Nga, Việt Nam sử dụng lợi nhuận từ năng lượng để tránh lệnh trừng phạt của Mỹ đối với các giao dịch vũ khí
Bài độc quyền của AP
Tác giả: David Risin
Trúc Lam chuyển ngữ
18-9-202
Tiengdan
19/09/2025
Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) và Chủ tịch nước Việt Nam Tô chụp ảnh tại Phủ Chủ tịch ở Hà Nội ngày 20/6/2024. Nguồn: Nhạc Nguyên/ AP
BANGKOK (AP) — Nga và Việt Nam đã tạo ra một phương thức bí mật để che giấu các khoản thanh toán hợp đồng vũ khí nhằm tránh các lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây, sử dụng lợi nhuận từ các liên doanh dầu khí chung để thanh toán các hợp đồng quốc phòng mà không cần bất kỳ khoản chuyển tiền công khai nào thông qua hệ thống ngân hàng toàn cầu, theo các tài liệu nội bộ của Việt Nam mà hãng thông tấn Associated Press có được.
Theo hệ thống này, Việt Nam đã mua thiết bị quân sự của Nga, bao gồm máy bay chiến đấu, xe tăng và tàu chiến, trả nợ từ Moscow, sau đó trả lại khoản vay này từ phần lợi nhuận của mình từ một công ty dầu khí chung Việt – Nga hoạt động tại Siberia. Các tài liệu nêu rõ, những giao dịch như vậy là bất thường trên thị trường tài chính quốc tế và trong trường hợp này được thiết kế để duy trì dòng tiền chảy lặng lẽ ngay cả khi các lệnh trừng phạt nhằm chấm dứt cuộc chiến của Nga với Ukraine gia tăng.
Tiết lộ này được đưa ra vào thời điểm bấp bênh khi Hoa Kỳ đang cố gắng củng cố quan hệ với Việt Nam như một bức tường thành chống lại sự quyết đoán ngày càng gia tăng của Trung Quốc ở Đông Nam Á, và đang diễn ra các cuộc đàm phán thương mại sau khi Nhà Trắng áp đặt mức thuế 20% đối với Hà Nội, trong khi Tổng thống Donald Trump đang đe dọa sẽ áp đặt các lệnh trừng phạt, thậm chí còn nghiêm ngặt hơn đối với Moscow.
Liên minh Châu Âu cũng đã bổ sung một loạt các biện pháp trừng phạt mới nhằm gây sức ép buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin chấm dứt chiến tranh, và gần đây Trump đã ban hành một sắc lệnh hành pháp gia tăng gấp đôi thuế quan đối với Ấn Độ lên 50% để gây sức ép, buộc New Delhi ngừng mua dầu mỏ và thiết bị quân sự của Nga, điều mà ông cho rằng đã góp phần tạo điều kiện cho cuộc chiến chống Ukraine.
Tổ chức Trump, doanh nghiệp gia đình của tổng thống, cũng đã khởi công xây dựng một khu phức hợp sân golf sang trọng trị giá 1,5 tỷ đô la bên ngoài thủ đô Hà Nội vào đầu năm nay, sau khi Việt Nam nhanh chóng phê duyệt. Các con trai của tổng thống điều hành tổ chức này, nhưng các tiết lộ tài chính vào tháng 6 cho thấy, bản thân Trump được hưởng lợi từ nhiều hoạt động của tổ chức.
Tin tức về thỏa thuận không chính thống này đã bị rò rỉ vào năm 2023. Nhưng thay vì chấm dứt nó, một tài liệu nội bộ từ năm ngoái tiết lộ rằng, Nga và Việt Nam đã hoàn tất và thực hiện nó, đồng thời đạt được các thỏa thuận để bảo đảm tổ chức này sẽ tạo ra đủ nguồn vốn cho các giao dịch mua sắm quân sự trong tương lai.
