Sự trở lại của Nhà nước Hồi giáoNguồn: Caroline Rose và Colin P. Clarke, “The Return of ISIS,” Foreign Affairs, 19/09/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
23/09/2025
NghiencuuQT
Chín tháng sau khi nhà độc tài lâu năm Bashar al-Assad bị phiến quân lật đổ, Syria đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức mới. Đất nước, hiện do nhóm phiến quân Hayat Tahrir al-Sham (HTS) lãnh đạo, đang phải giải quyết các cuộc xung đột giáo phái bạo lực liên miên, các cuộc không kích liên tiếp của Israel nhắm vào lãnh thổ Syria, và các tranh chấp nội bộ trong chính phủ mới. Thêm vào cảnh hỗn loạn này là sự trỗi dậy trở lại của một trong những thách thức dai dẳng nhất của Syria: Nhà nước Hồi giáo, hay còn gọi là ISIS.
Kể từ khi chế độ Assad bị lật đổ vào năm 2024, ISIS đã tiến hành một chiến dịch khủng bố trên khắp Syria, nhắm vào chính phủ Syria mới, cũng như các nhóm thiểu số Thiên Chúa giáo, Hồi giáo Shiite, và người Kurd. Ở thời kỳ đỉnh cao năm 2014, ISIS từng chiếm giữ khoảng một phần ba đất nước. Dù nhóm này không còn kiểm soát bất kỳ vùng lãnh thổ nào ở Syria, và quy mô cũng giảm từ khoảng 100.000 chiến binh xuống còn 2.500 chiến binh hiện nay, nhưng chúng đang lợi dụng tình hình hỗn loạn hậu Assad ở Syria để tái lập và tái thiết, đặt ra những trở ngại mới cho sự ổn định mà đất nước đã mong đợi từ lâu.
Nhóm này đang chứng minh rằng chúng có khả năng nhắm mục tiêu thường xuyên hơn, chính xác hơn, và tinh vi hơn bao giờ hết, nhắm vào các địa điểm nằm ngoài phạm vi hoạt động truyền thống của mình. Chẳng hạn, vào tháng 6, một kẻ đánh bom liều chết có liên hệ với ISIS đã tấn công một nhà thờ Chính thống giáo Hy Lạp ở Damascus, khiến 25 người thiệt mạng và 63 người khác bị thương. Hai tháng sau, nhóm này tiếp tục phát động hơn 20 vụ tấn công trên khắp vùng đông bắc Syria, sử dụng kết hợp các chiến thuật du kích, gồm hỏa lực nhỏ, phục kích, ám sát, và thiết bị nổ tự chế nhắm vào các trạm kiểm soát quân sự và xe của chính phủ. Năm ngoái, ISIS đã nhận trách nhiệm cho 294 vụ tấn công ở Syria, tăng từ 121 vụ vào năm 2023, nhưng ước tính của Liên Hiệp Quốc và các tổ chức nhân quyền thậm chí còn cao hơn thế.
Những vụ tấn công như vậy đặt ra thách thức rõ ràng đối với nỗ lực ổn định đất nước của chính quyền mới. Tình hình an ninh vốn đã mong manh của Syria nay càng trở nên trầm trọng hơn do các cuộc đụng độ thường xuyên giữa các cộng đồng Sunni, Alawite, và Druze. Trong lúc tần suất các vụ tấn công khủng bố gia tăng, chính phủ Syria mới có nguy cơ đánh mất tính chính danh chính trị nếu họ không bảo vệ được các nhóm thiểu số trong nước. Trong khi đó, người dân Syria đang đứng trước nguy cơ một cuộc nổi dậy khủng bố quy mô lớn.
