ĐỐI THOẠI

Sự sụp đổ lặng lẽ của nền dân chủ (Phần 5)

Nhật Trần
28-6-2025
Tiengdan
Tiếp theo phần 1 — phần 2 — phần 3 và phần 4

Phần 5: Bầu cử, quyền công dân và xã hội dân sự – Khi tiếng nói của người dân chỉ còn là hình thức

5.1. Lý tưởng và vai trò của hệ thống bầu cử, quyền công dân và xã hội dân sự

• Bầu cử tự do, công bằng là trái tim của mọi nền dân chủ. Người dân có quyền chọn lãnh đạo, thay đổi chính sách, kiểm soát quyền lực thông qua lá phiếu.

• Quyền công dân bảo đảm mỗi người được bảo vệ bình đẳng trước pháp luật, có quyền phát biểu, hội họp, báo chí, và tham gia vào quyết định chung.

• Xã hội dân sự (các tổ chức độc lập, phi chính phủ, nhóm cộng đồng, nhà thờ, nghiệp đoàn, truyền thông độc lập…) là “van an toàn”, giám sát chính quyền, bảo vệ người yếu thế.

5.2. Dấu hiệu bầu cử và xã hội dân sự bị thao túng, bóp nghẹt tại Mỹ

a) Luật bầu cử ngày càng siết chặt, thiên vị đảng cầm quyền

• Sau bầu cử 2020, hơn 19 tiểu bang do Cộng hòa kiểm soát đã thông qua ít nhất 34 luật hạn chế quyền bầu cử:

• Đòi hỏi giấy tờ tùy thân khó đáp ứng,

• Giảm điểm bỏ phiếu ở khu vực thiểu số/ nghèo,

• Giới hạn bỏ phiếu qua thư, bỏ phiếu sớm,

• Kết tội hình sự cho những ai hỗ trợ cử tri (đưa nước, chở người lớn tuổi đi bầu).

• Đảng cầm quyền kiểm soát hoặc có thể “chiếm quyền” hội đồng bầu cử địa phương (ví dụ Georgia SB202), đe dọa thay đổi kết quả phiếu nếu không hài lòng.

b) Gian lận, gây áp lực, phủ nhận kết quả bầu cử hợp pháp

• Trump và đồng minh tạo áp lực lên các thống đốc, viên chức bầu cử ở Georgia, Arizona, Michigan để “tìm phiếu”, hoặc từ chối xác nhận kết quả.

• Dựng lên “danh sách đại cử tri giả” gửi lên Quốc hội hòng đảo ngược kết quả bầu cử – một kiểu đảo chính mềm.

• Nhiều ứng viên phủ nhận kết quả bầu cử nay giữ chức vụ quản lý bầu cử ở tiểu bang quan trọng, công khai tuyên bố sẽ không xác nhận kết quả nếu đảng mình thất bại.

c) Tấn công xã hội dân sự, truyền thông độc lập, quyền tự do hội họp

• Thường xuyên vu cáo, đe dọa các nhóm nhân quyền, tổ chức bảo vệ bầu cử, nhà báo, giáo viên dạy sự thật lịch sử, nhà hoạt động môi trường, v.v…

• Thắt chặt kiểm duyệt, cấm sách, đóng cửa tổ chức đối lập, hạn chế quỹ/ hoạt động phi chính phủ.

d) Tăng cường bạo lực chính trị, đe dọa công dân

• Nhân viên kiểm phiếu, quan chức địa phương, nhà báo liên tục bị dọa giết, doxxing (công khai thông tin cá nhân lên mạng).

• Vụ tấn công Paul Pelosi; các vụ tấn công, hành hung các chính trị gia, nhà báo, nhà hoạt động xã hội diễn ra thường xuyên hơn.

5.3. Hệ quả của việc mất tự do bầu cử, bóp nghẹt xã hội dân sự

• Bầu cử chỉ còn là hình thức, không còn thực chất: Kết quả bị định hướng, người phản đối bị loại khỏi quy trình, luật bầu cử luôn được điều chỉnh để duy trì quyền lực của đảng cầm quyền

• Người dân mất niềm tin vào hệ thống: Tâm lý “dù đi bầu cũng chẳng thay đổi gì,” lan rộng dẫn đến tỷ lệ tham gia thấp, xã hội ngày càng cực đoan, bạo lực hóa.

• Xã hội dân sự suy yếu: Không còn tiếng nói phản biện, các nhóm yếu thế không có người bảo vệ; chính quyền ngày càng tha hóa, không bị giám sát, lạm dụng quyền lực dễ dàng hơn.

• Truyền thông độc lập bị bóp nghẹt: Người dân bị ngập trong tin giả, thuyết âm mưu, không phân biệt thật giả, dẫn đến mất phương hướng tập thể.

5.4. So sánh lịch sử & quốc tế

• Hungary dưới Orbán: Siết luật bầu cử, kiểm soát truyền thông, biến các tổ chức xã hội dân sự thành “đối tượng thù địch”; cuối cùng, chế độ chỉ còn tên gọi “dân chủ.”

• Venezuela dưới Chávez/Maduro: Bầu cử liên tục bị thao túng, loại bỏ đối lập, kiểm soát chặt chẽ truyền thông, đẩy hàng triệu người vào nghèo đói và tuyệt vọng.

5.5. Ví dụ thực tế tại Mỹ

• Hàng trăm nhân viên bầu cử ở Arizona, Georgia, Michigan phải nghỉ việc hoặc sống trong lo sợ vì bị đe dọa tính mạng.

• Phong trào “Stop the Steal” tạo ra làn sóng tấn công trực tuyến, gây chia rẽ xã hội, làm suy yếu lòng tin vào mọi thiết chế công quyền.

• Luật mới tại nhiều tiểu bang cho phép đảng cầm quyền sa thải/ cách chức viên chức bầu cử không chịu nghe lệnh, tạo tiền đề cho gian lận hoặc đảo chính hiến pháp trong tương lai.

5.6. Kết luận phần 5

Một xã hội mà tiếng nói cử tri và tổ chức dân sự bị bóp nghẹt, mọi cơ chế giám sát bị loại bỏ, bầu cử chỉ còn hình thức, thì không còn là nền dân chủ thực chất. Đó là con đường dẫn đến độc tài.