Fallujah bên bờ Thái Bình Dương: Cuộc trình diễn của Trump tại Los Angeles
Nguyễn Thanh Việt
Tino Cao dịch
18-6-2025
Tiengdan
Lời người dịch: Bài viết tiếng Việt dưới đây là bản dịch của mình, từ bài báo tiếng Pháp “Fallujah-on-the-Pacific”: Trump’s Los Angeles Show”, đăng trên Le Nouvel Observateur ngày 16.6.2025.
Bài tiếng Pháp đăng trên Le Nouvel Observateur là của nhà báo Pháp, Doan Bui dịch lại từ bản gốc tiếng Anh bài viết “The struggle for Los Angeles” của nhà văn Mỹ Nguyễn Thanh Việt, từng đoạt giải Pulitzer, đăng trên Financial Times cuối tuần, ngày 13.6.2025.
***
Hôm cuối tuần, ngày 8 tháng 6, khi tôi đang ở bãi biển Malibu thì những bản tin đầu tiên về Los Angeles được phát đi. Trời xanh ngắt, nắng vừa phải, thời tiết lý tưởng đến mức khiến người ta có cảm giác như đang sống trong mơ ở California – những giấc mơ có sức quyến rũ ghê gớm với du khách, những người đào vàng và các đoàn di dân khai hoang đến Los Angeles từ rất nhiều thập kỷ trước. Cô con gái năm tuổi của tôi đang xây lâu đài cát, còn cậu con trai thì chạy dọc bờ biển; xung quanh là những gia đình đủ màu da sắc tộc: Da trắng, da đen, gốc Latinh, gốc Á…
Thế đấy, khung cảnh chẳng khác nào cơn ác mộng đối với Donald Trump, một người không bao giờ giấu nổi sự căm ghét dành cho California và tất cả những gì mà tiểu bang này đại diện. Cũng có lẽ vì thế mà ông ấy đã điều cả một lực lượng hùng hậu gồm đặc vụ từ ICE (Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan), FBI, mặc áo chống đạn, đi xe bọc thép, ồ ạt đổ vào khu Fashion District, một trung tâm thời trang may mặc của Los Angeles, lặp lại một thói quen cố hữu của nước Mỹ: kéo quân vào một thành phố đông người da màu. Và rồi những tin tức tiếp theo lại cho thấy lực lượng biên phòng vừa tiến hành một cuộc đột kích vào cửa hàng Home Depot ở vùng ngoại ô Paramount, nơi đa số cư dân là người Mỹ gốc Latinh.
Trump tuyên bố muốn “giải phóng” Los Angeles khỏi “cuộc xâm lược của di dân”, những người đến từ Mexico, El Salvador, Venezuela, và còn nhiều nơi nữa. Tôi tự hỏi: Liệu chính tôi, một người tị nạn gốc Việt, đặt chân đến nước Mỹ khi mới lên bốn tuổi, có nằm trong số những “kẻ xâm lược” ấy không? Tôi đoán là có.
Tôi hiểu rất rõ: Người châu Á từ lâu đã bị lợi dụng như một công cụ chính trị. Họ gán cho chúng tôi cái vai “người nhập cư mẫu mực”. Chính vì thế, với chính quyền Trump, người châu Á xuất hiện khá nổi bật: Như Kash Patel ở FBI, hay Usha Vance, vợ của phó tổng thống. Nhưng bạn ơi, xin đừng để cái lớp vỏ ấy che lấp đi một thực tế khác: Người châu Á cũng từng bị trục xuất hàng loạt mỗi khi sự hiện diện của họ bị xem là mối đe dọa cho nền kinh tế.