Tình hình sẽ còn nguy hiểm hơn nữa nếu chính quyền Trump thực hiện kế hoạch được công bố vào tháng 4, bắt đầu rút khoảng 2.000 quân Mỹ đang đồn trú tại Syria. Kể từ năm 2014 đến nay, Mỹ đã là trụ cột của Liên minh Toàn cầu Đánh bại ISIS, một nhóm chống khủng bố quốc tế đã hợp tác với các lực lượng an ninh địa phương để làm suy yếu ISIS. Nếu không có sự tham gia tích cực của Washington, 88 thành viên còn lại của liên minh sẽ gặp khó khăn trong việc ngăn chặn ISIS, hoặc hỗ trợ đầy đủ cho các lực lượng địa phương như Lực lượng Dân chủ Syria (SDF), lực lượng dân quân chủ yếu là người Kurd gần đây đã đạt được thỏa thuận sáp nhập với nhà nước.
Khi quân số Mỹ giảm dần và căng thẳng giáo phái gia tăng, các lực lượng Syria có thể nhận ra họ ngày càng khó duy trì quyền lực trong nước. Lực lượng kết hợp của quân đội Syria và SDF có thể không đủ khả năng ngăn chặn sự trỗi dậy trở lại của ISIS. Và vì thế, để ngăn chặn ISIS, Mỹ phải duy trì sự hiện diện ở Syria sau năm 2026. Một lực lượng khoảng vài trăm lính Mỹ là cần thiết để hỗ trợ lực lượng an ninh mới của Syria về tình báo, giám sát, trinh sát, và xây dựng năng lực. Nếu Washington ngừng hỗ trợ chống khủng bố cho Damascus, chính phủ Syria có thể sẽ thất bại trong việc thống nhất đất nước và ngăn ISIS quay trở lại. Nếu ISIS có thể lấy lại đà phát triển ở Syria, họ chắc chắn sẽ chuyển sang tiến hành các cuộc tấn công trên khắp khu vực và xa hơn nữa. Washington có nhiệm vụ ngăn chặn khả năng ISIS tái thiết và một lần nữa gây bất ổn cho toàn bộ vùng Levant.
TRỞ LẠI BÁO THÙ
ISIS nhìn thấy cơ hội nơi một Syria bị chia rẽ. Các thủ lĩnh của chúng đang tìm cách lợi dụng sự chia rẽ giáo phái và ý thức hệ của đất nước để chiêu mộ chiến binh mới và tái thiết vương quốc Hồi giáo. Thông qua các cuộc tấn công, ISIS hy vọng chứng minh rằng chính phủ Syria hiện tại không có khả năng hoặc không sẵn lòng bảo vệ người dân, đặc biệt là các nhóm thiểu số. Một báo cáo gần đây của Nhóm Giám sát Liên Hiệp Quốc kết luận rằng ISIS “sẽ tiếp tục gây ra mối đe dọa từ bên ngoài… nếu sự chia rẽ trong nước tạo ra một không gian thuận lợi để chúng có thể lên kế hoạch và thực hiện các cuộc tấn công.”
Quả vậy, ISIS đã hoạt động đặc biệt tích cực hồi mùa xuân năm ngoái. Vào tháng 3, sau vụ bạo lực giữa cộng đồng Sunni và Alawite tại thành phố cảng Latakia, ISIS đã tiến hành một loạt các cuộc tấn công vào SDF. Sau đó, vào tháng 5, nhóm này phát động một loạt các cuộc tấn công khác sau các cuộc đụng độ ở phía nam Damascus, giữa lực lượng an ninh của chính quyền mới và cộng đồng Sunni và Druze. Cùng tháng đó, chỉ một tuần sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump có cuộc gặp tại Riyadh với Tổng thống mới của Syria, cựu chiến binh thánh chiến Ahmed al-Shara, ISIS đã tiến hành một loạt các vụ đánh bom và phục kích trên khắp Syria và Iraq. Nhóm này cũng nhận trách nhiệm về việc cài một thiết bị nổ tấn công một “phương tiện của chế độ bội giáo” ở miền nam Syria, khiến ít nhất bảy binh sĩ Syria thương vong và đánh dấu cuộc tấn công đầu tiên được ghi nhận vào lực lượng chính phủ Syria kể từ khi Assad sụp đổ. Một tuần sau, ISIS lại đánh bom ở miền nam Syria nhắm vào các chiến binh của Quân đội Syria Tự do, lực lượng dân quân được Mỹ hậu thuẫn. Đáng chú ý, tất cả các cuộc tấn công này đều diễn ra sâu bên trong lãnh thổ do chính phủ nắm giữ.