Tài liệu của chính phủ Việt Nam bị rò rỉ năm 2023 và tài liệu mới hơn của chính phủ từ năm ngoái đã được một quan chức cung cấp cho hãng thông tấn AP. Ông này cho biết, mình thuộc phe phản đối việc thắt chặt quan hệ với Nga, có nguy cơ gây tổn hại đến mối quan hệ đang phát triển với Washington. Ông đã cung cấp các tài liệu này với điều kiện giấu tên để bảo vệ bản thân khỏi những đòn trả đũa có thể xảy ra từ chính quyền độc tài Việt Nam.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ từ chối bình luận cụ thể về các tài liệu hoặc kế hoạch thanh toán được thiết kế để né tránh các lệnh trừng phạt của Mỹ, chuyển các bình luận cho chính phủ Việt Nam. Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ khẳng định lại một cách rộng rãi rằng “các lệnh trừng phạt của chúng tôi vẫn được áp dụng”.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cho biết trong một email gửi cho AP tuần này rằng: “Những người tham gia vào một số giao dịch hoặc hoạt động nhất định với các tổ chức và cá nhân bị trừng phạt có thể phải chịu rủi ro trừng phạt hoặc phải chịu hành động cưỡng chế”.
Bộ Công nghiệp Việt Nam, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, thường được gọi là Petrovietnam hoặc PVN, và Bộ Ngoại giao đã không trả lời nhiều email yêu cầu bình luận về kế hoạch thanh toán này. Bộ Tài chính Nga, đơn vị đã tiến hành các cuộc đàm phán cho Moscow, cũng không trả lời.
“Đây không phải là hình thức tài trợ linh hoạt thông thường. Nó cũng không phải là các điều khoản bù trừ hay thương mại đối ứng thông thường”, Evan Laksmana, người đứng đầu chương trình nghiên cứu An ninh và Quốc phòng Đông Nam Á của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, cho biết.
“Đây là một điều khoản ở cấp độ tiếp theo”, Laksmana nói.
Cách thức hoạt động của thỏa thuận này
Cơ chế này bao gồm việc sử dụng lợi nhuận của Việt Nam từ liên doanh dầu khí chung Việt – Nga tại Siberia, Rusvietpetro, để trả nợ cho các khoản mua sắm quân sự, đồng thời tránh các giao dịch thông qua hệ thống mạng lưới SWIFT toàn cầu, hệ thống hỗ trợ hầu hết các giao dịch tài chính quốc tế được Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác giám sát. Trên thực tế, đây là một loạt các giao dịch bỏ qua các kênh tài chính toàn cầu được thiết lập cẩn thận, giữ bí mật các giao dịch.
Chi tiết cuối cùng của thỏa thuận đã được nêu rõ vào mùa hè năm ngoái trong bản ghi nhớ năm 2024 mà AP có được, từ Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) gửi Bộ Công Thương Việt Nam trước chuyến thăm Hà Nội của Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Kế hoạch được vạch ra bao gồm:
—Đầu tiên, lợi nhuận của Việt Nam từ liên doanh Rusvietpetro tại Siberia được chuyển đến Moscow để trả nợ cho các khoản mua sắm quân sự đã được cấp;
—sau đó, lợi nhuận của Việt Nam vượt quá số tiền trả nợ được chuyển cho công ty dầu khí nhà nước Zarubezhneft của Nga tại Nga;
—cuối cùng, ở Việt Nam, Zarubezhneft sử dụng công ty liên doanh của mình tại đây để chuyển một khoản tiền tương đương cho PVN, trên thực tế tránh được mọi giao dịch chuyển tiền quốc tế.
“Trong bối cảnh Hoa Kỳ và các nước phương Tây áp đặt lệnh trừng phạt đối với Nga nói chung và việc Nga bị loại khỏi SWIFT nói riêng, phương thức thanh toán này được coi là tương đối bảo mật và phù hợp vì tiền chỉ lưu thông trong lãnh thổ Việt Nam và Nga, và Việt Nam không phải lo lắng về rủi ro bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm vận của Hoa Kỳ”, Tổng giám đốc PVN Lê Ngọc Sơn viết trong tài liệu ngày 11 tháng 6 năm 2024.
