VNTB – Địa chính trị của Kênh đào Funan Techo của Campuchia12.08.2024 3:41
VNThoibao
Tại Campuchia, Kênh đào Funan Techo trị giá 1,7 tỷ đô la, sẽ kết nối Phnom Penh và Vịnh Thái Lan, tượng trưng cho niềm tự hào dân tộc, an ninh và kết nối thương mại quốc tế. Tình cảm này được Thủ tướng Campuchia Hun Manet và cố vấn Hun Sen cũng là cha của Hun Maner, đồng tình.
Lễ động thổ dự án đầy tham vọng này diễn ra vào ngày 5 tháng 8, trùng với ngày sinh nhật của cựu Thủ tướng Hun Sen và được nhiều người coi là sự tri ân đối với di sản cầm quyền 38 năm của ông tại Campuchia.
Campuchia rất cần và phụ thuộc vào sự hỗ trợ từ bên ngoài để phát triển đất nước. Nhưng điều đáng lo ngại đối với các nước láng giềng và nhiều bên liên quan, bao gồm Hoa Kỳ và các đồng minh, là sự thiếu rõ ràng trong các chính sách của nước này, chủ yếu được hỗ trợ bởi Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc, có tác động tiềm tàng đến cả sự ổn định của khu vực và tính bền vững của môi trường.
Dự án Kênh đào Funan Techo cũng không ngoại lệ. Khi dự án đường thủy nhân tạo này bắt đầu, bài viết này sẽ dựa trên công trình trước đây của các chuyên gia khác để phân tích những tác động tiềm tàng của dự án đối với an ninh của cả Campuchia và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Việc xem xét địa chính trị của kênh đào này sẽ làm sáng tỏ những lĩnh vực cần hành động và nhấn mạnh nhu cầu xây dựng lòng tin chính trị và an ninh tập thể của tất cả các nước ASEAN.
Kênh đào Funan Techo thực sự có mục đích gì?
Dự án Kênh đào Funan Techo do Trung Quốc hậu thuẫn đã gây ra nhiều tranh cãi trong công chúng về những rủi ro an ninh tiềm tàng đối với các nước láng giềng của Campuchia và toàn bộ Đông Nam Á. Mối quan ngại của họ ít nhiều có lý nếu người ta xem xét kỹ lưỡng mối quan hệ phức tạp giữa Trung Quốc-Campuchia-Việt Nam, sự xâm lấn của cái gọi là “chủ nghĩa thực dân mới của Trung Quốc” và sự trỗi dậy của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc ở nước ngoài, thường phù hợp với các dự án cơ sở hạ tầng gây tranh cãi do BRI tài trợ.
Tuy nhiên, riêng kênh đào không ngụ ý hoặc gây ra mối đe dọa an ninh cho Việt Nam. Chúng tôi đồng ý với kết luận gần đây của David Hutt rằng bản thân kênh đào có ít hoặc không có tác động quân sự.
Vậy, làm thế nào để hiểu tốt nhất về địa chính trị của Kênh đào Funan Techo?
Phân tích gần đây cho thấy dự án kênh đào sẽ tạo ra lợi nhuận kinh tế tối thiểu. Tuy nhiên, tầm quan trọng của Kênh đào Funan Techo không chỉ giới hạn ở hàng hải. Có lẽ nó hướng nhiều hơn đến khai thác mỏ, nông nghiệp và hiện đại hóa công nghiệp ở miền nam Campuchia, nơi có Căn cứ Hải quân Ream do Trung Quốc hậu thuẫn và các vùng kinh tế của Trung Quốc.
Các khoản vay hào phóng theo khuôn khổ BRI đã tạo ra một trật tự địa chính trị giúp tái lập sự thống trị của Trung Quốc ở Đông Nam Á lục địa. Mặc dù các chính phủ nhận được khoản vay đã có những thành tựu kinh tế về phát triển cơ sở hạ tầng và tăng trưởng kinh tế, nhưng các vấn đề liên quan đến BRI rất đa dạng và được ghi nhận rộng rãi như suy thoái môi trường và cạn kiệt tài nguyên.
