VNTB – Xung đột thương mại Mỹ-Trung 2017-2025TS Phạm Đình Bá
16.04.2025 4:08
VNThoibao
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của chính quyền Trump, các công ty Trung Quốc đã bắt đầu thay đổi chiến lược sản xuất toàn cầu, thực hiện cái gọi là chiến lược “Trung Quốc + Một”. Cách tiếp cận này đã phát triển đáng kể theo thời gian, đối mặt với cả cơ hội và thách thức khi căng thẳng thương mại gia tăng. Việc đa dạng hóa sản xuất này đánh dấu một trong những sự tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu lớn nhất trong lịch sử gần đây, với những tác động vẫn đang diễn ra trong bối cảnh địa chính trị hiện tại.
Nguồn Gốc của Sự Đa Dạng Hóa Sản Xuất (2017-2018)
Sự chuyển hướng sản xuất ban đầu bắt đầu như một phản ứng trực tiếp trước căng thẳng thương mại ngày càng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump. Vào tháng 1 năm 2018, Mỹ áp đặt mức thuế 30% đối với các tấm pin năng lượng mặt trời nhập khẩu, chủ yếu nhắm vào các nhà sản xuất Trung Quốc, đánh dấu sự khởi đầu của mối quan hệ thương mại đối đầu hơn. Đến tháng 4 năm 2018, Mỹ bắt đầu áp dụng thêm các mức thuế nhắm mục tiêu cụ thể, và Trung Quốc nhanh chóng trả đũa bằng thuế đối với hàng hóa Mỹ.
Chu kỳ leo thang này đã tạo ra sự bất ổn đáng kể cho các nhà sản xuất đặt tại Trung Quốc. Kết quả là, các công ty bắt đầu tìm kiếm các địa điểm sản xuất thay thế để giảm thiểu tác động của các mức thuế hiện tại và tiềm năng trong tương lai. Giai đoạn này chứng kiến sự xuất hiện của chiến lược “Trung Quốc + Một” – duy trì hoạt động sản xuất cốt lõi ở Trung Quốc đồng thời thiết lập thêm các cơ sở ở các quốc gia khác để đa dạng hóa rủi ro và duy trì sức cạnh tranh trên thị trường Mỹ.
Các Ví Dụ Điển Hình
Kinh nghiệm của các công ty như Honey-Can-Do International, một công ty sản xuất đồ gia dụng ở Illinois, minh họa cho mô hình chuyển hướng ban đầu này. Trước nhiệm kỳ của Trump, Honey-Can-Do nhập khẩu tới 70% sản phẩm từ các nhà cung cấp Trung Quốc, nhưng con số này đã giảm xuống dưới một phần ba, với Việt Nam và Đài Loan trở thành những lựa chọn thay thế ngày càng quan trọng. Mô hình này được lặp lại ở nhiều ngành công nghiệp khi các công ty tìm cách duy trì khả năng tiếp cận thị trường Mỹ đồng thời giảm thiểu rủi ro từ thuế.
Mở Rộng Địa Lý Của Chuỗi Cung Ứng (2018-2024)
Các Trung Tâm Sản Xuất Đông Nam Á
Việt Nam nổi lên như một trong những nước hưởng lợi chính từ sự chuyển hướng sản xuất này, đặc biệt là trong ngành may mặc và điện tử tiêu dùng. Các công ty lớn như Apple đã tăng đáng kể năng lực sản xuất tại Việt Nam như một phần của chiến lược đa dạng hóa. Việt Nam mang lại lợi thế bao gồm chi phí lao động tương đối thấp, lực lượng lao động ngày càng có tay nghề cao và vị trí địa lý gần với chuỗi cung ứng hiện có ở Trung Quốc.
Campuchia cũng phát triển thành một địa điểm sản xuất thay thế đáng kể. Quy mô đầu tư của Trung Quốc vào Campuchia rất lớn, với hơn một nửa số nhà máy ở nước này thuộc sở hữu của người Trung Quốc, đại diện cho khoảng 9 tỷ USD đầu tư. Những khoản đầu tư này đã biến đổi hồ sơ xuất khẩu của Campuchia, với kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ tăng từ khoảng 3 tỷ USD năm 2016 lên hơn 13 tỷ USD vào năm 2024, chiếm gần 30% GDP của Campuchia.
