Phạm Công Luận – Bán trời cá mưamercredi 11 juin 2025
Thuymy
Ông chở thằng cháu nội cưng từ khu Cây Gõ ở Quận 6 ra tới cầu Nhị Thiên Đường. Phía dưới chân cầu có cái tiệm nước cũ tên Cẩm Nguyên, đã tề tựu đông đủ bạn bè của ông. Hầu hết họ là người Tiều, chuyên sống bằng nghề trồng trọt, làm rẫy cải, trồng hành phía đường Minh Phụng, Bình Tiên…
Ngoài trời, mây đen kéo tới báo hiệu một cơn mưa, như thường lệ trong mùa mưa tháng Bảy hằng năm. Sau này A Sìn mới biết trong cái giỏ bàng đơn sơ của ông đựng đầy… tiền và ông mang theo để chơi cá… mưa. Trong tiệm nước, các ông cá với nhau là trong vòng năm hay mười phút đồng hồ, tùy bữa, cái ly xây chừng bằng thủy tinh sẽ được ông trời đổ nước vô cao tới đâu, đến ngang vạch giữa ly, hoặc thấp hay cao hơn vạch. Sau khi cùng đồng ý mức cá độ và các cửa đã được đặt, một ông cầm cái ly không rảo lên thành cầu, chọn nơi cao nhất để đặt ly.
Cơn mưa bắt đầu là các ông bắt đầu đếm, sau đó cùng nhau lên nhìn vào ly.
Ngồi nhìn trò cá mưa kỳ lạ đó, A Sìn không lấy gì hứng thú cho lắm, nhưng may mà có thể chơi đùa với đám con nít đồng tuổi đi theo tía hay ông nội của tụi nó. Tiết mục hấp dẫn nhất đối với đám trẻ là sau khi cuộc cá độ kết thúc, người thua chung độ cho người thắng xong, cả nhóm gồm người lớn và con nít kéo nhau đến nhà hàng Á Đông trên đường Khổng Tử (nay là Hải Thượng Lãn Ông). Ở đó, người thắng cuộc sẽ dùng tiền thắng độ mời mọi người ăn một bữa cơm. Con nít có dịp ăn thỏa thuê món ngon và người chiêu đãi xong vẫn còn dư tiền đem về.
Ông nội bảo : “Cá độ nắng mưa để giải trí, nhưng cũng là cách giúp vốn làm ăn một cách khéo léo giữa người Tiều với nhau !”.
Đó là kỷ niệm của anh Sìn, nay đã hơn 60 tuổi. Đến giờ, dù cầu Nhị Thiên Đường cũ đã xây lại, trò cá mưa vẫn còn trong Chợ Lớn. Mỗi lần đi ngang cây cầu này, anh lại nhớ ông nội và những lần đi cùng ông khi anh chưa tới mười tuổi, vào đầu thập niên 1970.
Từ đâu kiểu cá độ này xuất hiện ở Chợ Lớn ?
Ký giả Lê Hương, một cây viết phóng sự xuất sắc của miền Nam thập niên 1960 từng làm việc nhiều năm ở Campuchia xác định, môn cờ bạc này xuất phát từ thủ đô Nam Vang bên nước láng giềng Campuchia. Trò này đã có lúc cố xâm nhập vào cộng đồng người Hoa Chợ Lớn nhưng không thành công, nhưng đó là câu chuyện trước 1945. Trong bài viết “Những kẻ bán trời cá mưa” đăng trên tạp chí Thời Nay số 145 xuất bản năm 1965, ông kể :
Khoảng năm 1925, những nhân công làm cho các nhà chế biến lạp xưởng ở Nam Vang (Phom Penh) rất bực mình vì ông trời xứ Chùa Tháp cứ mưa nắng bất thường, báo hại họ nhọc công phơi ra đem vào suốt ngày. Trong sáu tháng mưa, họ phải túc trực trên sân thượng từ sáng đến tối canh chừng từng đám mây nhỏ, lớn từ chân trời bay lại để cấp tốc mang sản phẩm vào nhà tránh mưa. Nhân lúc rảnh việc, họ đánh cá với nhau xem hôm nay có mưa không, mưa mấy đám, vào giờ nào, ai thua sẽ phải đãi một chầu rượu thịt.
Trò chơi từ mấy ông phơi lạp xưởng lan ra mấy ông tài phú, chủ tiệm rồi lan khắp thành phố Nam Vang. Từ cá thắng tiệc tùng sang tiền của và dần trở thành môn cờ bạc. Giới Việt kiều bên đó mới than : “Còn trời thì lại bán trời mà ăn” để chỉ chuyện này. Tiếng đồn lan xa đến Hồng Kông, Ma Cao. Những tay chứa cờ bạc ở Ma Cao thấy vậy bèn bay sang xin hợp tác, hùn vốn mở rộng phạm vi hoạt động với mấy ông tổ cá mưa ở Nam Vang.