Người Việt có mặt khắp vùng đô thị Los Angeles, nhất là ở Quận Cam, nơi giờ đây được gọi là “Little Saigon”. Los Angeles là một thành phố đa tầng, giống như chiếc bánh pâté-chaud nướng giòn có nhiều lớp. Trong quận Los Angeles, thung lũng San Gabriel chủ yếu là người châu Á. Xuống phía nam một chút là khu Little India. Ngay trong lòng thành phố có Little Tokyo, Koreatown, Little Ethiopia, Little Bangladesh, và cả Chinatown. Ở Glendale, 40% dân số là người Armenia. Còn tại Westwood, có một khu dân cư được gọi là… “Tehrangeles”, nơi những người Iran tị nạn và con cháu họ đã đến đây định cư từ lâu rồi.
Chính những cộng đồng ấy đã góp phần hình thành một diện mạo văn hóa độc đáo, nơi ngôn ngữ, ẩm thực và tư tưởng giao thoa trong một tổng thể sống động và tràn đầy năng lượng. Đó là những nền văn hóa từng bị chiến tranh bức tử, buộc chủ nhân của chúng phải lìa bỏ quê hương, mà không ít trong số những cuộc chiến ấy lại do chính nước Mỹ châm ngòi.
Trump, một hình tượng phản diện của truyện tranh Mỹ và bi kịch Shakespeare
Khác với những người tiền nhiệm, như Richard Nixon, người California, và cố vấn của ông ấy là Henry Kissinger. Kissinger, chí ít, cũng là một trí thức; thế giới quan của ông ta dù tàn nhẫn nhưng người ta vẫn có thể học hỏi được từ đấy một điều gì đó, dù rốt cuộc, tất cả đều dẫn đến những trận oanh tạc dữ dội ở Campuchia, mở đường cho cuộc diệt chủng Khmer. Còn Nixon, ông ấy dường như vẫn giữ cho mình một khái niệm nào đó biểu thị phẩm giá: Chọn từ chức thay vì để bị luận tội.
Trump ở bên kia lằn ranh của những giá trị ấy. Ông ta không biết xấu hổ, không cảm thấy tội lỗi; ông ta hành xử thô bạo, tục tằn, chẳng hề có bất kỳ sự tiết chế nào. Ông ta không đủ tầm để làm nhân vật chính trong một vở bi kịch của Shakespeare; nếu có vai để diễn, thì cũng chỉ là một Iago, một kẻ giật dây đẩy người anh hùng đến chỗ bị hủy diệt. Và trong bi kịch này, người anh hùng bị lôi vào vòng xoáy sụp đổ chính là nước Mỹ này.
Một đất nước bị chia rẽ, bị giằng xé bởi chính lịch sử và lương tri của mình, giống như Richard đệ tam hay những vị vua trong bi kịch Shakespeare: Những kẻ quyền lực nhưng mong manh, luôn đứng bên bờ vực sụp đổ vì ảo tưởng do chính họ tạo ra. Mà ảo tưởng lớn nhất, cũng là tai họa lớn nhất, chính là niềm tin mù quáng rằng họ vô tội.
Nhưng đó chính là nước Mỹ, một quốc gia được tạo dựng với lịch sử của bạo lực, và từ lâu đã quen với việc lảng tránh ký ức về bạo lực ấy. Chính vì thế mà mỗi lần thảm kịch lặp lại, chúng ta lại sửng sốt như thể điều đó chưa từng xảy ra. Gì cơ, lại nữa à? Nước Mỹ lại vừa châm ngòi một cuộc chiến nữa sao? Lại kéo quân chiếm đóng một vùng lãnh thổ xa lạ? Đáng ra, sau từng ấy lần, chúng ta phải biết rõ kịch bản này rồi chứ nhỉ!
Hồi tháng Hai, tôi đến El Salvador. Cùng thời điểm đó, ngoại trưởng Marco Rubio cũng có mặt tại đây. Ông là con trai của người tị nạn Cuba, cùng sinh năm 1971 như tôi, và trở thành công dân Mỹ nhờ quyền quốc tịch theo nơi sinh – một quyền mà Donald Trump hiện đang muốn xóa bỏ. Trong chuyến công du này, Rubio đã ký với tổng thống Nayib Bukele một thỏa thuận cho phép chính phủ Mỹ sử dụng một nhà tù tại El Salvador để giam giữ những người bị Mỹ gắn mác “tội phạm”, tức là bất kỳ ai mà Mỹ muốn trục xuất, kể cả khi họ chưa hề qua xét xử.
