ĐỐI THOẠI

VNTB – Nhà Nguyễn: sự đâu sóng gió bất kỳ…

Thái Hạo
26.10.2025 6:0
VNThoibao

(VNTB) – Triều Nguyễn có lẽ phải được tính từ thời chúa Nguyễn Hoàng, chứ không phải chỉ từ lúc Gia Long lên ngôi hoàng đế. Nghĩa là từ giữa thế kỷ 16 khi Chúa Tiên vào trấn thủ Thuận Hóa. Phải nhìn cả một quá trình như thế may ra mới có thể có được cái nhìn sơ lược về “công – tội” của triều đại này.

 Khi họ Trịnh ngày càng lộng hành, tiếm quyền vua Lê ở đất Thăng Long, Nguyễn Hoàng, để tránh một tai họa cận kề và muốn tạo nên nghiệp lớn, nên đã xin được vào trấn thủ vùng đất biên địa này. Ở đây ông, và sau đó là con cháu mình, trải qua 9 đời chúa, đã từng bước xây dựng nên xứ Đàng Trong ngày càng rộng lớn, phồn thịnh, độc lập, tách hẳn với Đàng Ngoài.

Chúa Trịnh khi thấy nguy cơ từ Đàng Trong đã nhiều lần kéo quân tiến đánh để diệt chúa Nguyễn. Đây là cuộc nội chiến dài nhất trong lịch sử Việt Nam. Giữa lúc 2 bên bất phân thắng bại thì phong trào Tây Sơn của anh em Nguyễn Huệ nổi lên.

Tây Sơn diệt cả Trịnh, đánh tan chúa Nguyễn, và cuối cùng là xóa sổ nhà Lê. Tưởng mọi việc như thế đã xong, công nghiệp vĩ đại được an lập, nhưng lịch sử éo le. Một mặt anh em Tây Sơn mâu thuẫn ngày càng nặng nề, tự mình chia cắt đất nước, Nguyễn Lữ ở Gia Định, Nguyễn Nhạc ở Bình Định, Nguyễn Huệ ở Phú Xuân. Mặt khác, Đàng Trong nhà Chúa vẫn còn “sót” Nguyễn Ánh chưa bao giờ từ bỏ quyết tâm dựng lại cơ nghiệp của tổ tiên.

Khi nhà Tây Sơn suy yếu do mâu thuẫn nội bộ và tranh đoạt quyền bính, thì Nguyễn Ánh, sau 24 năm bôn ba, bao lần vào sống ra chết, cuối cùng tiêu diệt Tây Sơn, lên ngôi Hoàng Đế năm 1802.

Nguyễn Huệ là một anh hùng dân tộc, nhất là trong sự kiện đánh tan 5 vạn quân Xiêm và 29 vạn quân Thanh. Không có nhà Tây Sơn thì không biết khi nào cuộc chiến Trịnh – Nguyễn mới kết thúc. Nguyễn Huệ đã dẹp Lê – Trịnh, nhưng rồi chính Tây Sơn lại bị nhà Nguyễn Đàng Trong dẹp bỏ. Có lẽ lịch sử phải đi theo lối như thế, quanh co nhưng có lý của nó.

Thực ra nhà Tây Sơn chưa bao giờ thống nhất được đất nước, vì tự họ đã mâu thuẫn và chia cắt sau khi giành được quyền bính từ tay Lê – Trịnh ở phía Bắc và chúa Nguyễn ở phía Nam. Ở Bình Định có hoàng đế Nguyễn Nhạc, ở Huế có hoàng đế Quang Trung thì sao gọi là thống nhất được. Chính Gia Long – Nguyễn Ánh là người đã làm việc đó sau khi dẹp nhà Tây Sơn.