Về mặt chính trị, các dự án cơ sở hạ tầng do BRI hậu thuẫn có tiềm năng mở rộng phạm vi chiến lược và quân sự của Trung Quốc có thể được tìm thấy ở Lào, Sri Lanka, Djibouti và nhiều khu vực địa chính trị quan trọng khác trên khắp Âu, Á và Châu Phi. Riêng tại Campuchia, Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều vào đây để mở rộng phạm vi quyền lực mềm và ảnh hưởng ngoại giao, cuối cùng là củng cố lợi ích và sự hiện diện của mình.
Khi nói đến Kênh đào Funan Techo, nếu người ta cân nhắc đến khả năng Trung Quốc có sự hiện diện quân sự độc quyền tại Ream, thì lợi ích kinh tế từ một thỏa thuận như vậy sẽ trở nên rõ ràng. Đây là một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi cho cả hai nước.
Đối với Campuchia, các chương trình viện trợ hào phóng của Trung Quốc và các dự án phát triển cơ sở hạ tầng đầy tham vọng – như hiện đại hóa cảng Ream, hệ thống đường cao tốc, các khu kinh tế đặc biệt và hiện nay là việc xây dựng Kênh đào Funan Techo – có ý nghĩa đối với tính hợp pháp của chính quyền gia đình trị của đất nước. Về mặt kinh tế, thúc đẩy các dự án cơ sở hạ tầng đầy tham vọng là một chiến lược được chính phủ mới ở Phnom Penh ưa chuộng để củng cố quyền kiểm soát của mình và để con trai của Hun Sen cùng các đồng minh chính trị của ông thiết lập địa vị của riêng mình.
Mặc dù những dự án tốn kém này được cho là sẽ mang lại rủi ro ngày càng tăng về một cuộc khủng hoảng nợ của chính phủ, nhưng trong ngắn hạn, chúng giúp giảm bớt cuộc khủng hoảng thất nghiệp, kích thích tăng trưởng kinh tế quốc gia và thúc đẩy xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Kênh đào nhân tạo có thể được coi là một phần trong chính sách mới của chính phủ để Campuchia trở thành một trong mười nền kinh tế nông nghiệp hàng đầu thế giới vào năm 2030.
Các tỉnh phía đông nam của Campuchia là nơi có các nguồn tài nguyên khoáng sản quan trọng cho các hoạt động khai thác mỏ và công nghiệp với trữ lượng dầu mỏ và khoáng sản chưa khai thác ở Kampot, Takeo và thềm lục địa Campuchia. Khi cơn khát khoáng sản, hàng hóa nông nghiệp và gỗ từ Campuchia của Trung Quốc tăng lên, các thỏa thuận xây dựng đường bộ và đường thủy lớn hơn để vận chuyển tài nguyên thiên nhiên từ các khu vực nội địa đến các cảng ven biển để xuất khẩu là ưu tiên hàng đầu.
Bằng cách hỗ trợ xây dựng Funan Techo, Trung Quốc sẽ thực hiện một bước quan trọng trong nỗ lực chuyển đổi Campuchia theo các giá trị của mình. Giống như Hoa Kỳ đã làm ở Nhật Bản, Hải quân Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLAN) cần các tiền đồn ở nước ngoài dài hạn với càng nhiều hỗ trợ tại địa phương và chi phí thấp càng tốt để đảm bảo nguồn cung cấp hậu cần quân sự và các hoạt động ổn định ở nước ngoài. Sách Trắng Quốc phòng Trung Quốc năm 2019 đã xác nhận điều này.
Khu vực ven biển phía nam của Campuchia được cho là phù hợp nhất vì nó bao quanh toàn bộ Vịnh Thái Lan, cho phép quân đội TQ giám sát các cảng quan trọng về thương mại và quân sự lân cận ở Thái Lan, Malaysia và miền nam Việt Nam. Quan trọng hơn, bờ biển phía nam của Campuchia nằm gần các tuyến đường vận chuyển quốc tế và thềm lục địa giàu dầu mỏ giữa Việt Nam và Indonesia, một phần trong số đó nằm trong tuyên bố “đường 9 đoạn” của Trung Quốc về chủ quyền hàng hải ở Biển Đông.
Bằng chứng ban đầu cho thấy Kênh đào Funan Techo chỉ là giai đoạn một của một kế hoạch đầy tham vọng. Đô thị hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, hoạt động khai thác mỏ và đầu tư cơ sở hạ tầng, bao gồm cả việc xây dựng một cảng biển sâu ở Kep, sẽ theo sau kênh đào, có khả năng sẽ mở đường cho các khu kinh tế do Trung Quốc hậu thuẫn và các nút hỗ trợ hậu cần quân sự ở miền nam Campuchia.
