VNTB – Kinh tế báo chí (dưới chế độ cộng sản)Hoàng Tư Giang
26.10.2025 3:16
VNThoibao
(VNTB) – Báo chí (cộng sản) đang phải “tự bơi” khi vừa bị giới hạn quyền tự chủ, vừa được yêu cầu tự nuôi sống mình. Nếu thể chế không thay đổi, “tự chủ tài chính” chỉ là một cách nói khác của “cắt giảm ngân sách”.
“Báo chí Việt Nam là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị – xã hội, là diễn đàn của Nhân dân”.
“Các cơ quan báo chí hoạt động theo loại hình đơn vị sự nghiệp công lập”.
Đây là hai trụ cột bất biến quy định về bản chất chính trị và tính công của nền báo chí Việt Nam.
Song, trong chiếc khung bất biến đó, báo chí vẫn phải giải bài toán phát triển kinh tế báo chí, chuyển đổi số và tự chủ tài chính trong kỷ nguyên số và thị trường chưa từng có.
Báo chí Việt Nam đang ở vào giai đoạn khó khăn nhất trong vài chục năm nay. Quảng cáo – nguồn thu sống còn – đã chảy sang các nền tảng xuyên biên giới. Độc giả dịch chuyển sang mạng xã hội, nơi tốc độ và tính tương tác vượt xa báo chí truyền thống. Ngân sách nhà nước cho báo chí bị thu hẹp. Mô hình quản lý vẫn đậm chất hành chính, nhất là về nhân sự, tài chính,…
Báo chí đang phải “tự bơi” khi vừa bị giới hạn quyền tự chủ, vừa được yêu cầu tự nuôi sống mình. Nếu thể chế không thay đổi, “tự chủ tài chính” chỉ là một cách nói khác của “cắt giảm ngân sách”.
Vấn đề là phải tạo được một cơ chế vận hành thị trường trong khuôn khổ công lập, để báo chí vẫn là tiếng nói của Đảng và Nhà nước, nhưng có quyền tự chủ về tài chính, công nghệ và sáng tạo như một thực thể kinh tế đặc biệt.
Báo chí cần được nhìn nhận như một doanh nghiệp công ích trong lĩnh vực truyền thông – một tổ chức phục vụ lợi ích công, nhưng có quyền cung cấp dịch vụ thông tin, xuất bản, đào tạo, dữ liệu và quảng cáo hợp pháp.
Khi đó, Nhà nước không còn bao cấp bộ máy, mà đặt hàng sản phẩm công ích, từ tuyên truyền chính sách, giáo dục công dân đến phản biện xã hội.
Báo chí, thay vì chờ cấp ngân sách, sẽ sống bằng năng lực sáng tạo và giá trị thông tin mà mình tạo ra.
Để làm được điều đó, trước hết, Luật Báo chí sửa đổi cần mở rộng không gian kinh tế hợp pháp cho báo chí công lập.
Những quy định mới về bán quyền, khai thác tác phẩm, liên kết hay cung cấp dịch vụ công là bước đi đúng, nhưng vẫn còn chật hẹp.
Báo chí cần được phép khai thác toàn bộ chuỗi giá trị của thông tin – từ nội dung đa phương tiện, dữ liệu, đào tạo truyền thông đến các nền tảng phân phối và dịch vụ truyền thông chuyên nghiệp.
Bên cạnh đó, mô hình “doanh nghiệp công ích đặc biệt”, như anh Nghiem Le đề xuất, cần được luật hóa. Báo chí vẫn thuộc sở hữu công, nhưng được phép ký hợp đồng dịch vụ, giữ lại phần chênh lệch thu – chi, đầu tư cho công nghệ và nhân sự.
Nhà nước chuyển từ cấp kinh phí sang cơ chế đặt hàng nội dung, còn tòa soạn được quyền chủ động thể hiện và lựa chọn cách tiếp cận phù hợp với công chúng.
Muốn báo chí công lập “sống khỏe”, không thể thiếu một hệ sinh thái hỗ trợ.
Cần có Quỹ hỗ trợ chuyển đổi số báo chí để đầu tư công nghệ, dữ liệu, trí tuệ nhân tạo và nền tảng số; cơ chế ưu đãi thuế, quảng cáo và liên kết để khuyến khích báo chí thực hiện nhiệm vụ công ích; và đặc biệt là cơ chế liên kết giữa báo chí, doanh nghiệp và viện nghiên cứu để biến báo chí thành cổng tri thức phục vụ chuyển đổi số quốc gia.
Một điểm mới đang được bàn trong dự thảo Luật Báo chí sửa đổi là mô hình “cơ quan báo chí, truyền thông chủ lực đa phương tiện”.
Đây là hướng đi nhằm tập trung nguồn lực cho một số tòa soạn có vai trò dẫn dắt, đủ năng lực cạnh tranh trong kỷ nguyên số, tương tự một số thực thể báo chí ở nước ngoài.
Những cơ quan này sẽ được đầu tư đặc biệt về tài chính, nhân lực và công nghệ để phát triển nội dung trên nhiều nền tảng: báo in, điện tử, truyền hình, mạng xã hội, dữ liệu, podcast.
Mô hình này nếu được thực thi đúng sẽ giúp Việt Nam hình thành những trung tâm truyền thông công mạnh, vừa đảm bảo định hướng, vừa tạo động lực đổi mới.
Nhưng mô hình này sẽ chỉ hiệu quả khi có hai điều kiện: tiêu chí “chủ lực” phải dựa trên năng lực sáng tạo, phạm vi ảnh hưởng và khả năng tự chủ kinh tế – chứ không phải vị thế hành chính; và cần có cơ chế giám sát độc lập để những cơ quan “chủ lực” thực sự hoạt động vì lợi ích công, không trở thành “siêu cơ quan tuyên truyền”.
Đổi mới kinh tế báo chí, suy cho cùng, không chỉ là tìm thêm nguồn thu mà là thay đổi cách quản trị.
Cơ quan báo chí cần được vận hành như một tổ chức chuyên nghiệp, có bộ phận kinh doanh, công nghệ, sản phẩm riêng, có quyền tuyển dụng và trả lương theo hiệu quả. Hiệu quả phải được đo bằng chất lượng sản phẩm, tác động xã hội và niềm tin công chúng, thay vì số lượng bài vở.
Giữ định hướng là cần thiết, song nếu không có không gian để vận hành theo cơ chế thị trường, báo chí sẽ không thể tự nuôi sống mình, càng không thể lớn mạnh trong kỷ nguyên truyền thông số.
Phát triển kinh tế báo chí trong chiếc khung bất biến không phải là mâu thuẫn, mà là bài toán thể chế cần lời giải sáng tạo: làm sao để báo chí vừa là công cụ định hướng, vừa là thực thể tự chủ – nơi giá trị công ích và giá trị kinh tế cùng tồn tại, nuôi sống và củng cố lẫn nhau.
Chỉ khi báo chí có thể đứng vững bằng chính giá trị của mình, chúng ta mới thật sự hoàn thành sứ mệnh “diễn đàn của Nhân dân”.
_____________
Nguồn:
Bài viết trên Facebook Hoàng Tư Giang
https://www.facebook.com/share/p/16Tdnvv1JB/?mibextid=wwXIfr
No comments:
Post a Comment