ĐỐI THOẠI

VNTB – Bạn đọc tóm tắt – Đông Nam Á Bắt Đầu Lựa Chọn

TS Phạm Đình Bá
26.06.2025 7:44
VNThoibao

(VNTB) – Các tác giả lưu ý rằng siêu cường nào (Trung Quốc và Mỹ) thành công trong việc thuyết phục các quốc gia Đông Nam Á chủ chốt như: Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam liên kết chặt chẽ với lợi ích của mình sẽ có lợi thế đáng kể trong việc thực hiện các mục tiêu trên khắp châu Á

 Bài viết của Yuen Foong Khong và Joseph Chinyong Liow trên báo Foreign Affairs lập luận rằng mặc dù

các nhà lãnh đạo Đông Nam Á liên tục tuyên bố họ không muốn phải lựa chọn giữa Hoa Kỳ và Trung

Quốc, nhưng khu vực này thực tế đang dần dần nghiêng về phía Trung Quốc. Thay đổi này thể hiện sự tái sắp xếp địa chính trị quan trọng có thể có những tác động sâu sắc đối với các mục tiêu chiến lược của Mỹ tại châu Á.

Đông Nam Á với gần 700 triệu dân, đã trở thành chiến trường quan trọng trong cuộc cạnh tranh ngày càng

gay gắt giữa Mỹ-Trung. Không giống như các khu vực châu Á khác, nơi sự liên kết đã được thiết lập—với

các quốc gia như: Úc, Nhật Bản và Hàn Quốc vững chắc trong vòng ảnh hưởng của Mỹ; và Pakistan liên kết

với Trung Quốc—phần lớn Đông Nam Á vẫn là lãnh thổ tranh chấp.

Các tác giả lưu ý rằng siêu cường nào thành công trong việc thuyết phục các quốc gia Đông Nam Á chủ

chốt như: Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam liên kết chặt chẽ với lợi ích

của mình sẽ có lợi thế đáng kể trong việc thực hiện các mục tiêu trên khắp châu Á.

Các tác giả đã phát triển “Chỉ Số Liên Kết Lựa Chọn” xem xét năm lĩnh vực tương tác giữa các quốc gia

ASEAN và hai siêu cường: cam kết chính trị-ngoại giao, mối quan hệ quân sự-an ninh, quan hệ kinh tế, sự

gần gũi văn hóa-chính trị, và tín hiệu công khai. Sử dụng 20 thước đo khác nhau trong các lĩnh vực này, họ

gán cho mỗi quốc gia một điểm số từ 0 (thân Trung Quốc) đến 100 (thân Hoa Kỳ), với số điểm gần 50 gợi

ý về “cân bằng” giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ.

Nghiên cứu tiết lộ một mô hình liên kết phức tạp trên khắp khu vực:

Những Nước Cân Bằng Thành Công (Điểm 45-55):

–  Indonesia (49)

– Malaysia (47)

– Singapore (48)

– Thái Lan (45)

Liên Kết với Mỹ:

– Philippines (60)

Liên Kết với Trung Quốc:

– Myanmar (24)

– Lào (29)

– Campuchia (38)

– Việt Nam (43)

– Brunei (44)

Quan trọng hơn, các tác giả phát hiện rằng khi so sánh hai giai đoạn 15 năm (1995-2009 với 2010-2024),

hầu hết các quốc gia đã di chuyển về phía Trung Quốc. Những thay đổi đáng chú ý bao gồm:

– Indonesia di chuyển từ 56 xuống 43 (thay đổi 13 điểm về phía Trung Quốc).

– Thái Lan chuyển từ 49 xuống 41.

– Philippines, mặc dù vẫn liên kết với Mỹ, đã di chuyển từ 62 xuống 58.

– Malaysia chuyển từ 49 xuống 46.

– Singapore di chuyển từ 50 xuống 45.

Chỉ có Việt Nam đã di chuyển nhẹ về phía Hoa Kỳ, từ 41 lên 45, mặc dù vẫn ở trong quỹ đạo thân Trung

Quốc.