Giữa Bukele và Trump là một mối quan hệ đang nồng ấm như trong tuần trăng mật. Cảnh tượng ấy gợi tôi nhớ đến bài phát biểu của Ronald Reagan cách đây bốn mươi năm, khi Chiến tranh Lạnh đang lên đến đỉnh điểm. Reagan từng khẳng định “El Salvador đang trở thành mục tiêu của cộng sản quốc tế”. Thuyết domino, từng gieo rắc thảm họa khắp Đông Dương và đẩy Việt Nam vào một cuộc chiến tàn khốc, lại được mang ra trưng trổ, lần này là tại Trung Mỹ. Sau ngày Sài Gòn thất thủ, 30 tháng 4 năm 1975, nước Mỹ tháo chạy, và họ cần một chiến trường mới. Thế là El Salvador trở thành một sự lựa chọn.
Reagan thường nói: “Chúng ta có một di sản chung, cùng thờ một Thượng đế”. Một tuyên bố gợi về hình thái giấc mộng Mỹ cũ kỹ, nơi nước Mỹ được hình dung không có biên giới, không có giới hạn và có thể bao trùm toàn thế giới. Ngày nay, Trump đang đánh thức lại giấc mộng đế quốc ấy, khi ông kêu gọi sát nhập Canada, Greenland hay Panama vào bản đồ của nước Mỹ. Trong giấc mơ ấy, chinh phục và tiêu diệt không phải là ngẫu nhiên mà là điều cấu thành bản chất. Nó là ADN của nước Mỹ. Nhưng điều nguy hiểm nhất mà nước Mỹ đang mắc phải lại nằm ở điều mà Graham Greene từng gọi là “tội lỗi của sự ngây thơ”. Chính sự ngây thơ đó khiến người Mỹ trở thành kẻ đi gieo rắc tai họa lên các quốc gia khác, đồng thời tự kéo họ đến bến bờ tan rã.
Trump, với sự ngạo mạn trâng tráo của mình, lại trở thành công cụ lý tưởng để thúc đẩy quá trình tan rã đó. Ông ta căm ghét gương mặt hiện đại của nước Mỹ – gương mặt của những thành phố đa chủng tộc như Los Angeles, nơi một tầng lớp trung lưu đa văn hóa đang kiến tạo một lối sống cởi mở. Trump muốn xóa bỏ điều đó. Ông ta mong tái dựng một phiên bản nước Mỹ thuần chủng, chỉ gồm những “người Mỹ đích thực”. Nhưng loại bỏ phần này tức là phá hủy phần kia. Loại bỏ California chẳng khác nào cắt bỏ đi trái tim kinh tế và văn hóa của cả quốc gia. Một nước Mỹ không có California thì không thể tồn tại.
Trump không phải là một nhân vật bi kịch theo nghĩa của Shakespeare. Ông phù hợp hơn với một chương trình truyền hình thực tế, nơi ông kiếm được cho mình một vai diễn phụ. Hoặc một bộ phim siêu anh hùng hạng B, nơi ông sánh vai cùng Stephen Miller, người cộng sự mang dáng vẻ của nhân vật hoạt hình, luôn gầm lên những câu khẩu hiệu cộc lốc như thể bước ra từ một trang truyện tranh. Khẩu hiệu của họ là: “Chúng tôi chỉ trục xuất tội phạm!”. Nhưng bộ mặt thật nhanh chóng lộ ra. Trong một cuộc họp với Cơ quan di trú và hải quan Mỹ, Miller đã mắng nhiếc các viên chức vì không bắt giữ đủ người. Một người kể lại: “Stephen Miller muốn bắt tất cả. Ông ta hỏi: Sao các người không đến Home Depot? Sao không đến 7-Eleven?”