Ông Laksmana cho biết, ông không biết trước về kế hoạch này, nhưng nó phù hợp với cách tiếp cận của Moscow đối với các thỏa thuận vũ khí trong khu vực. Ví dụ, năm 2017, Nga đã đồng ý cung cấp 11 máy bay chiến đấu Sukhoi Su-35 cho Indonesia để đổi lấy dầu cọ, cà phê và các mặt hàng khác.
“Trong một thời gian dài, Nga được coi là một trong những quốc gia linh hoạt nhất ở Đông Nam Á về cơ chế thanh toán”, ông nói.
Hai nhà ngoại giao phương Tây được cử đến Hà Nội cho biết, từ lâu họ đã nghi ngờ Việt Nam và Nga có một thỏa thuận ngầm để chi trả cho các hợp đồng quân sự lớn, mặc dù chi tiết cụ thể của thỏa thuận trong các tài liệu mà AP có được là mới đối với họ. Cả hai đều yêu cầu giấu tên do tính nhạy cảm chính trị của vấn đề.
Vì sao cơ chế này lại cần thiết?
Zarubezhneft hiện không phải đối mặt với các lệnh trừng phạt được áp đặt sau các cuộc tấn công của Nga vào Ukraine, mặc dù Sergei Kudryashov, Giám đốc điều hành của công ty, bị nêu tên trong một loạt các lệnh trừng phạt toàn diện đối với ngành năng lượng Nga được công bố hồi tháng 1, mười ngày trước khi Trump nhậm chức.
Evgeniy Murov, Chủ tịch hội đồng quản trị Zarubezhneft, là một cựu sĩ quan KGB, cũng đã bị Hoa Kỳ trừng phạt hồi năm 2014 khi ông đứng đầu Cơ quan Bảo vệ Liên bang, chịu trách nhiệm về sự an toàn của Tổng thống Nga Vladimir Putin và các quan chức cấp cao khác.
Là những cá nhân nằm trong danh sách SDN của Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài, bất kỳ tài sản nào họ sở hữu tại Hoa Kỳ sẽ bị chặn và người Mỹ sẽ bị cấm giao dịch trực tiếp với họ.
Cơ chế được nêu trong các tài liệu mà AP thu thập được dường như nhằm mục đích tránh khả năng bị trừng phạt trong tương lai, cũng như mối đe dọa về các biện pháp trừng phạt thứ cấp có thể được áp dụng đối với những người tạo điều kiện cho hoạt động của các tổ chức đang chịu lệnh trừng phạt chính.
“Nếu quý vị muốn bảo vệ mình khỏi mọi rủi ro, về cơ bản quý vị phải tránh các giao dịch xuyên biên giới và tạo ra các hình thức thanh toán bù trừ như thế này”, Ben Hilgenstock, một nhà kinh tế cấp cao tại Trường Kinh tế Kyiv, chuyên gia về các lệnh trừng phạt của Nga và đã phân tích các tài liệu của Việt Nam cho AP, cho biết.
Sau làn sóng tấn công mới của Nga vào Ukraine trong tháng này, Trump tuyên bố ông sẵn sàng chuyển sang giai đoạn trừng phạt thứ hai đối với Moscow hoặc các quốc gia mua dầu của Nga. Tuần trước, các quan chức EU và Mỹ đã gặp nhau tại Washington để thảo luận chi tiết. Thứ Sáu tuần trước, Anh đã công bố một loạt lệnh trừng phạt mới nhắm vào doanh thu dầu mỏ và nguồn cung cấp quân sự của Nga, bao gồm lệnh cấm 70 tàu thuộc “hạm đội ngầm” mà họ cho là đang được sử dụng để vận chuyển dầu mỏ của Nga nhằm lách các lệnh trừng phạt quốc tế.
Mối đe dọa chính của các lệnh trừng phạt thứ cấp đến từ Đạo luật Chống lại Kẻ thù của Mỹ thông qua Trừng phạt, hay CAATSA, các biện pháp được thông qua trong nhiệm kỳ đầu của Trump, cho phép áp đặt các lệnh trừng phạt đối với các quốc gia hoặc cá nhân có giao dịch thương mại với tổ hợp công nghiệp – quân sự của Nga.