Công lao của nhà Nguyễn (9 chúa 13 vua) đối với đất nước Việt Nam là to lớn. Có thể điểm qua, như: nếu không có nhà Nguyễn thì không có Nam Bộ. Chính các chúa Nguyễn đã bình định Champa, tiến vào phía Nam, lấy đất Thủy Chân Lạp. Không có các chúa Nguyễn sẽ không có thương cảng Hội An sầm uất bậc nhất Á đông, không có Sài Gòn Gia Định, không có những đô thị và vùng đất miền Nam với sự phát triển vượt bậc và cởi mở của nó. Không có các chúa Nguyễn sẽ không có các đội Bắc Hải, đội Hoàng Sa khẳng định chủ quyền của Việt Nam ở Trường Sa và Hoàng sa ngay từ những buổi đầu. Hình hài Việt Nam mà ta thấy hôm nay chính là từ nhà Nguyễn. Đây cũng là nhà nước phong kiến hoàn thiện nhất trong lịch sử nước ta, để lại nhiều di sản cả vật thể và phi vật thể…

Tất nhiên có lẽ triều đại nào cũng có thành tựu và hạn chế. Việc chúa Nguyễn Ánh “rước” 5 vạn quân Xiêm vào nước ta trong cuộc chiến với Tây sơn đã để lại những chỉ trích lâu dài. Cũng chính nhà Nguyễn đã để mất chủ quyền vào tay thực dân Pháp, là “để mất” chứ không phải “bán”; và đó cũng là hoàn cảnh chung của các nước nhược tiểu trước làn sóng thực dân trên khắp thế giới. Vì thế, cần nhìn các sự kiện lịch sử trong thời đại và bối cảnh của nó, chứ không nên dùng con mắt của hậu thể để phán xét.

Miền Nam là đất của chúa Nguyễn, Tây Sơn nổi lên chiếm lấy, thì nhà Nguyễn đánh để lấy lại, thiết tưởng cũng không có gì quá đáng. Còn việc cầu viện thì cứ đọc lịch sử xưa nay để thấy, lẽ ấy chưa bao giờ là cá biệt. Chính vua Quang Toản của triều Tây Sơn cũng cầu viện nhà Thanh để đánh Nguyễn Ánh, nhưng không thành…

Lịch sử vốn quanh co và phức tạp, nhưng những gì nhà Nguyễn đã làm được cho một Việt Nam dài rộng và thống nhất, bỗng một ngày bị xóa sạch, bị căm ghét, bị đấu tố, là vì sao? Chắc phải có khởi nguyên của nó. Thử điểm qua:

– Vào năm 1961, ngay trước khi cho ấn hành tập đầu tiên (trong số 38 tập) của bản dịch bộ “Đại Nam thực lục”, Viện Sử học đã viết “Lời giới thiệu” về bộ sách, trong đó có những nhận định như sau: “Những sự kiện lịch sử xảy ra trong khoảng thời gian từ Nguyễn Hoàng đến Đồng Khánh (1558-1888), những công việc mà các vua (chúa) nhà Nguyễn đã làm trong khoảng thời gian 330 năm ấy, … tự chúng tố cáo tội ác của nhà Nguyễn trước lịch sử của dân tộc chúng ta”.

– Sau đó đúng 10 năm, vào năm 1971, Uỷ ban Khoa học Xã hội đã biên soạn và cho ấn hành tập I của bộ “Lịch sử Việt Nam” gồm 8 chương mà chương cuối cùng dành để viết về phong trào Tây Sơn và vương triều Nguyễn. Trong chương này, các tác giả của nó đã lên án triều Nguyễn như sau: “Triều Nguyễn là vương triều phong kiến cuối cùng dựng lên bằng một cuộc chiến tranh phản cách mạng nhờ thế lực xâm lược của người nước ngoài. Gia Long lên làm vua lập ra triều Nguyễn sau khi đàn áp cuộc chiến tranh cách mạng của nông dân… Triều Nguyễn là vương triều tối phản động… Bản chất cực kỳ phản động của chế độ nhà Nguyễn bộc lộ rõ ngay từ đầu qua những hành động khủng bố, trả thù vô cùng đê hèn của Nguyễn Ánh đối với các lãnh tụ nông dân và những người thuộc phái Tây Sơn kể cả phụ nữ và trẻ em …

