Trả tự do cho Đặng Đình Bách!Đoàn Bảo Châu
26-6-2025
Tiengdan
Việt Nam và mâu thuẫn trong cam kết khí hậu: Trường hợp Đặng Đình Bách và các nhà hoạt động môi trường.
Việt Nam đã ký kết nhiều cam kết quốc tế về khí hậu, bao gồm Thỏa thuận Paris (COP21), cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị COP26, và tham gia Chương trình Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) với sự hỗ trợ lên tới 15,5 tỷ USD từ G7 và EU. Tuy nhiên, một nghịch lý đáng chú ý là khi các nhà hoạt động môi trường như Đặng Đình Bách, Hoàng Thị Minh Hồng, hay Ngô Thị Tố Nhiên quan sát, đề xuất chính sách và đại diện xã hội dân sự để giám sát việc thực hiện các cam kết này, họ lại bị bắt giam với cáo buộc hình sự.
Trong số sáu nhà hoạt động môi trường bị kết án tù, năm người, bao gồm Đặng Đình Bách, bị cáo buộc “trốn thuế,” trong khi bà Ngô Thị Tố Nhiên bị bắt vì tội “chiếm đoạt tài liệu của cơ quan, tổ chức,” cụ thể là các tài liệu liên quan đến hoạch định chính sách phát triển lưới điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), bao gồm lưới điện 500kV và 220kV.
Theo Bộ Công an, bà Nhiên cùng hai người khác, Lê Quốc Anh và Dương Đức Việt, bị khởi tố vì hành vi này. Tại sao những người đóng góp cho công lý khí hậu lại bị đàn áp? Câu trả lời nằm trong đặc điểm thể chế chính trị của Việt Nam, nơi kiểm soát chính trị dường như được ưu tiên hơn các mục tiêu phát triển bền vững.
Theo Tổ chức Sông ngòi Quốc tế (International Rivers), ông Đặng Đình Bách, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Pháp luật và Chính sách Phát triển Bền vững (LPSD), bị kết án 5 năm tù vào tháng 1/2022 với tội danh “trốn thuế” sau khi vận động cho sự tham gia của xã hội dân sự vào JETP. Bản án này bị nhiều nhà quan sát quốc tế, bao gồm Nhóm công tác của Liên Hợp Quốc về giam giữ tùy tiện, coi là một hình thức đàn áp chính trị, nhằm triệt tiêu tiếng nói phản biện về chính sách khí hậu.
Các cam kết khí hậu của Việt Nam và tình hình thực thi
Việt Nam đã tham gia nhiều hiệp ước và sáng kiến quốc tế về khí hậu, bao gồm:
Thỏa thuận Paris (COP21): Việt Nam cam kết giảm phát thải khí nhà kính theo Đóng góp do Quốc gia tự quyết định (NDC), với mục tiêu giảm 15,8% phát thải vô điều kiện và 43,5% nếu có hỗ trợ quốc tế vào năm 2030. Thực thi: Việt Nam đã ban hành Quy hoạch Điện VIII (2023) để thúc đẩy năng lượng tái tạo, nhưng năng lượng than vẫn chiếm khoảng 30% sản lượng điện (theo Bộ Công Thương, 2024). Các dự án điện gió và mặt trời gặp khó khăn về hạ tầng truyền tải và cơ chế giá.
Cam kết Net Zero tại COP26 (2021): Việt Nam đặt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050. Thực thi: Chiến lược Quốc gia về Tăng trưởng Xanh (2021-2030) đã được ban hành, nhưng việc giảm phát thải metan từ nông nghiệp và chăn nuôi còn chậm do thiếu công nghệ và nguồn lực. Các dự án trồng rừng đạt tiến bộ, nhưng quy mô còn nhỏ.
JETP với G7: Cam kết tài trợ 15,5 tỷ USD để chuyển đổi từ năng lượng than sang năng lượng tái tạo, đạt đỉnh phát thải vào năm 2030. Thực thi: EU đã giải ngân 15 triệu euro vào tháng 12/2024, nhưng việc triển khai còn hạn chế do thiếu minh bạch và sự tham gia của xã hội dân sự. Các dự án điện gió ngoài khơi vẫn đang trong giai đoạn lập kế hoạch.
Thách thức thực thi:
Không gian xã hội dân sự bị thu hẹp: Năm trong số sáu nhà hoạt động môi trường, bao gồm Đặng Đình Bách, Hoàng Thị Minh Hồng và ba người khác, bị kết án vì “trốn thuế.” Riêng bà Ngô Thị Tố Nhiên bị khởi tố vì “chiếm đoạt tài liệu” liên quan đến EVN, cụ thể là các tài liệu hoạch định lưới điện 500kV và 220kV. Những cáo buộc này làm suy yếu vai trò giám sát độc lập của các tổ chức phi chính phủ, vốn cần thiết để bảo đảm tính minh bạch trong các chương trình khí hậu như JETP.
Đầu tư vào điện than và khai khoáng: Dù cam kết giảm than, các nhà máy nhiệt điện than, như tại Vĩnh Tân (Bình Thuận), vẫn được duy trì và mở rộng, gây ô nhiễm nặng.