Để thần thánh hóa việc này và tăng thêm niềm tin, họ đặt ra một ông Tổ tên là Thần Wòn (Wòn là Vương, tiếng Quảng Đông). Mỗi năm trò này thịnh hành vào các tháng mưa từ tháng 4 đến tháng 11, sau đó đám Thần Wòn ôm tiền đi Singapore hay Hồng Kông du hí. Giá cá độ là 1 đồng ăn 2 đồng, 5 đồng, 10 đồng hay 20, 50 đồng tùy tính toán của nhà cái. Nếu chắc ăn họ sẽ cho giá có khi 1 đồng ăn 1.000 đồng. Người đánh cá giao tiền cho tay con của Thần Wòn không có biên nhận gì, nhưng nếu thắng độ sẽ được nhận tiền ngay không sợ thiếu.
Theo bài phóng sự điều tra trên nhật báo Sài Gòn ra ngày 25/05/1934 về nạn đánh cá trời mưa ở Nam Vang, so với nạn số đề, dân “bán” cá trời mưa ăn gấp nhiều lần vì họ có kinh nghiệm xem thời tiết trong khi dân “mua” đặt tiền mong ăn bạc thì lơ mơ, không biết coi trời coi mây. Thời gian đó, Campuchia và Nam kỳ cùng trong liên bang Đông Dương, di chuyển giữa hai nơi rất thuận tiện và chính quyền Pháp ở Nam Vang dùng nhiều người Việt làm công chức trong công sở của họ. Một số người Việt cũng tham gia trò cờ bạc lạ lùng này.
Tuy nhiên, trong giới chơi đánh cá mưa, chỉ có một người Việt là anh Sáu Vàng mới thắng mấy tay tổ cá mưa ở đây. Sau Sáu Vàng mất đi thì đám này lượm hết tiền đặt. Vì có ưu thế, họ dám chấp mười đồng ăn hai ba cắc hoặc một hai đồng. Trên nóc nhà trọ Trường An ở đường Delaporte và ngay trên Khách sạn Duyệt Lợi ở đường Praire, người ta thấy có một cây cờ trắng bay phất phơ. Người dân ở đó cho là dùng để xem chiều gió đoán mưa. Hoa kiều Nam Vang có nhà lầu cao thì leo lên nóc nhà xem mây ở chân trời, còn người Việt không có chỗ nào cao để quan sát thì ra bưng Cà-Chô là một nơi trống trải để nhìn trời nhìn mây mà đoán mưa.
Trên lầu thượng Khách sạn Ngũ Châu, ban ngày khóa cửa không cho ai lên, chỉ có người của công-xi đến đó thuê để đánh cá mới được lên. Còn ở Lữ quán Duyệt Lợi, trên sân thượng trống trải có dán một tờ giấy trắng ghi hàng chữ : “Duyệt Lợi chánh cáo – Đăng đài quan vũ mỗi vị nhứt hào” (Tiệm Duyệt Lợi rao : lên đài xem mưa mỗi vị một cắc). Chỗ này người ta lên xuống dập dìu, có cả phụ nữ. Việc cá độ diễn ra sôi nổi hằng ngày, giá đặt cũng lên xuống theo ngày và theo tháng. Đầu mùa mưa ít thì giá rẻ hơn (một đồng ăn hai cắc), giữa mùa mưa lên giá có khi một đồng ăn một đồng.
(Vài người đi du lịch Campuchia về kể rằng đến giờ, đàn ông Nam Vang vẫn thích cá độ mưa cho dù đã có trò cá độ bóng đá. Họ tụ tập ở quán giải khát hoặc quán cà phê theo từng nhóm và tự quy định về số tiền phải đặt. Họ để trước sân quán một ly uống nước, trên ly treo một tấm tôn có chiều dài nửa mét và quy định đến giờ nào thì mưa và đến lúc đó nước mưa hứng được từ tấm tôn phải đầy ly mới thắng. Nếu mưa đúng thời gian nhưng không đầy ly nước, bên cá có mưa vẫn thua).
Theo Lê Hương, khi tổ chức xong vụ cá mưa ở Nam Vang, đám trùm Ma Cao kéo xuống Chợ Lớn và Cần Thơ nơi có nhiều người Hoa để tính chuyện lập chi nhánh, đồng thời đến mấy tỉnh lớn như Kampong Cham hay Svay Rieng, Bat tambang để vét túi dân chúng nhưng họ đều thua xiểng niểng. Nguyên do là mưa ở Nam Vang quá lạ lùng không theo quy luật nào nên khó đoán, đang mưa thì nắng và đang nắng bất ngờ mưa, hoặc giông gió ầm ầm nhưng lại không mưa.
