ĐỐI THOẠI

Công trình “Hàm Cá Mập” và “vòng kim cô” bằng bê tông cốt thép bao quanh hồ Hoàn Kiếm
Lý Trực Dũng
21-9-2025
Tiengdan

HỒ HOÀN KIẾM TRƯỚC 1955

Không có Thủ đô bất kỳ một nước nào trên thế giới này lại có một cái hồ lịch sử gắn liền với huyền thoại dựng nước rộng 12ha có nước trong xanh, yên bình, đẹp như tranh vẽ nằm ngay giữa trung tâm Thủ đô như hồ Hoàn Kiếm ở Hà Nội.

Sau khi chiếm Hà Nội, từ năm 1884 – 1920 người Pháp tập trung nỗ lực xây dựng mở rộng Hà Nội để biến Hà Nội không chỉ thành Thủ phủ Bắc Kỳ của Việt Nam mà Hà Nội phải trở thành Thủ phủ của Liên bang Đông Dương.

Ngay từ năm 1884 Pháp đã mở Bưu cục Hà Nội ở góc hồ Hoàn Kiếm, mặc định là Km0 và tính khoảng cách từ Hà Nội đi các tỉnh khác từ đây và sau đó khi Pháp tuyên bố thành lập Liên bang Đông Dương cũng lấy cột mốc này để tính chiều dài từ Hà Nội đến Vientian (Lào) và Phnom Penh (Campuchia).

Năm 1923 họ mời cả kiến trúc sư (KTS) nổi tiếng châu Âu thời đó là Ernst Hebrard sang Việt Nam làm Giám đốc sở Quy hoạch Đông Dương trực tiếp quy hoạch và xây dựng Hà Nội theo nguyên tắc quy hoạch đô thị hiện đại: Phân vùng chức năng. Hệ thống giao thông đô thị có hạ tầng kỹ thuật như đèn chiếu sáng, cấp thoát nước… kèm theo. Rất nhiều tuyến phố được thiết kế, xây dựng thời đó cho đến nay vẫn được coi là mẫu mực, như đường Hoàng Diệu, đường Phan Đình Phùng… rợp mát cây xà cừ mà người Pháp đã cẩn thận chọn lựa, mang từ châu Phi sang.

Khi đặt và xây dựng Bưu cục ở hồ Hoàn Kiếm, người Pháp đã quyết định chọn và tiến hành xây dựng biến khu vực Hồ Hoàn Kiếm trở thành trung tâm mới của Hà Nội theo nguyên tắc không gian mở. Sát hoặc gần sát hồ Hoàn Kiếm họ chỉ xây dựng công trình hai tầng, mái lợp ngói như nhà Bưu điện, dinh Thống sứ ở phố Đinh Tiên Hoàng… Tất cả các công trình lớn, cao như Ngân hàng, Nhà Hát lớn ở các phố Lý Thái Tổ, Tràng Tiền, Ngô Quyền v.v.. ở phía Đông đều được xây dựng cách xa bờ hồ Hoàn Kiếm hơn 500m…

Ở phía Tây hồ Hoàn Kiếm cũng chỉ có các biệt thự cao hai tầng, mái ngói và cách xa hơn 500m tính từ bờ hồ Hoàn Kiếm cũng không có bất kỳ công trình nào cao hơn hai tầng. Ở phía Bắc hồ Hoàn Kiếm là khu 36 phố phường với các nhà ở, nhà hàng cao 1-2 tầng theo kiến trúc bản địa. Ở phía Nam dọc theo phố Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo là các biệt thự kiểu Pháp cao hai tầng lợp mái ngói có sân vườn… Tiếp theo họ tiến hành xây đường dạo và trồng cây xanh quanh hồ Hoàn Kiếm. Quy hoạch đô thị và các công trình Pháp kiến trúc Pháp… ở Hà Nội nói chung và ở hồ Hoàn Kiếm nói riêng là minh chứng về sự lan tỏa của nền văn minh phương Tây với tiến bộ khoa học kỹ thuật có thể bắt rễ vào nhiều nước tận châu Á cách xa Pháp hàng ngàn km.