– Trong tập II của bộ “Lịch sử Việt Nam” xuất bản vào năm 1985, các tác giả thuộc Uỷ ban Khoa học Xã hội còn trở lại “đánh” triều Nguyễn bằng những từ ngữ sau đây: “Triều đình nhà Nguyễn thối nát và hèn mạt” (tr. 11), “Vương triều Nguyễn tàn ác và ngu xuẩn” (tr. 15), “cực kỳ ngu xuẩn” (tr. 17), “tên chúa phong kiến bán nước số 1 là Nguyễn Ánh… Nguyễn Ánh cầu cứu các thế lực ngoại bang giúp hắn thỏa mãn sự phục thù giai cấp” (tr. 29), v.v… (Dẫn thèo Phan Thuận An – Kỷ yếu 2008, Thanh Hóa)

Sau chừng ấy những “trù dập” không thương tiếc, làm thâm nhiễm vào đầu óc của mọi người Việt Nam từ khi đang ngồi trên ghế nhà trường, người đầu tiên lên tiếng đánh giá lại nhà Nguyễn là giáo sư Trần Quốc Vượng. Ông viết: “Nhưng tôi không thích nhà làm sử cứ theo ý chủ quan của mình và từ chỗ đứng của thời đại mình mà chửi tràn chửi lấp toàn bộ nhà Nguyễn cho sướng miệng và ra vẻ “có lập trường”. Cũng trong bài viết này, ông khẳng định “Có thời Nguyễn, chúng ta mới có một Việt Nam hoàn chỉnh như ngày nay”. (Trần Quốc Vượng, Vài suy nghĩ về vị thế xứ Huế và vị thế lịch sử của nó, tạp chí Sông Hương, Huế, số 25, tháng 5-6 năm 1987).

Cho đến nay đã có cả chục cuộc hội thảo về nhà Nguyễn được tổ chức, báo chí nhà nước cũng đã từng bước “ghi nhận” nhà Nguyễn và các công thần của họ, cuộc hội thảo tổ chức năm 2008 ở Thanh Hóa (quê hương chúa Nguyễn) là hội thảo quốc gia đầu tiên, có giá trị lớn. Tiếc rằng, như đã thấy, không ít người Việt Nam hôm nay còn mang nặng con mắt định kiến, thậm chí buông lời phỉ báng và kết tội không thương tiếc, nào là “giặc”, là “cõng rắn cắn gà nhà”, là “phản động”… Trộm nghĩ đó cũng là nhân quả của một lối viết sử, của một kiểu tuyên truyền và giáo dục đã không giữ được tinh thần khách quan và lòng tôn trọng quá khứ. Hôm nay, sự hằn học và coi khinh của hậu thế đối với tiền nhân mở cõi và thâu góp non sông, không thể không có lỗi của những người chép sử, chỉ đạo chép sử và dạy lịch sử.

Tôi vẫn còn nhớ những giờ học sử trong nhà trường thủa thiếu thời với sự chì chiết và căm thù của chính thầy cô giáo mình dành cho nhà Nguyễn. Và có lẽ không chỉ riêng tôi, đã biết bao thế hệ lớn lên trong sự “dạy dỗ” ấy. Nên đừng hỏi vì sao.

Xin nói thêm, dù không đồng ý, dù bất bình và cả phẫn nộ trước những phỉ báng công khai trên truyền thông của nhiều người đối với nhà Nguyễn, với Gia Long, với Tả quân Lê Văn Duyệt.., nhưng tôi không vì thế mà muốn “báo công an”. Những người ấy không phải ở trên trời rơi xuống, họ học từ nhà trường và sách báo do nhà nước in. Trước những quan điểm và cái nhìn méo mó, lệch lạc, tôi vẫn cho rằng, để tránh rơi vào tiêu chuẩn kép, cần sự đối thoại hơn là dùng tới uy quyền, và nhất là quyền uy chính trị. Nên coi đây là một cơ hội sửa sai và chuộc lỗi, cần thay đổi mạnh mẽ nội dung lịch sử trong nhà trường, để những thế hệ tiếp theo được tiếp xúc với quá khứ của cha ông một cách khách quan, trong sáng và khoa học hơn…

_____________

Nguồn:

https://www.facebook.com/share/p/1MuW7sCJfw/?mibextid=wwXIfr