Đến thời điểm năm 1965 khi bài báo của Lê Hương đăng, nạn cá mưa chưa đến được Chợ Lớn, nhưng chỉ một thời gian sau đó, cầu Nhị Thiên Đường đã trở thành địa điểm cá mưa ăn tiền. Có vài lý giải được đưa ra khi trò cá độ này ngày càng thịnh hành dù trước đó bị thờ ơ. Có thể thập niên 1950, 1960, vùng Chợ Lớn sát bên Quận 8 đã xuất hiện nhiều xưởng sản xuất đốt nhiên liệu thải khói lên trời khiến thời tiết vùng này bị tác động, mưa nắng thất thường.
Đã vậy, bên cạnh khu Chợ Lớn đông đúc, phía Quận 8 còn hoang vắng, là vùng đồng bưng nên thời tiết hai vùng ảnh hưởng qua lại, khó lường, có khi bên này cầu có mưa nhưng bên kia tạnh ráo… Tất cả những điều đó tạo môi trường hấp dẫn cho trò cá độ. Trò chơi càng lúc càng đa dạng, có thể cá khi nào trời bắt đầu mưa chứ không chỉ lượng nước đổ vào ly xây chừng. Về thời điểm rộ lên trò đánh cá mưa, phải chăng từ sau năm 1970, khi sự kiện “cáp duồn” xuất hiện ở Campuchia và nhiều người Việt hồi hương từ bên đó đã phổ biến trò này ở khu vực cầu Nhị Thiên Đường, sát bên Chợ Lớn ?
Buổi chiều mùa mưa năm 2019, trở lại cầu Nhị Thiên Đường đã xây mới, một bạn trong Chợ Lớn tường thuật cho tôi qua điện thoại là vẫn thấy có những người đàn ông ra đứng trên cây cầu mới nhìn trời đất để cá mưa. Trong số đó có vài ông cụ trên dưới tám mươi tuổi, có hai ông bị tàn tật đi xe máy ba bánh tụ lại, có ông chống gậy đến. Họ tụ họp trong một quán cà phê bình dân gần đó.
Từ ngày điện thoại di động phổ biến, một số thanh niên đến tham gia cá mưa bằng cách xem… dự báo thời tiết qua điện thoại. Những người chơi cố cựu ở đây, đa số là người Hoa Chợ Lớn, chấp nhận chuyện đó luôn. Họ tin đôi mắt quen nhìn xa của mình, không chỉ nhìn những đám mây phía xa có tích nước hay không, mà nhìn ra tận chân trời ở không gian quang đãng. Cách thức dùng cái chung thủy tinh, cái ly hay cái ca để hứng nước mưa ngày càng ít người chơi, mà có những hình thức khác thay thế dần. Ví dụ như, một người sẽ cá độ là máng xối ở cái nhà đằng xa có thể thấy được từ cầu Nhị Thiên Đường, trên đường Bãi Sậy, có tràn nước hay không, trong vòng 6 giờ sáng đến 4 giờ chiều và sau đó họ sẽ đi kiểm tra xem ai thắng. Hai mốc thời gian để cá là từ 6 giờ sáng đến 4 giờ chiều và từ 4 giờ chiều đến 8 giờ tối. Nếu trời đang nắng, ai cá trời mưa là kèo dưới, nếu trúng sẽ ăn nhiều và ngược lại.
Sau này nhiều người cá tay đôi với nhau, không cần nhà cái nữa. Có người chơi bắt độ giữa chừng, thấy mình sắp thua nên xin đổi độ để cắt thua. Đó là thỏa thuận giữa hai người với nhau khi cá tay đôi.
Trên cầu Nhị Thiên Đường, có một ông cụ 85 tuổi ra cá độ. Ông cũng khẳng định trò này bắt nguồn từ Nam Vang rồi lan xuống đây từ mấy chục năm trước, nhưng ông bảo bên đó khó chơi khó đoán vì Nam Vang ít mưa hơn Sài Gòn – Chợ Lớn. Ông kể chuyện một trùm du đãng khét tiếng đã từng đến đây cá mưa với ông Ba Mạnh – bảo kê vùng này hồi trước và bị thua. Từ ngày ông Ba Mạnh mất, người chơi dần thưa thớt và ông nói số người chơi ở dưới cõi âm có khi còn đông hơn người “trên này”. Chắc đến lúc nào đó vụ cá độ độc đáo này cũng sẽ dẹp thôi.
PHẠM CÔNG LUẬN 07.06.2025
(Trích Có một thời ở Chợ Lớn. Công ty sách Phương Nam – NXB Văn Hóa Dân Tộc xuất bản 2025)
(*) Tò tỷ : Từ dùng để gọi đứa cháu lớn.
Ảnh lấy từ internet : Cầu Nhị thiên Đường do Công ty xây dựng Levallois Perret (Pháp) thiết kế, thi công, hoàn thành năm 1925. Trên hai tấm biển đúc bằng gang gắn ở hai trụ hai đầu cầu ghi rõ năm thành khánh và công ty xây dựng.
No comments:
Post a Comment