Bắt tất cả có nghĩa là bắt bất kỳ ai không mang gương mặt của người da trắng. Latino, người da đen, người gốc Á… không ai an toàn cả. Một người cha ở Little Saigon bị ICE tóm gọn ngay giữa đường, bị trục xuất tức khắc về Việt Nam. Không có xét xử. Không có luật sư. Không có cả lời từ biệt.
Trump, chứ không ai khác, kẻ khuấy lên sự hỗn loạn này
Từ xa nhìn lại, bạn có thể tưởng như cả thành phố đang bốc cháy. Nhưng thực ra không phải vậy. Los Angeles vẫn giữ được sự yên bình tương đối. Chỉ có vài vụ đụng độ lẻ tẻ. Cuối tuần, ngày 14 tháng 6, trung tâm thành phố bị phong tỏa, ban hành lệnh giới nghiêm. Nhưng cần nhớ rằng: Los Angeles có gần 4 triệu dân, và toàn quận Los Angeles lên đến gần 10 triệu người. Vậy mà trên màn hình điện thoại, tôi thấy những đoạn video khiến thành phố trông như một vùng chiến sự. Khói cay mù mịt, cảnh sát dùng dùi cui xông vào người biểu tình.
Có một cuộc khủng hoảng thực sự đang diễn ra, đúng vậy. Nhưng không phải do những người phản đối trục xuất gây ra. Cuộc khủng hoảng này được dàn dựng ngay từ Nhà Trắng. Chính họ đã gán cho những người biểu tình ôn hòa cái nhãn “bạo loạn”. Họ gọi đó là “nổi dậy”. Stephen Miller còn tuyên bố: “Đây là một âm mưu lật đổ chính quyền”. Nghe quen không? Như thể ta đang sống trong tiểu thuyết 1984 của Orwell: “Đảng yêu cầu anh phải chối bỏ điều mắt thấy tai nghe. Và yêu cầu ấy là mệnh lệnh tối thượng”. Chúng tôi, những cư dân Los Angeles cũng cảm nhận được điều đó, nhất là khi nghe bộ trưởng An ninh Nội địa Kristi Noem tuyên bố rằng, “Los Angeles không phải là thành phố của người nhập cư mà là thành phố của tội phạm!”
Và thật trớ trêu, chính những người từng lớn tiếng bảo vệ quyền tự trị của các bang, như đảng Cộng hòa, lại cổ vũ khi chính quyền liên bang đưa quân đến trấn áp người dân ở các bang cấp tiến.
Đảng Dân chủ cũng không thể vô can. Trump không phải người đầu tiên phát động chính sách trục xuất người nhập cư. Dưới thời Obama, hơn ba triệu người đã bị trục xuất. Dưới thời Biden, con số đó vượt quá bốn triệu, còn nhiều hơn cả nhiệm kỳ đầu của Trump. Khác biệt nằm ở chỗ: Dưới tay Trump, việc trục xuất được biến thành một màn trình diễn. Như một chương trình truyền hình. Một trò hành hạ công khai.
Điều đáng buồn nhất là không ai lên tiếng phản đối một cách đủ mạnh. Không phải đảng Dân chủ. Cũng không phải Hollywood. Los Angeles, thủ phủ của ngành điện ảnh, lại hoàn toàn im lặng. Đây là nơi đã phát minh ra truyền hình thực tế. Là nơi khai sinh ra ‘The Apprentice’, chương trình đã tạo ra chính Trump. Dù sinh ra ở New York, Trump mới thật sự là sản phẩm mang đậm chất California: Một con người sống bằng những biểu tượng rỗng tuếch, của mạng xã hội, của sân khấu truyền hình, của thứ hào quang vô hồn.