Các tác giả xác định chính trị trong nước là yếu tố quyết định trong các lựa chọn liên kết. Campuchia là

một ví dụ điển hình, nơi cuộc đảo chính năm 1997 đưa Hun Sen lên nắm quyền đã gây ra sự suy giảm

nghiêm trọng trong quan hệ Mỹ-Campuchia, do Mỹ đình chỉ viện trợ và lên án sự lùi bước dân chủ của chế

độ. Ngược lại, Trung Quốc cung cấp đầu tư nước ngoài đáng kể, hỗ trợ chính trị và hỗ trợ quân sự mà

không chỉ trích tính hợp pháp của chế độ.

Nhiều chính phủ Đông Nam Á có được tính hợp pháp từ khả năng mang lại hiệu quả kinh tế mạnh mẽ, điều

này đã hỗ trợ vị thế của Trung Quốc khi trở thành đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN. Sáng kiến

Vành đai và Con đường đã đặc biệt có ảnh hưởng, tài trợ các dự án cơ sở hạ tầng lớn trên khắp khu vực và

buộc các quốc gia phải xem xét lại quan điểm thế giới truyền thống của họ.

Sự gần gũi với Trung Quốc tạo ra lực hút tự nhiên cho các quốc gia như Lào, Myanmar và Việt Nam. Mặc

dù có những căng thẳng lịch sử—như sự kháng cự của Việt Nam trước cuộc xâm lược của Trung Quốc

năm 1979—sự gần gũi địa lý có thể buộc phải thỏa hiệp. Ví dụ, Lào đã trở nên gần như hoàn toàn phụ

thuộc vào quỹ Trung Quốc để xây dựng đập thủy điện, với các khoản vay cơ sở hạ tầng của Trung Quốc

hiện chiếm một nửa nợ nước ngoài của đất nước.

Việc Donald Trump trở lại Nhà Trắng đã làm tăng lo ngại về các cam kết quân sự và kinh tế của Mỹ đối

với Đông Nam Á. Các nhà lãnh đạo khu vực lo lắng về việc Mỹ “lùi lại khỏi vai trò truyền thống là người

bảo đảm trật tự,” như Thủ tướng Singapore Lawrence Wong đã lưu ý vào tháng 4 năm 2025. Việc chính

quyền Trump áp đặt thuế quan “Ngày Giải Phóng” đối với các quốc gia ASEAN chủ chốt và đe dọa thuế

quan 100% đối với các quốc gia gia nhập BRICS đã làm căng thẳng thêm các mối quan hệ.

Mặc dù ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc, một sự thiếu hụt niềm tin đáng kể vẫn còn. Theo khảo

sát năm 2024 của Viện ISEAS-Yusof Ishak, trong khi một nửa số gần 2.000 chuyên gia khu vực đồng ý

rằng ASEAN nên chọn Trung Quốc thay vì Hoa Kỳ, người dân Đông Nam Á vẫn xếp hạng Nhật Bản đầu tiên về mặt tin tưởng, tiếp theo là Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, và Trung Quốc ở vị trí thứ tư xa xôi. Các tác giả cảnh báo rằng nhiều chính phủ Đông Nam Á có thể không nhận ra họ đang đứng về một bên, cho rằng chính sách đối ngoại của họ vẫn cân bằng vì họ duy trì mối quan hệ với cả hai siêu cường. Các quốc gia như Indonesia có thể đang “mơ ngủ đi vào sự liên kết chặt chẽ hơn với Trung Quốc” thông qua việc tích lũy các lựa chọn chính sách cá nhân thay vì các quyết định chiến lược lớn.

Chính quyền Trump thứ hai, có nguy cơ đẩy nhanh tiếp cận với Trung Quốc nếu Trump tiếp tục với các

chính sách thương mại trừng phạt, không tham gia với các tổ chức khu vực như ASEAN, và thực hiện các

đe dọa chống lại các quốc gia gia nhập BRICS. Như các tác giả kết luận, những hành động như vậy sẽ “tự

do nhượng bỏ niềm tin và thiện chí mà các người tiền nhiệm đã xây dựng ở Đông Nam Á trong nửa thế kỷ

qua”.

Phân tích này cho thấy định hướng chiến lược của Đông Nam Á không được định trước mà thể hiện một

quá trình đang diễn ra được định hình bởi chính trị trong nước, các động cơ kinh tế, thực tế địa lý, và nhận

thức về độ tin cậy của các cam kết của siêu cường.

_______________

Tham khảo:

https://www.foreignaffairs.com/china/southeast-asia-starting-choose-khong-liow