Mối đe dọa này đặc biệt mạnh mẽ do tính mơ hồ của nó, Hilgenstock nói, khiến các công ty và các nước phải thận trọng quá mức.
Ông nói: “Tất cả những người khác đều phải tự tìm ra lằn ranh đỏ chính xác là gì, cách tuân thủ và cách không vượt qua nó. Và kết quả là sự tuân thủ, hay thường xuyên hơn là sự tuân thủ quá mức”.
Sức mạnh chiến lược của Việt Nam đang gia tăng
Việt Nam sở hữu một trong những lực lượng quân đội hùng mạnh nhất Đông Nam Á, cũng như đã và đang tăng cường sức mạnh hải quân và không quân, chủ yếu nhằm đối phó với mối đe dọa tiềm tàng từ Trung Quốc. Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, nhưng xung đột giữa hai nước về các yêu sách lãnh thổ ở Biển Đông đang gia tăng.
Trong khi đó, Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Và kể từ khi Washington dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí đối với Việt Nam hồi năm 2016, Hoa Kỳ ngày càng trở nên quan trọng trong việc cung cấp mặt hàng quốc phòng. Chính phủ Hoa Kỳ cũng coi Việt Nam là một đối tác chiến lược quan trọng trong nỗ lực chống lại Trung Quốc.
Tuy nhiên, mối quan hệ quốc phòng kéo dài hàng thập niên với Nga đồng nghĩa với việc Việt Nam sẽ phụ thuộc vào Nga về phụ tùng thay thế và các vật liệu khác trong nhiều năm tới, và các hợp đồng gần đây cho thấy Hà Nội không hề tránh xa Moscow ngay cả khi mối quan hệ với Hoa Kỳ ngày càng gần gũi hơn.
Năm 2011, Nga cấp cho Việt Nam khoản tín dụng 2 tỷ đô la cho một thỏa thuận bao gồm hai khinh hạm cho lực lượng hải quân và 64 xe tăng T90S. Một khoản tín dụng 8 tỷ đô la khác đã được cấp cho một thỏa thuận quốc phòng năm 2023 liên quan đến máy bay chiến đấu SU-30 và hai khinh hạm nữa; nhưng Nga vẫn chưa giao bất kỳ chiếc nào trong số đó.
Vị quan chức cung cấp hai tài liệu nội bộ bằng tiếng Việt nêu chi tiết về thỏa thuận hoàn trả đã cung cấp quyền truy cập vào các thông tin nội bộ khác của chính phủ, được AP xác minh thông qua các nguồn khác, chứng minh vai trò của ông trong nhiều hoạt động cấp cao trong hệ thống chính trị và chính phủ Việt Nam.
Tài liệu trước đó nêu rõ các giai đoạn lập kế hoạch ban đầu, từ tháng 3 năm 2023, đã được báo New York Times đưa tin vào cuối năm đó.
Trong tài liệu trước đó, Bộ Tài chính Việt Nam cảnh báo rằng, các thỏa thuận vũ khí với Nga có thể dẫn đến các lệnh trừng phạt của Mỹ “vì Mỹ liên tục gây sức ép buộc Việt Nam chuyển sang mua vũ khí của Mỹ, đe dọa sẽ trừng phạt Việt Nam theo Đạo luật Chống Đối kháng (CAATSA) nếu Việt Nam tiếp tục mua vũ khí của Nga”.
Nhưng đồng thời, tài liệu này cũng cho thấy Mỹ có thể bị thuyết phục hoãn áp đặt lệnh trừng phạt đối với Việt Nam vì, ngoài những lý do khác, “Mỹ coi trọng vai trò của Việt Nam trong việc thực hiện chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” nhằm chống lại sự quyết đoán ngày càng tăng của Trung Quốc.
Khi tài liệu năm 2023 bị rò rỉ, Đảng Cộng sản cầm quyền Việt Nam đã bác bỏ nó, nói rằng đó là là tài liệu giả mạo của Nga, nhằm gây tổn hại đến quan hệ giữa Hà Nội và Washington, khi hai nước chuẩn bị nâng cấp quan hệ lên “Đối tác Chiến lược Toàn diện”, cấp độ quan hệ ngoại giao cao nhất của Việt Nam, một quan chức giấu tên được biết về các thông tin liên lạc nội bộ nói với AP với điều kiện giấu tên để tránh bị trả thù.
