và an ninh chiến lược để không trở thành nạn nhân của cuộc đối đầu giữa các siêu cường.
No comments:
Post a Comment