Phát Triển Các Khu Kinh Tế Đặc Biệt
Các nhà sản xuất Trung Quốc đã thiết lập hoạt động đáng kể tại các khu kinh tế đặc biệt, đặc biệt là ở Campuchia. Cách thủ đô Phnom Penh của Campuchia khoảng hai giờ về phía nam, một khu công nghiệp khổng lồ đã mọc lên với biển hiệu bằng cả tiếng Khmer và tiếng Trung. Những khu vực này đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng nhanh chóng năng lực sản xuất, với việc xây dựng kéo dài hàng dặm và thu hút nhiều công ty Trung Quốc tìm cách tránh thuế quan của Mỹ.
Mở Rộng Sản Xuất Tại Mexico
Mexico trở thành một điểm đến quan trọng khác cho sự chuyển hướng sản xuất của Trung Quốc. Các công ty xây dựng Trung Quốc như Jilian Engineering hỗ trợ thiết lập các nhà máy sản xuất ở phía nam biên giới Mỹ – Mexico, có khả năng xây dựng các nhà máy nhỏ chỉ trong vòng bảy tháng. Sự mở rộng này là một phần của sự bùng nổ kinh doanh bắt đầu vào năm 2018 sau vòng thuế quan đầu tiên mà Tổng thống Trump áp đặt lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.
Mexico đặc biệt hấp dẫn nhờ tham gia vào các hiệp định thương mại tự do với Mỹ, cho phép các nhà máy thuộc sở hữu của người Trung Quốc tại Mexico xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Mỹ mà không phải chịu mức thuế áp đặt lên hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc.
Kỹ Thuật Sản Xuất Và Phương Pháp Triển Khai
Xây Dựng Nhà Máy Nhanh Chóng
Các công ty xây dựng Trung Quốc phát triển chuyên môn đặc biệt trong việc nhanh chóng thiết lập cơ sở sản xuất tại các địa điểm thay thế. Các công ty như Jilian Engineering từ Thâm Quyến đã thiết lập khả năng xây dựng các nhà máy nhỏ ở Mexico chỉ trong vòng bảy tháng, cho phép chuyển đổi nhanh chóng năng lực sản xuất. Chuyên môn này tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện nhanh chóng chiến lược đa dạng hóa khi căng thẳng thương mại leo thang.
Chuyển Đổi Một Phần Sản Xuất
Thay vì hoàn toàn từ bỏ hoạt động sản xuất tại Trung Quốc, hầu hết các công ty áp dụng cách tiếp cận dần dần để đa dạng hóa. Điều này thường liên quan đến việc duy trì hoạt động cốt lõi ở Trung Quốc đồng thời chuyển đổi chiến lược các dòng sản phẩm hoặc giai đoạn sản xuất cụ thể sang địa điểm thay thế. Cách tiếp cận này giảm thiểu sự gián đoạn đồng thời mang lại sự linh hoạt để thích nghi với điều kiện thương mại thay đổi.
Bản chất dần dần của quá trình chuyển đổi này được phản ánh qua kinh nghiệm của các công ty như Honey-Can-Do, giảm tỷ lệ nhập khẩu từ Trung Quốc từ 70% xuống dưới một phần ba, cho thấy việc thực hiện từng bước chiến lược đa dạng hóa.
Thách Thức Hiện Tại Và Thích Nghi (2025)
Tác Động Của Chế Độ Thuế Toàn Cầu Mới
Chiến lược “Trung Quốc + Một” đã bị gián đoạn đáng kể bởi thông báo gần đây của Trump về khung thuế toàn diện trong nhiệm kỳ thứ hai của ông. Điều này bao gồm mức thuế cơ bản ít nhất 10% đối với tất cả quốc gia và mức thuế cao hơn đáng kể đối với một số quốc gia châu Á trước đây từng là lựa chọn thay thế cho sản xuất. Hàng nhập khẩu từ Ấn Độ, Việt Nam và Đài Loan hiện phải chịu thêm mức thuế lần lượt là 26%, 46% và 32%, trong khi mức thuế nặng nề 104% đối với Trung Quốc có hiệu lực vào tháng 4 năm 2025.
Diễn biến này tạo ra những thách thức mới cho các nhà sản xuất đã thực hiện chiến lược đa dạng hóa trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump. Như Eswar Prasad, giáo sư về thương mại quốc tế và kinh tế tại Đại học Cornell nhận xét: “Chiến lược ‘Trung Quốc + Một’ đã bị phá vỡ sâu sắc bởi mức thuế của Trump hiện bao gồm tất cả đối tác thương mại Hoa Kỳ”.