Sự gia tăng bạo lực này đi kèm với sự gia tăng tuyên truyền của ISIS nhằm làm suy yếu Shara và HTS. Trong bản tin trực tuyến hàng tuần của mình, vốn đang tiếp cận và truyền cảm hứng cho các chiến binh thánh chiến trên toàn cầu, nhóm này thường xuyên bôi nhọ Shara và chính phủ mới, đồng thời kêu gọi binh lính trong quân đội Syria đào tẩu. Bộ máy tuyên truyền của ISIS gọi Shara là “Jewlani” (Jolani của người Do Thái), ám chỉ đến thuyết âm mưu cho rằng Tổng thống Syria, trước đây được gọi là Abu Mohammad al-Jolani, là một điệp viên Mossad của Israel được cài vào để bắt đầu thay đổi chế độ bên trong Syria theo hướng có lợi cho Israel. Nhóm này cũng gọi HTS là “kuffar” (tiếng Ả Rập có nghĩa là “những kẻ không tin”) và cáo buộc tổ chức này là con rối của Mỹ và Israel. Và kể từ khi HTS và Shara lên nắm quyền, Israel đã nhiều lần thực hiện các cuộc không kích và xâm nhập trên bộ vào Syria, củng cố cơ sở cho sự hỗn loạn mà ISIS đang cố gắng gây ra.
Đáng báo động là sự tự tin ngày càng tăng của ISIS trùng hợp với việc quân đội Mỹ dần rút khỏi Syria và Iraq, theo đó đặt ra câu hỏi về tương lai của Liên minh Toàn cầu Đánh bại ISIS. Vào tháng 09/2024, Mỹ và Iraq đã cùng nhau tuyên bố rằng liên minh này sẽ kết thúc sứ mệnh quân sự của mình tại Iraq vào cuối tháng 09/2025 và tại Syria vào tháng 09/2026. Sang tháng 4 năm nay, Bộ Tư lệnh Trung ương Mỹ tuyên bố cắt giảm sự hiện diện của quân đội Mỹ tại Syria từ 2.000 xuống còn 1.400 vào cuối năm. Mỹ cũng chuyển giao quyền kiểm soát ba trong số tám căn cứ của mình tại quốc gia này cho SDF, với kế hoạch hợp nhất thành chỉ một căn cứ. Dù các chỉ huy Lầu Năm Góc kêu gọi chính quyền duy trì ít nhất một đội quân gồm 500 lính ở Syria, nhưng chính quyền đã ra hiệu rằng họ có thể sẽ thực hiện thêm các đợt cắt giảm. Tại quốc gia láng giềng Iraq, một quá trình song song cũng đang được tiến hành. Với mục tiêu rút quân vào cuối năm 2026, lực lượng Mỹ đang tập trung lại từ Baghdad về Erbil (thuộc vùng Kurdistan của Iraq) và dự định sẽ cắt giảm mạnh, chỉ để lại một số ít cố vấn quân sự, nhưng con số cụ thể vẫn chưa được công bố.
GIỮ VỮNG HƯỚNG ĐI
Khi Trump gặp Shara hồi tháng 5, đó là lần đầu tiên một tổng thống Mỹ gặp một tổng thống Syria sau một phần tư thế kỷ. Phần lớn động lực đằng sau việc chính quyền Trump tái can dự vào Syria xuất phát từ mong muốn hoàn tất việc rút quân hoàn toàn khỏi Iraq và Syria – một mục tiêu chỉ có thể đạt được nếu chính phủ mới của Syria chứng minh được năng lực chống lại ISIS. Để đạt được mục tiêu đó, Washington đã ưu tiên chống khủng bố, trực tiếp hỗ trợ các hoạt động chống ISIS, và cung cấp cho Damascus thông tin tình báo giúp ngăn chặn ít nhất tám vụ tấn công của ISIS. Chính quyền Trump cũng gây áp lực buộc chính quyền mới của Syria đẩy nhanh các nỗ lực tái thiết và thống nhất quốc gia, chẳng hạn như việc sáp nhập Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) vào chính phủ.
