ĐỐI THOẠI

Sự sụp đổ lặng lẽ của nền dân chủ (Phần 3)

Nhật Trần
28-6-2025
Tiengdan
Tiếp theo phần 1 và phần 2

Phần 3: Nhánh lập pháp — Khi Quốc hội không còn là “tiếng nói của nhân dân”

3.1. Vai trò lý tưởng của Quốc hội trong nền dân chủ Mỹ

• Làm luật: Đưa ra, thảo luận và thông qua các đạo luật điều chỉnh xã hội.

• Giám sát hành pháp: Điều trần, điều tra, yêu cầu báo cáo từ Tổng thống, các Bộ trưởng, và các cơ quan hành pháp.

• Kiểm soát ngân sách: Phê chuẩn, phân bổ hoặc từ chối chi tiêu cho các chương trình của chính phủ.

• Phế truất tổng thống hoặc quan chức vi phạm: Sử dụng quyền luận tội (impeachment).

Quốc hội đại diện cho mọi tầng lớp, vùng miền, và ý kiến trong xã hội — là nơi phản biện, cân bằng quyền lực.

3.2. Dấu hiệu Quốc hội Mỹ mất vai trò kiểm soát và cân bằng

a) Đảng hóa cực đoan — chỉ bảo vệ quyền lợi phe mình

• Khi tổng thống hoặc lãnh đạo thuộc cùng đảng, Quốc hội gần như “nhắm mắt làm ngơ” trước các vi phạm, thậm chí hợp pháp hóa lạm quyền (điển hình là Quốc hội Cộng hòa thời Trump).

• Trường hợp luận tội Trump 2 lần (2019 và 2021), đa số nghị sĩ Cộng hòa tại Thượng viện bỏ phiếu bảo vệ ông ta dù có bằng chứng rõ ràng.

• Nhiều nghị sĩ Cộng Hoà sẵn sàng phát tán thuyết âm mưu, truyền bá tin giả nhằm bênh vực lãnh đạo của đảng.

b) Từ chối bảo vệ quyền bầu cử và quyền công dân

• Quốc hội không thể thông qua các luật bảo vệ quyền bầu cử, mặc dù Tối cao Pháp viện đã hủy bỏ nhiều điều khoản bảo vệ cử tri thiểu số (án lệ Shelby County v. Holder 2013).

• Các dự luật then chốt như For the People Act và John Lewis Voting Rights Act đều bị chặn bởi đa số đảng Cộng hòa tại Thượng viện.

c) Lạm dụng quyền lực để gây áp lực/ chính trị hóa các hoạt động lập pháp

• Đe dọa đóng cửa chính phủ (shutdown) như một “con tin” để đạt mục đích phe đảng — ví dụ, yêu cầu dừng điều tra Trump, hoặc cắt ngân sách cho các chương trình xã hội không có lợi cho đảng mình.

• Từ chối các cuộc điều trần về bê bối hành pháp, thậm chí không phát lệnh triệu tập các nhân chứng quan trọng.

d) Thiếu phản biện và hợp tác lưỡng đảng

• Quốc hội ngày càng phân cực, không còn “vùng trung gian.” Các nghị sĩ Cộng Hoà “dám” đi ngược ý đảng (như Liz Cheney và Adam Kinzinger) thì bị loại bỏ hoặc bị tẩy chay.

• Pháp luật quan trọng thường bị soạn thảo bí mật, rồi thông qua vội vã, không có đối thoại thực chất.

3.3. Hậu quả của Quốc hội mất vai trò kiểm soát

• Pháp luật trở thành công cụ bảo vệ lợi ích của đảng cầm quyền thay vì phục vụ toàn dân.

• Tổng thống dễ dàng lạm quyền khi không bị Quốc hội đặt ra giới hạn thực tế.

• Cử tri mất niềm tin vào hệ thống: Tỉ lệ tham gia bầu cử thấp, phong trào chống đối/ ly khai gia tăng, tư tưởng “chính trị là trò bẩn” lan rộng.

• Các quyền lợi căn bản như bảo hiểm y tế, giáo dục, an sinh xã hội bị gạt sang một bên, nhường chỗ cho đấu đá chính trị.

3.4. So sánh với lịch sử và thế giới

• Vụ Watergate 1970s: Quốc hội mạnh tay điều tra Nixon, dẫn đến việc ông từ chức — minh chứng việc kiểm soát quyền lực có thể bảo vệ nền dân chủ.

• Hungary, Nga, Venezuela: Quốc hội bị “thuần hóa”, mất vai trò độc lập, chỉ biết thông qua các luật củng cố quyền lực cho tổng thống/ đảng cầm quyền, cuối cùng chính quyền sụp đổ thành độc tài.

3.5. Các ví dụ thực tế gần đây tại Mỹ

• Sau bạo loạn ngày 6/1/2021, 147 nghị sĩ Cộng hòa vẫn bỏ phiếu phản đối xác nhận kết quả bầu cử, đi ngược lại truyền thống chuyển giao quyền lực ôn hòa.

• Quốc hội không trừng phạt các nghị sĩ tham gia kích động bạo loạn, thậm chí một số còn được tăng uy tín trong nội bộ đảng.

• Luật ngân sách, bảo vệ quyền cử tri và cải cách tư pháp liên tục bị trì hoãn, ngăn chặn bởi phe đa số.

3.6. Kết luận phần 3

Khi Quốc hội đánh mất vai trò kiểm soát và cân bằng, tổng thống hoặc phe đa số dễ dàng lạm quyền mà không bị ngăn chặn, hệ quả là hệ thống pháp quyền Mỹ chỉ còn hình thức, không còn thực chất. Dân chủ đại nghị, thay vì là nơi tranh luận, phản biện, trở thành công cụ phục vụ quyền lực cho số ít.