VNTB – Vấn đề bồi thường tổn thất tính mạng cần được lập pháp ra sao?
LS Luân Lê
16.09.2025 5:26
VNThoibao
(VNTB) – Ở Việt Nam, chi phí bồi thường cho người bị tai nạn tử vong lại thấp hơn chi phí bồi thường cho người bị thương tật
Trong vấn đề bồi thường cho sức khoẻ hay tính mạng bị xâm phạm, hiện nay, các quy phạm được viết ra từ các nhà lập pháp cho thấy sự thiếu khuyết và đầy xung đột trong nó, một cách sâu sắc.
Trong khi nếu sức khoẻ bị xâm phạm, điều luật quy định rằng bị hại sẽ được bồi thường một khoản mất thu nhập tương ứng trong thời gian phải điều trị cho đến khi bình phục. Nếu mất khả năng lao động hoàn toàn (cần nhấn mạnh vào tính hoàn toàn của việc mất khả năng lao động) sẽ được cấp dưỡng tới khi người này chết, cùng các khoản chi phí cho người chăm sóc người bị hại, nhưng không có việc bồi thường cho người lệ thuộc cần phải cấp dưỡng.
Nhưng nếu một người bị thiệt hại tính mạng, điều đáng nói nằm ở đây, khi khoản bồi thường về mất thu nhập của nạn nhân (có thể rất rất lớn) lại không được tính mà chỉ tính cho việc cấp dưỡng đối với người phụ thuộc (như con cái cho tới đủ 18 tuổi hoặc cha mẹ, người thành niên không có khả năng lao động cho tới khi những người này chết). Trong khi nếu không có người phụ thuộc và cũng không mất khả năng lao động hoàn toàn, vấn đề trở nên phức tạp và khó khăn với chính bên bị thiệt hại.
Thử hình dung, trong luật bồi thường tại Mỹ, sẽ có điều khoản quy định về giá trị thống kê sự sống, tuỳ theo từng tiểu bang, có một số bang ấn định một mức tối thiểu từ 250.000$ trở lên, các bang khác áp dụng mức trần (nhằm ngăn chặn lạm dụng, nhưng đủ lớn để bảo đảm về mặt kinh tế), và tính trung bình tổng các khoản bồi thường khoảng 1.000.000$ cho một vụ tổn hại về tính mạng. Tuy nhiên, kết cấu điều khoản bồi thường sẽ bao gồm tổn thất kinh tế mà nạn nhân gặp phải, cùng khoản phạt (cho lỗi cố ý hoặc quá sơ suất), mà khoản này sẽ được chia theo tỷ lệ từng tiểu bang cho người nhà nạn nhân và một bên là nhà nước. Có những vụ kiện có thể có mức bồi thường lên tới 10 triệu đô hoặc hàng chục triệu đô, tuỳ khả năng biện hộ của luật sư và khả năng bằng chứng ủng hộ họ hay không.
Tại Vương quốc Anh, tính mạng một người bị thiệt hại được thiết lập với kết cấu bao gồm một khoản bù đắp cố định về tinh thần (đau khổ), hiện khoảng 15.000€ – 22.000€, cộng với khoản thiệt hại về kinh tế do mất thu nhập của chính nạn nhân (và đây chính là khoản mà nếu được giải quyết sẽ lên tới hàng triệu bảng, tức khắc phục có ý nghĩa lớn về mặt kinh tế – văn hoá – xã hội). Trong khi ở Nhật Bản, khoản bồi thường cho tính mạng bị tổn hại, như tai nạn giao thông, thường trung bình ở mức 25 triệu Yên đến 30 triệu Yên (tương đương từ 3 – 6 tỷ đồng Việt Nam). Các vụ việc này thường là các vụ tai nạn hoặc tính mạng bị thiệt hại do ngộ sát, bất cẩn, nhưng thường sẽ không thấp hơn mức mà các thẩm phán sẽ tuyên trong khoảng tiền vừa được nêu, trong khi có những vụ đã từng được tuyên xử lên tới hàng trăm triệu Yên (tức hơn 30 tỷ Việt Nam đồng).
Quay trở lại khung bồi thường do tính mạng bị xâm phạm (tử vong) tại Việt Nam, điều khoản bồi thường cho thấy thực tế chúng đưa đến lợi ích rất thấp xét trong tương quan của cả khía cạnh tinh thần lẫn góc độ kinh tế. Trong khi lại không có khoản bồi thường về tổn thất thu nhập bị mất của nạn nhân (điều đúng ra phải là một kết cấu quan trọng trong định mức và cấu trúc cho khoản tiền bồi thường cho sự sống của bị hại), vì bản thân việc bồi thường do sức khoẻ bị tổn hại lại ghi nhận khoản bồi thường này một cách mặc nhiên. Thậm chí, trong một số trường hợp, khoản mục bù đắp tổn thất tinh thần trong trường hợp tử vong (không quá 100 tháng lương cơ sở) lại thấp hơn khoản phải bồi thường cho tổn thất tinh thần khi sức khoẻ bị xâm phạm (không quá 50 tháng lương cơ sở). Tư duy lập pháp này dường như tạo ra một xung đột và nghịch lý thực sự lớn cho cả hai tình huống bồi thường theo pháp định. Nếu sức khoẻ bị xâm phạm có thể đưa đến các khoản chi trả lớn hơn so với nếu tính mạng bị mất đi, người ta sẽ nhìn thấy sự phi lý này để thực hiện điều độc ác rốt ráo hơn là dừng lại để phải gánh chịu hậu quả lớn lao dai dẳng của nó nếu gây tổn thất ít hơn cho bị hại.
