Tiểu Vũ - Dân không hiểu nổi các bản tin thủy vănjeudi 30 octobre 2025
Thuymy
Thông báo vận hành hồ và bản tin lũ vẫn chủ yếu được soạn theo ngôn ngữ kỹ thuật, tức là thứ ngôn ngữ dành cho kỹ sư thủy lợi và cán bộ phòng chống thiên tai, chứ chưa phải ngôn ngữ dành cho người đang ở trong căn nhà cấp bốn bên mé sông và chỉ có vài giờ dọn lụt.
Trong thực tế, bản tin thủy văn thường viết theo hướng này, người dân đọc có thể bị rối não luôn:
Sông Thu Bồn tại Nông Sơn ở mức: 17,84 m, trên báo động III 2,84 m; tại Giao Thủy ở mức: 9,38 m, trên báo động III 0,58 m; tại Câu Lâu ở mức: 5,17 m, trên báo động III 1,17 m; tại Hội An ở mức: 2,99 m, trên báo động III 0,99 m.
Dự báo đỉnh lũ trên sông Vu Gia tại Ái Nghĩa khả năng đạt từ 10,6-10,80 m, trên báo động III 1,60-1,80m - ở mức xấp xỉ lũ lịch sử (năm 2009 là 10,77 m); sông Thu Bồn tại Câu Lâu đạt 5,45-5,5 m, trên báo động III 1,45-1,5 m - ở mức xấp xỉ lũ lịch sử (năm 1964 là 5,48 m).
Dự báo tại Hội An đạt 3,5m, trên báo động III 1,5 m - ở mức cao hơn lũ lịch sử 0,1 m (năm 1964 là 3,4 0m).
Sông Hàn đạt 3,6-3,7m, trên báo động III 1,1-1,2 m; trên sông Tam Kỳ dao động ở mức báo động II-báo động III.
Về chuyên môn thì các thông báo trên hoàn toàn đúng và rất cần, vì chỉ cần con số là các cấp quản lý biết đã vượt ngưỡng nguy hiểm. Nhưng với bà con thì cụm từ "Sông Vu Gia tại Ái Nghĩa ở mức: 10,01 m, trên báo động III 1,01 m"... nó rất xa lạ. Nó không trả lời được ba câu hỏi quan trọng nhất là nước có vô nhà tôi không, vô lúc nào và tôi cần làm gì ngay bây giờ.
Trong khi điều người dân cần nghe thực ra rất đơn giản và rất cụ thể. Có thể nói như sau: Trên sông Vu Gia tại Ái Nghĩa nước đang lên nhanh. Trong 3 đến 4 giờ nữa các khu trũng ven sông ở thị trấn Ái Nghĩa và các thôn thấp của Đại Lộc sẽ ngập từ nửa mét đến một mét. Quốc lộ 14B sẽ ngập ở đoạn Truông Đại Hiệp... Vì vậy nhà sát sông có nguy cơ bị ngập sâu, bà con nhanh chóng đồ đạc và di chuyển người già trẻ nhỏ đến nơi an toàn. Nói như vậy thì ai cũng hình dung được mực nước sẽ chạm tới đâu trong ngôi nhà của mình.
Người Quảng Nam mình vốn có một hệ đo mực nước rất đời thường. Chỉ cần thấy gió ngược Trà Kiệu sẽ biết sắp lụt rồi. Hoặc nghe mấy mốc quen thuộc như nước ngập cầu Hòa Đông, nước tràn Bàu Mặn, nước băng cầu Chánh Cửu, nước mấp mé Gò Mùn, nước băng Cầu Chìm, Cầu Khe Gai không ai qua được thì ai ở vùng đó cũng hiểu nước đã tới mức nào, dù chỉ nghe qua điện thoại hay loa tay. Đó là thứ ngôn ngữ thực tế mà bản tin lũ nên mượn để nói với dân.
Vấn đề là bản tin hiện nay thường dừng lại ở con số. Lưu lượng xả bao nhiêu mét khối mỗi giây, mực nước hồ bao nhiêu mét, mực nước tại trạm đạt báo động mấy. Đó là thông tin đúng, cần cho quản lý, nhưng chưa phải thông tin dùng được ngay đối với dân. Người dân không tự quy đổi được một nghìn mét khối trên giây thành nước tới mái hiên hay tới bàn thờ. Họ cần nghe địa danh cụ thể, thời gian cụ thể và độ sâu cụ thể.
Có thể hình dung một mẫu thông báo gần với dân như sau. Từ 15 giờ đến 18 giờ hôm nay nước trên sông Vu Gia sẽ tiếp tục dâng. Các khu thấp ven sông thuộc thị trấn Ái Nghĩa, xã Đại Hồng, Đại Lãnh, Đại An, Đại Hòa sẽ bị ngập từ 1 - 2,5 m...Nhà ở sát sông có thể ngập tới ngang đầu gối. Bà con dọn đồ đạc, đưa xe máy lên chỗ cao, người già và trẻ em tạm thời di chuyển. Nghe vậy thì không cần biết báo động ba là bao nhiêu mét vẫn có thể hành động được.
Nói cách khác, hệ thống cảnh báo hiện nay lo đúng quy trình nhưng chưa lo đúng người nhận. Hồ báo cho tỉnh, tỉnh báo cho cấp dưới nhưng khi tới người dân thì thông tin đã muộn hoặc đã mất chi tiết quan trọng là mức ngập. Chỉ cần thêm một bước dịch từ ngôn ngữ kỹ thuật sang ngôn ngữ đời thường thì cùng một trận mưa, cùng một mức xả, thiệt hại sẽ nhẹ hơn rất nhiều.
Điều này càng quan trọng với vùng sông ngắn dốc như Quảng Nam Đà Nẵng. Nước trên núi chỉ cần vài giờ là về tới đồng bằng. Người dân chỉ có một khoảng thời gian rất ngắn để thu dọn, dời người, dắt bò, di chuyển máy móc. Nếu thông báo tới chậm một giờ hoặc nói không rõ ràng thì khoảng thời gian quý nhất đó đã mất. Khi đó người dân sẽ nói là xả bất ngờ, dù thực ra hồ đã báo trước từ đầu nguồn.
Cho nên điều cần nhất bây giờ là cải tiến cách phát bản tin. Thay vì chỉ dùng các cụm kỹ thuật như báo động ba, trên báo động ba 0,7 mét, lưu lượng xả từng ấy mét khối mỗi giây, thì phải được phiên dịch sang ngôn ngữ đời thường, gắn với địa danh và mốc thời gian cụ thể. Nói rõ khu nào sẽ ngập, ngập khoảng bao nhiêu, trong mấy giờ nữa người dân phải di dời. Thông báo càng cụ thể bao nhiêu thì người dân càng chủ động bấy nhiêu, tránh thiệt hại bấy nhiêu.
TIỂU VŨ 30.10.2025 (Tựa bài do Thụy My đặt)
No comments:
Post a Comment