ĐỐI THOẠI

Chuyến thăm Mỹ của ông Tô Lâm: Cơ hội chiến lược hay phép thử cải cách?
Vũ Đức Khanh
21-06-2025
Tiengdan

Khi thời hạn áp thuế 46% của Mỹ đối với hàng xuất khẩu từ Việt Nam đang đến gần (ngày 9/7), giới quan sát đang đổ dồn sự chú ý vào khả năng Tổng Bí thư Tô Lâm sẽ có chuyến thăm chính thức tới Washington trong tuần cuối của tháng 6 này.

Nhiều nguồn tin từ các cơ quan ngoại giao và truyền thông quốc tế như The Straits Times, Bloomberg và Reuters đã đồng loạt đưa tin về khả năng này, dù chưa có xác nhận chính thức từ phía Việt Nam hay Hoa Kỳ.

Một chuyến thăm Nhà Trắng, nếu diễn ra, sẽ mang ý nghĩa biểu tượng rất lớn, không chỉ cho quan hệ song phương mà còn cho định hướng cải cách và chiến lược phát triển dài hạn của Việt Nam.

Nhưng càng đến gần thời điểm dự kiến — được cho là ngày 27/6 — thì khả năng chuyến thăm bị hoãn hoặc không diễn ra cũng không thể loại trừ, nhất là nếu các vòng đàm phán thương mại căng thẳng hiện nay không đạt được kết quả rõ ràng trong vài ngày tới.

Đàm phán sát đường: Mỹ yêu cầu rõ cam kết cải cách

Theo thông tin tôi được biết từ một số nguồn ngoại giao, vòng đàm phán thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã bước vào giai đoạn cuối, với các nội dung trọng yếu bao gồm: minh bạch chuỗi cung ứng, định danh xuất xứ hàng hóa, giảm lệ thuộc vào linh kiện Trung Quốc, và cơ chế bảo vệ nhà đầu tư nước ngoài.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump, trong nhiệm kỳ thứ hai, đang theo đuổi chiến lược thương mại “cứng rắn hơn, thực dụng hơn” với các đối tác.

Với khẩu hiệu “Fair Trade or No Trade”, Washington muốn đảm bảo rằng Việt Nam không chỉ là trạm trung chuyển hàng hóa Trung Quốc sang Mỹ nhằm né thuế, mà phải là một đối tác chiến lược thật sự, sẵn sàng chia sẻ giá trị, tuân thủ luật chơi và minh bạch thể chế.

Theo một quan chức Mỹ mà tôi tiếp cận được, “Chúng tôi không cần những nhượng bộ bề ngoài. Điều chúng tôi cần là những thay đổi có thể kiểm chứng về mặt thể chế và chuỗi cung ứng.”

Nói cách khác, nếu không có tiến triển thực chất trong tuần này, chuyến thăm của Tổng Bí thư Tô Lâm có thể không diễn ra, hoặc bị trì hoãn vô thời hạn.

Một cựu quan chức Bộ Thương mại Hoa Kỳ bình luận: “Nếu không có chuyến thăm, điều đó đồng nghĩa đàm phán đang rơi vào ngõ cụt.”

Hà Nội giữa hai sức ép: Trump ở Washington, Tập ở Bắc Kinh

Không chỉ đối mặt với áp lực từ Mỹ, Việt Nam cũng đang phải cân bằng tinh vi trong quan hệ với Trung Quốc — đối tác thương mại lớn nhất nhưng cũng là đối thủ chiến lược tiềm tàng, đặc biệt trên Biển Đông và trong vấn đề độc lập chính sách.

Trung Quốc theo dõi rất sát các diễn biến giữa Việt Nam và Mỹ.

Trong hai tháng qua, truyền thông nhà nước Trung Quốc liên tục phát đi những tín hiệu cảnh báo, cho rằng các nước láng giềng nên tránh xa các thỏa thuận song phương với Hoa Kỳ nếu những thỏa thuận đó có thể gây tổn hại đến cấu trúc khu vực hoặc lợi ích chiến lược của Trung Quốc.

Một số nhà phân tích cho rằng Bắc Kinh sẽ không ngồi yên nếu Việt Nam cam kết với Washington các điều khoản làm suy yếu vai trò trung tâm của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng.

Đồng thời, nếu Hà Nội nhượng bộ sâu về cải cách thể chế, điều này cũng có thể tạo tiền lệ nhạy cảm với mô hình chính trị mà Trung Quốc đang theo đuổi.

Trong bối cảnh đó, chuyến thăm Mỹ của Tổng Bí thư Tô Lâm — nếu thành công — không chỉ là một bước ngoặt về kinh tế, mà còn là một thông điệp chính trị mạnh mẽ, cả với Hoa Kỳ lẫn Trung Quốc.

Cơ hội vàng để định vị lại chiến lược phát triển

Từ góc nhìn dài hạn, đàm phán với Mỹ và khả năng đi Washington là một cơ hội mang tính định vị chiến lược cho Việt Nam.

Với tốc độ già hóa dân số nhanh, áp lực đổi mới công nghệ, và rủi ro bị mắc kẹt trong “bẫy thu nhập trung bình”, Việt Nam không thể tiếp tục dựa vào mô hình “lắp ráp giá rẻ, nhân công dồi dào.”

Nếu không nhanh chóng chuyển mình sang nền kinh tế dựa trên sáng tạo, kỹ năng và pháp quyền, Việt Nam sẽ tụt lại phía sau trong kỷ nguyên chuyển đổi toàn cầu.

Các chương trình cải cách mà Tổng Bí thư Tô Lâm đang theo đuổi — như Nghị quyết 68, tái cấu trúc hành chính, và thúc đẩy khu vực tư nhân — là tín hiệu tích cực.

Nhưng cải cách kinh tế sẽ khó đạt được hiệu quả nếu không có cải cách thể chế đi kèm: một hệ thống pháp lý độc lập, minh bạch thông tin, và cơ chế giám sát quyền lực hữu hiệu.

Kết luận: Chuyến đi không chỉ mang tính hình thức

Chuyến thăm Nhà Trắng — nếu diễn ra — sẽ là một bước ngoặt biểu tượng cho sự tái định hướng của Việt Nam.

Nhưng nếu đàm phán thất bại và chuyến đi bị hủy, hậu quả sẽ không chỉ là thất vọng ngoại giao.

Việt Nam có thể đối mặt với cuộc khủng hoảng thương mại nghiêm trọng nhất kể từ khi gia nhập WTO năm 2007.

Tổng Bí thư Tô Lâm từng cảnh báo rằng nếu không nắm bắt cơ hội, Việt Nam sẽ là “con trâu chậm uống nước đục.”

Nhưng thế giới đang thay đổi quá nhanh.

Những ai không đến kịp đôi khi không chỉ phải uống nước đục — mà có thể không được mời vào bàn tiệc toàn cầu nữa.