HỒ HOÀN KIẾM SAU 1975

BƯU ĐIỆN HÀ NỘI

Từ 1973-1976 Hà Nội đã đập bỏ nhà Bưu điện Hà Nội cao hai tầng có mái lợp đá chẻ Ardoise nổi tiếng của Pháp để xây mới trụ sở Bưu điện cao 5 tầng, dài 51m do Việt Nam thiết kế. Kinh phí xây dựng công trình này do Trung Quốc viện trợ. Đây là công trình chào mừng Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IV. Một công trình to vật vã, dở dở ương ương Tây không ra Tây, ta không ra ta từng bị diễu trông như một cái quan tài phá nát cảnh quan rất nhân văn của hồ Hoàn Kiếm. Công trình Bưu điện Hà Nội này hoàn thành và được đưa vào sử dụng năm 1976. Phía Trung Quốc còn ngang ngược đòi khi đồng hồ trên nóc Bưu điện Hà Nội này điểm lúc 6 giờ sáng thì phải phát bản nhạc Đông phương hồng ca ngợi Mao Trạch Đông. Tất nhiên Việt Nam cương quyết từ chối.

TRỤ SỞ UBND THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Đến năm 1985-1987 thời ông Trần Vĩ là Chủ tịch Hà Nội một công trình to cao vật vã theo phong cách “kiến trúc hiện đại thời Xô Viết” được xây dựng sát hồ Hoàn Kiếm. Hồ sơ thiết kế công trình này bị nhiều KTS Việt Nam và cả KTS Pháp phản ứng, đề nghị thay đổi nhưng UBND TP Hà Nội cương quyết xây dựng. Đó là chính là Trụ sở của UBND TP Hà Nội hiện nay. Khi ra đời nó bị giới chuyên môn kiến trúc, xây dựng gán cho cái tên rất phản cảm “Máy chém”.

“HÀM CÁ MÂP” VÀ HỆ LỤY

Rồi đến năm 1991-1993 thời ông Lê Ất Hợi Chủ tịch Hà Nội công trình Trung tâm thương mại to vật cao 6 tầng ngang nhiên mọc lên ngay ở Quảng trường Đông kinh nghĩa thục. Giới chuyên môn đã đặt ra nhiều câu hỏi với KTS thiết kế công trình này:

– Khi thiết kế KTS tác giả có biết công trình này nằm trên quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục lịch sử hay không? Có biết nhưng vẫn thiết kế?

– Trong khi toàn bộ các công trình dân sinh có trước đó ở Phố Đinh Tiên Hoàng, Phố Cầu Gỗ, Phố Lê Thái Tổ thời gian đó chỉ cao hai tầng có không gian thoáng rất nhân văn ở phía Bắc Hồ Hoàn Kiếm nơi có đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc… thì thiết kế một công trình to vật cao tới 6 tầng đầu tiên ở khu vực này có làm cho KTS tác giả công trình này phải băn khoăn vì đi ngược lại không gian quy hoạch mở của hồ Hoàn Kiếm là di sản kiến trúc quý giá mà người Pháp đã thiết kế và dựng xây? Khi công trình này ra đời, không những giới chuyên môn mà người dân Hà Nội đặc biệt là những người dân sinh sống gần công trình này lập tức phản ứng, chê bai, diễu cợt đặt cho nó cái tên “Hàm cá mập”.

Chính sự ra đời và tồn tại của công trình Hàm cá mập này kéo dài tới 32 năm tính đến tháng 8.2025 khi công trình bị phá dỡ đã gây nên những hệ lụy rất tệ hại đối với Di tích lịch sử Hồ Hoàn Kiếm.

Lý do:

– Công trình “Hàm cá mập” cao 6 tầng được xây dựng và ngang nhiên tồn tại tất nhiên được giới kinh doanh du lịch cổ xúy vì có lợi nhuận rất lớn gây hiệu ứng “ăn theo nói leo” ghê gớm.

– Giới kinh doanh xung quanh công trình Hàm cá mập phải bằng mọi cách chạy, đút lót… kiếm giấy phép để họ cũng được cải tạo, nâng cấp hoặc xây dựng mới nhà hàng, văn phòng, khách sạn… của họ quanh Hàm các mập. Hàng chục nhà sát Hàm cá mập từ số 7 đến số 55 phố Đinh Tiên Hoàng trước chỉ cao hai tầng đã biến thành 4-6 tầng. Rồi hàng loạt nhà hàng, trụ sở công ty, khách sạn đồ sộ 5-8 tầng cao đến 30-35m dọc theo phố Lê Thái Tổ từ số 3B đến số 32 như một bức tường thành bê tông cốt thép đua nhau dựng lên ở phía Tây hồ Hoàn Kiếm phá nát không gian mở và cảnh quan của hồ Hoàn Kiếm.