Về mặt chiến lược, nếu các trung tâm phát triển đó được hiện thực hóa, điều này sẽ giúp Quân đội TQ tiếp cận hoàn hảo Căn cứ Hải quân Ream và các chuỗi cung ứng và nguồn lực quân sự tại địa phương, ví dụ như nguồn cung cấp thực phẩm địa phương và các ngành công nghiệp hỗ trợ quân sự. Đổi lại, điều này về cơ bản sẽ được coi là một bước tiến độc đáo cho tiền đồn quân sự trên thực tế được cho là của Trung Quốc ở Vịnh Thái Lan. (Campuchia đã kiên quyết phủ nhận việc Ream sẽ là một căn cứ ở nước ngoài cho Quân đội Trung Quốc, nhưng hình ảnh vệ tinh cho thấy hai tàu chiến Trung Quốc đã neo đậu tại cảng này trong hơn năm tháng từ tháng 12 năm 2023 đến tháng 5 năm nay.)
Về mặt chiến lược, dấu ấn kinh tế và sự hiện diện quân sự của Trung Quốc tại Campuchia, đặc biệt là ở các khu vực giáp biên giới Thái Lan và Việt Nam, mang lại cho Phnom Penh sự bảo vệ an ninh và hiện đại hóa quân sự, và do đó có vị thế mạnh mẽ hơn so với các nước láng giềng. Do đó, Kênh đào Funan Techo đóng vai trò là xương sống chiến lược cho các sáng kiến hợp tác kinh tế và quân sự giữa hai bên. Điều này có nhiều khả năng xảy ra hơn vì không nhất thiết vi phạm Điều 53 của Hiến pháp Campuchia.
Những tác động tiềm ẩn về an ninh
Các chuyên gia trong khu vực và địa phương đã lên tiếng lo ngại về những tác động không thể khắc phục được mà Kênh đào Funan Techo có thể gây ra đối với hệ sinh thái địa phương và hàng triệu người dân ở cả Campuchia và các tỉnh biên giới Việt Nam. Đối với Việt Nam, thiết kế kém và quản lý dự án yếu kém có thể làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nước hiện tại ở Đồng bằng sông Cửu Long của nước này.
“Khu vực này đã phải gánh chịu hậu quả của di sản quy hoạch địa phương kém, tác động của đập thượng nguồn và biến đổi khí hậu; tuy nhiên, rất khó để xác định cụ thể nguyên nhân gây ra mức độ mà các yếu tố này tác động đến đồng bằng”, Brian Eyler của Trung tâm Stimson tuyên bố. Tuy nhiên, ông tin rằng tác động do Kênh đào Funan Techo mang lại sẽ dễ định lượng và đánh giá hơn nhiều.
Các chuyên gia Việt Nam ước tính rằng, trong trường hợp xấu nhất – tức là nếu kênh đào được sử dụng để tưới tiêu vào mùa khô – thì hệ thống tưới tiêu do kênh đào tạo ra sẽ chuyển hướng khoảng 30-50 phần trăm lượng nước sông Mê Kông vào mùa khô.
Nếu kênh đào được “vũ khí hóa” bằng cách chuyển hướng nước từ sông Mê Kông đến các cửa sông ven biển, như một số nhà phân tích lo ngại, thì điều này chắc chắn có thể khiến an ninh lương thực và nước của Việt Nam gặp rủi ro cực độ, tạo cho Phnom Penh đòn bẩy đáng kể so với nước láng giềng.
Về mặt địa chính trị, kênh đào, với tiềm năng thúc đẩy các vùng kinh tế do Trung Quốc hậu thuẫn và các cơ sở quân sự gần biên giới phía tây nam của Việt Nam, đặt ra một thách thức có thể thấy trước đối với an ninh quốc gia của Việt Nam.
Vài thập niên trước, hai nước láng giềng đã trải qua xung đột đáng kể khi Khmer Đỏ do Trung Quốc hậu thuẫn tấn công Việt Nam, khiến Việt Nam xâm lược Campuchia và lật đổ chế độ này vào đầu năm 1979, và cuộc xâm lược Việt Nam sau đó của Trung Quốc. Cả hai chính phủ đều muốn tránh lặp lại lịch sử bi thảm này. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn thận trọng, vì một Campuchia có mối quan hệ chặt chẽ hơn với Trung Quốc không phải lúc nào cũng phù hợp với lợi ích của Việt Nam.