Vậy cần phải thiết kế điều luật bồi thường cho tổn thất về tính mạng nên được xây dựng ra sao? Về nguyên tắc, cần các cấu thành cơ bản như sau:
– Đầu tiên là CHI PHÍ ĐIỀU TRỊ VÀ AN TÁNG: bao gồm chi phí điều trị trước khi tử vong, việc mai táng và tất cả các khoản phí để giải quyết các vấn đề của an táng cho đến khi kết thúc hoàn toàn (nếu có, sẽ không loại trừ cả dịch vụ trang điểm hoặc phục hồi tình trạng nguyên vẹn của thi thể, hẳn nhiên cũng phải tính vào chi phí cần thiết); cũng bao gồm chi phí cho người chăm sóc hoặc dịch vụ phải sử dụng để lo liệu các vấn đề của điều trị lẫn an táng.
– Thứ hai là CHI PHÍ TỔN THẤT KINH TẾ: bao gồm chi phí do mất thu nhập của nạn nhân, tính từ khi người này gặp nạn (có thể chưa tử vong ngay khi sự kiện xảy ra) cho tới hết thời hạn theo độ tuổi lao động và kèm theo khoản bồi thường tương đương lương hưu dựa trên độ tuổi trung bình cao nhất tuỳ theo giới tính. Cũng bao gồm chi phí cấp dưỡng cho con cái chưa thành niên cho tới đủ 18 tuổi và người không có khả năng lao động cho tới khi chết. Đây là các khoản bồi thường chính, và do đó có thể ấn định mức tối thiểu cho tổn thất thu nhập phát sinh do cái chết mang lại phải đủ lớn để đảm bảo cho cuộc sống của những người còn lại, giả dụ tương đương 150.000$ (khoảng 4 tỷ đồng theo thời giá hiện nay). Cần nhớ rằng, những người thừa kế còn sống có thể không thuộc đối tượng cấp dưỡng, nhưng không vì thế thiệt hại tính mạng trở nên bị xem nhẹ nếu quy dồn khoản tổn thất này được bù đắp cho việc cấp dưỡng những đối tượng đủ điều kiện được hưởng như hiện tại.
– Thứ ba là CHI PHÍ TỔN THẤT TINH THẦN: ấn định một mức giới hạn tối thiểu cho thoả thuận hoặc được cố định, tương đương của một khoản tiền trong 10 năm thu nhập theo mức trung bình của vùng. Giả dụ, có thể không thấp hơn mức 500 triệu đồng. Khoản tổn thất này được hiểu rằng chúng là sự mất mát và đau khổ của thân nhân, và nếu không có thân nhân thì bất kể sinh mạng nào mất đi cũng đồng thời để lại một tổn thất cho cộng đồng chứa nó về tính tự nhiên của tồn tại người. Nhà nước sẽ thay thế việc thụ hưởng nếu người này không có di chúc hoặc bảo hiểm không có điều khoản chỉ định thụ hưởng.
– Thứ tư là CHI PHÍ PHẠT: đây là hình thức chế tài để trừng phạt các hành vi có lỗi cố ý hoặc do quá sơ suất (hành vi trái luật nhưng do bất cẩn, hoặc quá tự tin) gây nên cái chết của nạn nhân. Một mức bồi thường có thể dao động tuỳ yếu tố lỗi, dao động trong khoảng 50.000$ – 100.000$, và phải chịu thuế thu nhập cá nhân với khoản bồi thường sau khi đã được chia tỷ lệ giữa nhà nước và thân nhân bị hại, giới hạn tỷ lệ 40% cho nhà nước và 60% cho thân nhân.
– Thứ năm là CHI PHÍ QUỸ NHÀ NƯỚC: đây là một khoản phụ lục trong các trường hợp tổn thất nghiêm trọng hoặc do sự chậm trễ hoặc phức tạp, kéo dài của sự việc, khi này cần sự bảo đảm và hỗ trợ của nhà nước trong tính chính danh cùng vai trò đảm bảo cho hậu quả của tổn thất không lan rộng hay tạo thêm các hệ quả tiêu cực phát sinh trong thực tế một khi tình thế ngặt nghèo hay sự bi đát của gia đình nạn nhân không còn giá đỡ nào khả quan.
___________
Nguồn:
Bài viết trên Facebook luật sư Luân Lê
https://www.facebook.com/share/p/1Hu9TcndL1/?mibextid=wwXIfr
No comments:
Post a Comment