Rào cản về hạ tầng và chính sách: Sự phát triển của năng lượng tái tạo bị cản trở bởi thiếu lưới truyền tải và cơ chế giá chưa đủ hấp dẫn cho nhà đầu tư.
Ô nhiễm môi trường ở Việt Nam so với thế giới và so với 20 năm trước
Ô nhiễm không khí: Theo AirVisual (2023), Hà Nội và TP.HCM thường xuyên nằm trong top 10 thành phố ô nhiễm nhất thế giới, với chỉ số PM2.5 trung bình 30-40 µg/m³, vượt xa mức an toàn của WHO (5 µg/m³). Nguồn ô nhiễm chính đến từ giao thông, công nghiệp, và điện than. So với các nước phát triển như Đức (PM2.5 ~10 µg/m³), tình trạng ở Việt Nam nghiêm trọng hơn, nhưng tương đương với các nước đang phát triển như Thái Lan hay Ấn Độ (PM2.5 ~50 µg/m³).
Ô nhiễm nước: Khoảng 70% sông hồ bị ô nhiễm do nước thải công nghiệp và sinh hoạt chưa qua xử lý (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2023). Các sông như Tô Lịch (Hà Nội) và Sài Gòn (TP.HCM) là ví dụ điển hình. Tình trạng này tương tự các nước Đông Nam Á, nhưng tệ hơn các nước có hệ thống xử lý nước thải hiện đại như Nhật Bản.
Rác thải nhựa: Việt Nam thải ra 25 triệu tấn rác thải sinh hoạt mỗi năm, với chỉ 30% được xử lý đúng cách (Bộ TN&MT, 2024). Là một trong 5 quốc gia thải nhựa ra đại dương nhiều nhất (Ocean Cleanup, 2023), ô nhiễm nhựa ở Việt Nam là vấn đề nghiêm trọng.
Thiệt hại kinh tế: Theo Ngân hàng Thế giới, ô nhiễm không khí gây thiệt hại khoảng 5% GDP mỗi năm, tương đương hàng tỷ USD.
So với 20 năm trước:Năm 2005, ô nhiễm ở Việt Nam chưa nghiêm trọng như hiện nay do công nghiệp hóa và đô thị hóa ở mức thấp hơn. Chỉ số PM2.5 tại Hà Nội khi đó khoảng 25 µg/m³, thấp hơn mức hiện tại (30-40 µg/m³). Số nhà máy nhiệt điện than tăng từ 10 (2005) lên hơn 40 (2024), làm gia tăng ô nhiễm không khí và nước. Rác thải nhựa cũng tăng gấp 3 lần do tiêu thụ nhựa tăng mạnh. Tuy nhiên, nhận thức về môi trường đã cải thiện, với các chính sách như cấm nhựa dùng một lần (2019) và đầu tư vào năng lượng tái tạo. Dù vậy, tốc độ ô nhiễm vẫn vượt xa nỗ lực khắc phục.
Kết luận:
Trường hợp của Đặng Đình Bách và các nhà hoạt động khác, như Ngô Thị Tố Nhiên, phản ánh mâu thuẫn lớn trong cách Việt Nam thực hiện các cam kết khí hậu. Dù tham gia nhiều hiệp ước quốc tế và nhận tài trợ lớn, việc bắt giữ các nhà hoạt động với cáo buộc như “trốn thuế” hay “chiếm đoạt tài liệu” cho thấy ưu tiên kiểm soát chính trị có thể đang lấn át mục tiêu phát triển bền vững. Ô nhiễm môi trường ở Việt Nam đã trở nên nghiêm trọng hơn so với 20 năm trước, đặc biệt về không khí, nước, và rác thải nhựa, đòi hỏi sự tham gia của xã hội dân sự để giám sát và phản biện.
Việc giam giữ những người như Bách và Nhiên không chỉ là bất công cá nhân mà còn cản trở nỗ lực đạt được công lý khí hậu. Để thực hiện các cam kết như JETP hay Net Zero, Việt Nam cần mở rộng không gian cho xã hội dân sự, đảm bảo minh bạch và bảo vệ những tiếng nói dấn thân vì một tương lai bền vững và công bằng.
Tôi, Đoàn Bảo Châu phản đối bản án này và yêu cầu nhà cầm quyền Việt Nam trả tự do cho Đặng Đình Bách.
________
Sau đây là một số bài về Đặng Đình Bách: “Trái tim tôi vẫn đập cùng nhịp với phong trào khí hậu”
Để đánh dấu bốn năm LS Đặng đình Bách bị giam cầm bất công, bạn bè và các đồng nghiệp của ông đã lên tiếng kêu gọi nhà cầm quyền Việt Nam cần thả ông ngay lập tức và vô điều kiện:
https://www.standwithbach.org/
https://www.internationalrivers.org/news/statement-four-years-too-long-free-dang-dinh-bach/
Từ nhà tù, LS Đặng đình Bách cũng đã nhờ vợ ông, bà Trần Phương Thảo, chuyển lời đến các bạn bè, đồng nghiệp, và cộng đồng quốc tế:
No comments:
Post a Comment