Thành phố của những cuộc trình diễn
Tấm biển “Hollywood” nhìn xuống thành phố, nhắc mọi người đừng quên rằng Los Angeles là thủ đô của ngành biểu diễn. Vào đúng ngày Vệ binh Quốc gia tiến vào Los Angeles, tôi đưa các con ra công viên. Tôi thấy mình có lỗi vì không tham gia biểu tình. Trước đây, tôi từng dắt các con đi cùng. Nhưng lần này tôi sợ, không phải sợ người biểu tình, mà sợ cảnh sát.
Cảm giác ấy – vừa là người trong cuộc, vừa là kẻ đứng ngoài – không xa lạ với tôi. Nó giống như khi tôi nhìn những hình ảnh đẫm máu từ Gaza. Một cảm giác bất lực. Biết rằng mình là một bộ phận của hệ thống đã tiếp tay cho bi kịch đó – nước Mỹ bán vũ khí cho Israel. Biết rằng trong lúc tôi đưa con đi dạo giữa nắng chiều, ở một nơi nào đó, những đứa trẻ khác đang bị bom dội xuống, bị giật khỏi vòng tay cha mẹ chúng ngay đường biên giới.
Trump gọi những người nhập cư là “kẻ xâm lược”. Và để ứng phó với cái gọi là “xâm lược” ấy, ông điều động 4000 lính Vệ binh Quốc gia và 700 lính Thủy quân Lục chiến đến Los Angeles. Không có cuộc xâm lược nào cả. Chỉ là một màn trình diễn. Một vở kịch, nơi thành phố Thiên thần được biến thành “Fallujah của bờ Tây”, một chiến trường ngay trên đất Mỹ. Nhưng chính sự trình diễn ấy lại phơi bày sự suy tàn. Một thứ ngạo mạn trước khi sụp đổ – từ Việt Nam đến Iraq, từ Afghanistan đến ngay trong lòng nước Mỹ.
“Chúng tôi buộc phải phá hủy thành phố để cứu lấy nó”. Một sĩ quan Mỹ từng nói thế ở Bến Tre năm 1968. Giờ đây, câu nói đó lại được lặp lại ở Los Angeles. Phá để cứu? Đó là logic của Trump. Nếu một quốc gia nào khác làm như vậy – bắt người không qua xét xử, can thiệp vào đại học, điều quân đội đàn áp dân thường – thì nước Mỹ sẽ lập tức lên án đó là chế độ độc tài.
Nhưng màn trình diễn của Trump chưa dừng lại. Còn một cảnh cuối: Cuộc diễu binh. Một màn phô trương để gây ấn tượng, để đe dọa, để khuất phục. Đồng hành với ông là lực lượng ủng hộ MAGA, một đám đông vừa sùng bái, vừa khát máu.
Một số đã ra tay. Melissa Hortman, dân biểu bang Minnesota, và chồng bà đã bị sát hại chỉ vài giờ trước lễ diễu binh.
Dù vậy, tôi từ chối buông xuôi niềm hy vọng. Tôi nhớ đến con tàu Madleen chở các nhà hoạt động bị chặn lại ở Gaza, và họ đã bị bắt khi đang cố gắng mang đến đó hàng cứu trợ nhân đạo. Tôi nghĩ đến những người biểu tình ở Los Angeles cuối tuần vừa rồi – những người đã dám đứng lên vì hàng xóm láng giềng, vì cộng đồng thân yêu của mình. Dưới cái nắng gắt của Los Angeles, họ đồng thanh hô vang: No Kings! Không có vua chúa nào ở đây cả!
Họ đã chọn cách không cúi đầu. Họ đã chọn kháng cự. Họ tin vào sức mạnh của tình liên đới. Và chính điều đó mới là thứ khiến độc tài sợ hãi nhất: Tình liên đới. Một chế độ độc tài chỉ có thể tồn tại nếu nó chia rẽ được chúng ta. Nếu có điều gì còn sáng rõ giữa làn sương xám mù mờ bao trùm Los Angeles, thì đó chính là sự thật giản dị này: Chúng ta chỉ có thể sống sót nếu còn biết đứng bên nhau.
No comments:
Post a Comment