Xem Xét Chiến Lược Và Chờ Đợi
Không giống như cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung lần đầu tiên, nhiều công ty Trung Quốc hiện đang trì hoãn kế hoạch di dời thêm do sự khó đoán định của chế độ thuế hiện tại. Với chương trình nghị sự về thuế quan của Trump mở rộng vượt ra ngoài chỉ riêng Trung Quốc để bao gồm cả những quốc gia trước đây được coi là lựa chọn thay thế thuận lợi cho sản xuất, các công ty đang gặp khó khăn trong việc xác định địa điểm sản xuất tối ưu.
Nhiều doanh nghiệp chọn trì hoãn điều chỉnh kế hoạch sản xuất trong khi chờ đợi kết quả đàm phán thương mại. Như Reins, chủ tịch về kinh doanh tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế nhận xét: “Tôi tin rằng họ sẽ chờ xem tình hình diễn ra như thế nào. Các quốc gia như Việt Nam đang cố gắng đàm phán với Trump… Các công ty có khả năng sẽ chờ xem liệu điều đó có dẫn đến mức thuế thấp hơn hay không”.
Hướng Đi Sản Xuất Trong Tương Lai
Tiềm Năng Tái Nội Địa Hóa Và “Về bãi biển thân cận” (“Friend-Shoring”)
Đối mặt với cảnh quan đầy biến động về thuế quan và hạn chế thương mại toàn cầu, một số công ty đang cân nhắc ưu tiên khả năng phục hồi chuỗi cung ứng hơn hiệu quả chi phí. Điều này có thể dẫn đến việc tăng cường tái nội địa hóa sản xuất trở lại Mỹ cũng như “Về bãi biển thân cận” (“Friend-Shoring”) đến những quốc gia được coi là đồng minh địa chính trị của Mỹ.
Tuy nhiên, việc chuyển đổi địa điểm sản xuất có thể là một quá trình dài hạn và tốn kém vốn đối với nhiều chuỗi cung ứng, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao. Ví dụ như Apple hợp tác cùng Foxconn mất nhiều năm để bắt đầu sản xuất iPhone tiên tiến tại Ấn Độ, gặp phải nhiều thách thức trên đường đi.
Xem Xét Chiến Lược Dài Hạn
Một số doanh nghiệp có thể chọn chịu đựng những khó khăn chuỗi cung ứng trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump với hy vọng rằng tình hình chính trị Hoa Kỳ sẽ thay đổi trong cuộc bầu cử sắp tới. Như Arthur Dong, giáo sư về chiến lược và kinh tế tại Đại học Georgetown nhận xét: “Các khoản đầu tư vào nhà máy một khi được thiết lập không thể dễ dàng hoặc nhanh chóng đảo ngược… Việc di dời những nhà máy đó đến địa điểm khác sẽ cần vài năm”.
Tóm tắt
Sự chuyển hướng sản xuất của Trung Quốc kể từ nhiệm kỳ đầu tiên của chính quyền Trump đại diện cho một quá trình tái cấu trúc phức tạp và đang diễn ra trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Bắt đầu từ năm 2017-2018, các công ty Trung Quốc thực hiện chiến lược “Trung Quốc + Một”, thiết lập hoạt động sản xuất tại Việt Nam, Campuchia, Ấn Độ và Mexico để giảm thiểu tác động từ thuế quan.
Hiệu quả của những nỗ lực đa dạng hóa này hiện đang được thử nghiệm bởi chế độ thuế toàn cầu mới được thực thi trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump. Với mức thuế giờ đây mở rộng đến cả những địa điểm từng thuận lợi cho việc thay thế sản xuất trước đây, các doanh nghiệp đang phải đưa ra quyết định khó khăn về việc điều chỉnh thêm chuỗi cung ứng.
Khi đàm phán thương mại tiếp tục phát triển, mô hình sản xuất toàn cầu sẽ trải qua những biến đổi đáng kể hơn nữa với những tác động quan trọng đối với mô hình thương mại toàn cầu, nền kinh tế quốc gia và giá cả tiêu dùng trên toàn thế giới.
No comments:
Post a Comment