Diễn biến ở Syria sẽ phụ thuộc, chí ít là một phần, vào việc Washington có quyết tâm tiếp tục cuộc chiến chống ISIS hay không. Sau một thập kỷ rưỡi bạo lực cực đoan bị kích động bởi vô số các thế lực, cả nhà nước lẫn phi nhà nước, Syria đang đứng trước chặng đường dài hướng tới sự ổn định với những điều kiện thuận lợi nhất. Bất kỳ sự rút quân nào của Mỹ cũng sẽ tạo điều kiện cho ISIS và các tổ chức khủng bố khác đẩy mạnh tấn công, gây bất ổn hơn nữa cho đất nước, gieo rắc chia rẽ giữa các phe phái đối địch, và thậm chí mở đường cho các phần tử cực đoan Shiite được Iran hậu thuẫn, bao gồm cả Hezbollah. Nếu chính quyền Damascus sụp đổ, hoặc nếu họ không thể thống nhất các cộng đồng thiểu số, Syria sẽ lại chìm vào nội chiến.
Thay vì vội vã rời khỏi Syria đang bị chia cắt, Mỹ và các đối tác trong Liên minh Toàn cầu nên đầu tư dài hạn vào an ninh của nước này. Sứ mệnh do Mỹ dẫn đầu đã làm suy yếu đáng kể ISIS trong thập kỷ qua, và các lực lượng Mỹ đã hợp tác hiệu quả với SDF cùng nhiều lực lượng địa phương khác trong các biện pháp chống khủng bố. Dù ISIS về cơ bản vẫn đang bị đánh bại, nhưng giai đoạn chuyển tiếp sau khi chế độ Syria sụp đổ đã tạo ra cơ hội để nhóm này quay trở lại. Mỹ chỉ nên rút quân khỏi Syria khi lực lượng của nước này đủ sức bảo vệ đất nước khỏi ISIS và các nhóm khủng bố khác. Nhưng thời điểm đó vẫn chưa đến.
Việc Mỹ rút quân sớm vào thời điểm nhạy cảm hiện tại ở Syria có thể tiếp thêm sức mạnh cho ISIS, làm suy yếu chính sứ mệnh đã đưa lực lượng Mỹ đến Syria ngay từ đầu. Washington không nên thực hiện kế hoạch rút quân đã định. Thay vào đó, họ phải tiếp tục chia sẻ thông tin tình báo với Damascus để ngăn chặn các cuộc tấn công của ISIS – và tăng cường huấn luyện chống khủng bố với quân đội Syria, SDF, và các đối tác địa phương khác. Ngoài ra, chính quyền Trump cũng nên ngăn chặn các hành động của các đồng minh Mỹ – chẳng hạn như các cuộc không kích của Israel vào lãnh thổ Syria – vốn có thể làm gia tăng sự hỗn loạn mà ISIS đang tìm cách lợi dụng.
Cuối cùng, thay vì chấm dứt sự tham gia của Mỹ vào Liên minh Toàn cầu Đánh bại ISIS, Washington nên mở rộng nhóm này để bao gồm cả Syria – một động thái sẽ cho phép huấn luyện chung, trao đổi thông tin tình báo, và hoạt động chung hiệu quả hơn. Vì mục đích đó, Mỹ và các đối tác trong liên minh nên vạch ra các điều kiện mà HTS phải đáp ứng để gia nhập. Chắc chắn, các thành viên hiện tại sẽ có quan ngại về việc chào đón các cựu chiến binh thánh chiến như Shara. Nhưng nếu muốn đánh bại ISIS hoàn toàn, thì chính phủ Syria mới phải tham gia và được trao quyền để thành công.
Caroline Rose là giám đốc Viện New Lines và là giáo sư tại Đại học Georgetown.
Colin P. Clarke là giám đốc nghiên cứu tại Công ty Tư vấn Soufan và là nghiên cứu viên cấp cao tại Trung tâm Soufan.
No comments:
Post a Comment