Nhưng không có dấu hiệu rạn nứt nào khi Tổng thống Joe Biden đến vào tháng 9 năm 2023 để hoàn tất quan hệ đối tác.
Phân tích các tài liệu cho thấy tính xác thực của chúng
Cả hai tài liệu đều có vẻ là thật, từ siêu dữ liệu nhúng (embedded metadata), định dạng, mã phân loại riêng và các chi tiết khác, theo Ben Swanton, đồng giám đốc của Dự án 88, một tổ chức phi chính phủ tập trung vào các vi phạm nhân quyền ở Việt Nam và thường xuyên xử lý các tài liệu của chính phủ.
Việt Nam cũng có tiền sử cố tình gây hiểu lầm cho Washington, và khi bị chỉ trích, cho đến nay vẫn chưa có hành động nào được thực hiện, ông nói.
Ví dụ, năm ngoái, Dự án 88 đã cung cấp cho Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ các tài liệu nội bộ của Việt Nam, nêu chi tiết việc Hà Nội đã cung cấp thông tin sai lệch cho Washington về những nỗ lực giải quyết các mối lo ngại về nạn buôn người, nhưng Bộ Ngoại giao vẫn nâng hạng Việt Nam trong báo cáo thường niên về nạn buôn người, Swanton nói.
“Việt Nam đã biết rằng về cơ bản Washington sẽ cho phép họ được tự do hành động“, ông nói.
Bộ Ngoại giao bảo vệ quyết định nâng hạng Việt Nam, nói rằng “chính phủ đã thể hiện những nỗ lực ngày càng tăng” để xóa bỏ nạn buôn người, mặc dù thừa nhận vẫn “chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn tối thiểu”.
Các kế hoạch được nêu trong các tài liệu mà AP có được, giờ đây cũng đã thành hiện thực. Trong chuyến thăm Hà Nội của Putin hồi tháng 6 năm 2024, Zarubezhneft nhận được giấy phép khai thác mỏ khí đốt “Lô 11-2” trên thềm lục địa Việt Nam, cùng khu vực được đề cập trong bản ghi nhớ năm 2024 của PVN. Một tài liệu nội bộ của PVN từ tháng 4 năm nay, mà AP có được từ một nguồn khác, cho biết Zarubezhneft đã bắt đầu lập bản đồ 3D của lô này.
Trong chuyến thăm Moscow hồi tháng 5, một phái đoàn do ông Tô Lâm, quan chức cấp cao của Việt Nam dẫn đầu, đã ký một số thỏa thuận liên quan đến thăm dò dầu khí và một “Kế hoạch Đối tác Chiến lược” về quốc phòng và các hợp tác khác, kéo dài từ năm 2026 đến năm 2030, theo một tuyên bố chung từ cả hai bên.
Hiện vẫn chưa rõ cơ chế này sẽ được sử dụng như thế nào khi áp lực trừng phạt từ EU và Hoa Kỳ ngày càng gia tăng, theo bà Lê-Thu Hương, Phó Giám đốc Chương trình Châu Á của Tổ chức Nghiên cứu Quốc tế về Khủng hoảng.
“Việt Nam cần phải định hướng trong môi trường ngoại giao kém thuận lợi này, nơi việc quá gần gũi với Nga sẽ không được các thủ đô châu Âu đón nhận”, bà Lê-Thu Hương nói, đồng thời lưu ý rằng Hà Nội hiện cũng đang phải đối mặt với một chính quyền Mỹ có cách tiếp cận mang tính giao dịch hơn nhiều.
Bà nói: “Cũng hợp lý khi cho rằng họ sẽ không hào phóng như các chính quyền trước, ngay cả khi thừa nhận giá trị chiến lược của Việt Nam”.
___
Daria Litvinova ở Tallinn, Estonia đã đóng góp cho bài viết này.
No comments:
Post a Comment