VÌ SAO? AI PHẢI CHỊU TRÁCH NHIỆM LỊCH SỬ NÀY?

Từ ngày tiếp quản Thủ đô 1955 đến nay 2025 Thủ đô Hà Nội có tới 10 vị Chủ tịch UBND, nhưng theo tôi chỉ có một nhân sĩ, đó là BS Trần Duy Hưng còn tất cả các vị còn lại dù đủ học hàm học vị… cũng chỉ là quan chức nhà nước, được Trung ương Đảng và Tổng bí thư bổ nhiệm. Các vị này thiếu vốn sống đô thị, thiếu tri thức về văn hóa quy hoạch, kiến trúc đô thị… và thậm chí còn bị khởi tố như Chu Ngọc Anh, bị đi tù như Nguyễn Đức Chung.

Trước thực trạng Hà Nội phá dỡ nhiều biệt thự Pháp cũ, năm 2009 đã có văn bản do Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng ký gửi UBND TP Hà Nội yêu cầu dừng ngay việc phá dỡ vô tổ chức này, nhưng ngay sau khi Nguyễn Tấn Dũng thất thế, ông Nguyễn Phú Trọng được bầu giữ chức Tổng bí thư 2011, đưa Nguyễn Xuân Phúc làm Thủ tướng thì Chủ tịch Hà Nội coi khinh văn bản nói trên.

Năm 2016 khi Hà Nội tiến hành phá dỡ các biệt thự Pháp cũ ở số 22-32 phố Lê Thái Tổ để xây dựng Khách sạn Four Season tôi đã chất vấn Hội kiến trúc Việt Nam vì sao không có ý kiến phản bác, nhưng họ cho biết ông Chủ tịch Hà Nội Nguyễn Đức Chung và thế lực ghê gớm đứng sau khách sạn này đã quyết rồi nên sợ lắm… không dám có ý kiến!

Ăn bám vào cảnh quan tuyệt vời của hồ Hoàn Kiếm để kiếm lời, tất nhiên rất nhiều nhà đầu tư lớn nhỏ tìm mọi cách để chiếm được đất ngay quanh hồ Hoàn Kiếm để xây công trình để kiếm lời lớn. Nếu tôi không nhầm thì thời ông Lê Ất Hợi và Hoàng Văn Nghiên làm Chủ tịch Hà Nội đã có đề án xây khách sạn 5 sao ở khu đất của EVN Hà Nội số 69 Đinh Tiên Hoàng nhưng đã bị Thủ tướng Võ Văn Kiệt phản đối.

Nhưng đến thời Nguyễn Phú Trọng giữ chức Tổng bí thư (2011-2024), Nguyễn Xuân Phúc làm Thủ tướng (2016-2021) thì khác hẳn. Tướng công an Nguyễn Đức Chung được Nguyễn Phú Trọng dựng lên làm Chủ tịch Hà Nội đã lập tức thể hiện mình là bố tướng thiên hạ, nổi tiếng ở các vụ việc “Chiếm đoạt tài liệu bí mật quốc gia”, lừa đảo mua chế phẩm “Redoxy-C3 gây thiệt hại 36 tỷ đồng cho tài sản nhà nước… rồi còn thổi giá cây xanh gây thiệt hại cho ngân sách Nhà nước 34,7 tỷ đồng… đã phải lĩnh án vài năm tù nhưng vụ nhận tiền đút lót cực lớn để KS Four Seasons có 5 tầng hầm, cao 8 tầng từ số 20 đến sơ 32 phố Lê Thái Tổ thì “bí mật quốc gia”.

Xác định cột mốc Km0 và xây dựng quảng trường ở phía Đông hồ Hoàn Kiếm

Tin mới! Mới đây có thông tin Hà Nội sẽ cắm cột mốc Km0, nhưng không phải ở ngay toàn nhà Bưu điện Hà Nội mà ở sát vườn hoa Lý Thái Tổ? Trái với thông lệ quốc tế, sau 70 năm kể từ ngày Tiếp quản Thủ đô. Hà Nội cũng sẽ xây dựng Quảng trường ở phía Đông hồ Hoàn Kiếm rộng hơn 2ha.