ĐỐI THOẠI

Dân biết nghe ai bây giờ?

Thái Hạ
17-9-2025
Tiengdan

Đầu năm học mới 2025 – 2026, các báo đồng loạt đăng tải nội dung “10 khoản tuyệt đối không được thu của phụ huynh theo hướng dẫn của Bộ GDĐT”. Cụ thể, xin trích từ báo Lao Động:

“Theo Thông tư 55/2011 của Bộ GDĐT về hoạt động của Ban đại diện cha mẹ học sinh, nhà trường và ban đại diện không được phép thu 10 khoản sau: Các khoản thu không đảm bảo tính tự nguyện; Tiền bảo vệ cơ sở vật chất, an ninh; Chi phí trông giữ phương tiện của học sinh; Tiền vệ sinh lớp học, trường học; Tiền khen thưởng cán bộ, giáo viên, nhân viên; Kinh phí mua sắm thiết bị, máy móc, đồ dùng dạy học cho nhà trường; Hỗ trợ công tác quản lý, tổ chức dạy học; Sửa chữa, nâng cấp, xây dựng công trình trường học; Các khoản đóng góp để chi cho hoạt động không trực tiếp phục vụ học sinh; Bất kỳ khoản thu nào khác trái quy định của pháp luật”.

Với nội dung trên đây, nhiều trang thông tin xã hội và báo chí còn giật tít với chữ “NÓNG”. Nhưng thực ra quy định này của Bộ GDĐT đã có từ 14 năm nay và năm nào cũng được nhắc lại; nhưng cũng thế, năm nào vào đầu năm học mới cũng bê bết thông tin về tình trạng lạm thu, loạn thu diễn ra khắp nơi trên cả nước; Bộ Giáo dục thì đáp lại “xử lý nghiêm”. Xử lý nghiêm như việc điều chuyển hiệu trưởng ở Cà Mau đi làm hiệu trưởng trường khác sau khi bị tố lạm thu?

Nhưng điều đáng nói là, vấn đề không chỉ nằm ở các nhà trường, mà thật ngạc nhiên, cấp trên của họ cũng có chỉ đạo thu không đúng với quy định của Bộ GDĐT.

Chỉ nêu một ví dụ minh họa: trong công văn số 3279/SGDĐT-KHTC của Sở GDĐT Thanh Hóa “về hướng dẫn thực hiện các khoản thu trong các cơ sở giáo dục công lập năm học 2025 – 2026” do quyền Giám đốc Tạ Hồng Lựu ký ngày 9.9.2025, lại liệt kê cả những khoản mà Bộ GDĐT đã cấm thu, ví dụ “Chi phí trông giữ phương tiện của học sinh”. Cụ thể, mục 7 của văn bản do Sở GD Thanh Hóa ban hành thì vẫn thu: “Trông giữ phương tiện giao thông”: “xe đạp: tối đa 20.000 đồng/tháng; xe đạp điện, xe máy, xe máy điện: tối đa 40.000 đồng/tháng”.

Vì sao lại có sự mâu thuẫn như thế ngay trong bản thân một ngành dọc? Là do Sở không nắm được quy định của Bộ hay vì Sở không nghe Bộ?

Tình trạng này không phải cá biệt. Mỗi đầu năm học, khi đọc các công văn hướng dẫn thu tiền do các HĐND tỉnh/huyện hoặc các sở giáo dục ban hành, tôi vẫn thường gặp tình trạng tương tự: mâu thuẫn với Thông tư 55 của Bộ GDĐT.

Phụ huynh biết theo ai, nghe ai bây giờ?

Còn nhớ, năm học 2022-2023, khi trường Tiểu học Thanh Sơn (Nghi Sơn – Thanh Hóa) thu nhiều khoản tiền trái quy định, tôi đã lên gặp BGH để chất vấn, thì họ đưa ra cái văn bản của HĐND thị xã Nghi Sơn, trong đó có những khoản thu mà Bộ GDĐT đã cấm! Tất nhiên, còn nhiều khoản khác do nhà trường tự vẽ ra, và sau đó đã phải trả lại cho phụ huynh toàn trường sau khi tôi phản ánh. Nhưng, như thế để thấy, tính trạng “trên bảo dưới không nghe”, “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược” đã diễn ra từ lâu và rộng khắp, chứ không phải chỉ đến bây giờ mới có.

Ngay trong bản thân một ngành, ngay trong nội bộ chính quyền, mà đã mỗi người nói một phách, thì người dân vẫn là đối tượng cuối cùng chịu thiệt. Họ không biết kêu ai: kêu trường thì trường bảo lên huyện lên tỉnh mà hỏi, kêu Bộ thì bộ nói đã có văn bản rồi! Cứ thế, quả bóng lăn lóc từ chân người này qua người khác, và cuối cùng phụ huynh – học sinh là người phải ôm lấy tất cả.

Đề nghị chính quyền các tỉnh/thành phố cho rà soát lại những văn bản “hướng dẫn thu”, khoản nào trái với quy định của Bộ GDĐT và của pháp luật nói chung thì phải bỏ ra. Bộ GDĐT cũng phải có trách nhiệm giám sát, không thể chỉ ban hành văn bản “cấm” xong rồi thì mặc kệ, ai muốn thu thế nào thi thu. Như thế là quan liêu, thiếu trách nhiệm, đánh trống bỏ dùi.

Từ năm học này, nhà nước đã quyết định miễn học phí cho học sinh phổ thông công lập, đó là một chính sách đúng và được lòng dân, nhưng nếu không kiểm soát được tình trạng loạn thu ở các địa phương và các nhà trường, thì chính sách ấy đã mất đi rất nhiều ý nghĩa, vì số tiền phụ huynh phải nộp vẫn rất lớn, có khi còn lớn hơn cả trước khi miễn học phí.

Tình trạng “lách luật”, “bày mưu tính kế” đã thành một căn bệnh trầm kha. Mới hôm qua, xem được bản Thông báo của một trường phổ thông về việc giao đồng phục cho học sinh, trong đó quy định là “cha mẹ mang theo TIỀN MẶT để thanh toán”. Vâng, tiền mặt vì giá cắt cổ và vì để không có dấu vết. Các khoản “xã hội hóa” để mau tivi, sắm thiết bị, sơn sửa, xây dựng, lát gạch, v.v.., núp dưới danh nghĩa “tự nguyện” nhưng thực tế là bắt buộc vẫn sẽ diễn ra sôi nổi và nhức nhối, nếu không có những thay đổi cơ bản trong quy định, quản lý, giám sát và xử phạt.

Theo Nghị định số 142/2024/NĐ-CP, từ ngày 1/7/2025, UBND cấp xã/phường được giao quản lý trực tiếp các trường mầm non, tiểu học và trung học cơ sở trên địa bàn thay vì cấp huyện như trước đây. Vì thế, cần quy định rõ rằng, nếu để xảy ra tình trạng lạm thu, loạn thu, thu sai quy định, thu trái nguyên tắc xảy ra trong các nhà trường trên địa bàn, thì lãnh đạo xã/phường phải chịu trách nhiệm. Có như thế may ra họ mới làm công việc được phân công, bằng không thì vẫn “sống chết mặc bay”, người dân bất bình, niềm tin ngày càng sa sút, môi trường giáo dục ngày càng tồi tệ…