Với những căng thẳng gần đây dọc biên giới Campuchia-Việt Nam và các vấn đề chưa được giải quyết liên quan đến phân định biển ở “vùng biển lịch sử”, tình cảm dân tộc đang gia tăng ở Campuchia. Việc xây dựng Kênh đào Funan Techo có khả năng làm suy yếu lòng tin chính trị nếu nó tạo điều kiện cho sự xâm phạm được cho là của Trung Quốc gần biên giới Việt Nam hoặc gây ra những tác động xuyên biên giới đáng kể ở Đồng bằng sông Cửu Long.
“Tôi không chắc chúng ta nên coi trọng mối quan ngại của Việt Nam về kênh đào cho phép tàu Trung Quốc đi qua [Thành phố Hồ Chí Minh] và các khu vực khác ở miền Nam Việt Nam đến mức nào”, Greg Poling, nghiên cứu viên cao cấp và giám đốc Chương trình Đông Nam Á và Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho biết. “Nhưng kênh đào có thể cho phép Trung Quốc cuối cùng đạt được mục tiêu tuần tra hạ lưu sông Mê Kông (dù sao thì cũng là trong phạm vi Campuchia) mà Thái Lan đã chặn trong nhiều năm”.
Do đó, Việt Nam có quyền bày tỏ mối quan ngại của mình và kêu gọi Campuchia minh bạch và chia sẻ thông tin có trách nhiệm. Mặc dù nhiều người cho rằng chính phủ Campuchia nên khởi xướng quá trình tham vấn trước và làm việc với đối tác tại Hà Nội để hướng tới sự hiểu biết lẫn nhau và thiết kế kỹ thuật tối ưu cho kênh đào, cả Hun Sen và Hun Manet đều kêu gọi sự ủng hộ của công chúng đối với dự án như một “lực lượng dân tộc to lớn”. Hun Sen đã nói trong một sự kiện công khai vào tháng 4 rằng, “Tôi sẽ không lùi bước về vấn đề này và tôi muốn thẳng thắn nhấn mạnh rằng không cần phải đàm phán”.
Liệu Kênh đào Funan Techo có thể chứng minh là một bước ngoặt làm căng thẳng nghiêm trọng mối quan hệ song phương giữa Campuchia và Việt Nam hay không vẫn còn phải chờ xem. Xét đến các động lực an ninh đã đề cập ở trên của kênh đào, khu vực này dự kiến sẽ chứng kiến sự cạnh tranh gia tăng giữa các bên liên quan.
Các tác động thứ cấp có thể xảy ra như các quốc gia thượng nguồn noi gương Campuchia và tìm cách chuyển hướng càng nhiều nước sông Mê Kông càng tốt để tưới tiêu bên ngoài lưu vực sông Mê Kông trong thời điểm biến đổi khí hậu đang diễn ra nhanh chóng này; Việt Nam đang ra sức chuẩn bị cho các phản ứng có thể xảy ra nhằm giảm thiểu các tác động tiềm tàng đối với an ninh quốc gia; và sự cạnh tranh địa chính trị ngày càng gia tăng giữa Trung Quốc và các siêu cường bên ngoài khác ở Vịnh Thái Lan.
Trong những thập niên qua, Campuchia là một trong những quốc gia cảnh giác nhất trong việc duy trì sự trung lập vĩnh viễn trong ngoại giao. Tuy nhiên, kênh đào và các dự án cơ sở hạ tầng gây tranh cãi khác ở Campuchia, đặc biệt là dự án cải tạo Căn cứ Hải quân Ream do Trung Quốc hỗ trợ, có thể đe dọa đến lập trường trung lập của Campuchia.
Chính quyền Phnom Penh có thể củng cố hình ảnh của Campuchia như một bên ủng hộ Hiệp định Mekong năm 1995 và sự ổn định khu vực bằng cách hợp tác tự nguyện và cung cấp thông tin kịp thời, minh bạch và toàn diện về các dự án, đặc biệt là những dự án được chứng minh là có khả năng tác động vượt ra ngoài biên giới của nước này.
No comments:
Post a Comment