VNTB – Những quả bom nước treo trên đầu dân: thảm hoạ lũ ở miền Trung không chỉ là “thiên tai”
Nguyễn Ngọc Như Quỳnh
21.11.2025 3:58
VNThoibao
(VNTB) – Khi những hồ chứa đồng loạt mở van xả, nước không còn là dòng chảy tự nhiên mà biến thành những dòng thác nhân tạo lao thẳng xuống hạ du. Người dân chỉ có vài giờ, thậm chí vài chục phút, để chạy khỏi nhà.
Đợt mưa lớn lịch sử đang tàn phá miền Trung và Tây Nguyên được nhiều người mô tả bằng hai chữ “kinh hoàng”. Những lời kêu cứu, những đoạn video ghi lại cảnh lũ quét, lũ tràn, nhà cửa chìm trong biển nước đang lan truyền khắp mạng xã hội. Điều đó là thật, và thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan cũng là thật.
Nhưng có một phần sự thật khác ít người nhắc đến, nhưng lại nguy hiểm hơn tất cả: lũ dâng không phải chỉ vì mưa lớn. Nó đến từ chính các đập thủy điện đang chằng chịt khắp miền Trung – Tây Nguyên.
Chỉ riêng thủy điện Sông Ba Hạ vừa được phép xả lũ hơn 16.000 m³/s, mức xả có khả năng vượt đỉnh lịch sử 1993. Những hồ chứa khác trên cùng lưu vực cũng đang xả điều tiết.
Khi những hồ chứa đồng loạt mở van xả, nước không còn là dòng chảy tự nhiên mà biến thành những dòng thác nhân tạo lao thẳng xuống hạ du. Người dân chỉ có vài giờ, thậm chí vài chục phút, để chạy khỏi nhà.
Miền Trung vốn dĩ đã hứng chịu lượng mưa lớn, nhưng chính việc xây dựng ồ ạt thủy điện ở đầu nguồn, phá rừng, tích nước rồi xả bất ngờ đã tạo ra thứ mà người dân gọi là:
“Lũ chồng lên lũ” – thiên tai trộn với nhân tai.
Một chính sách phát triển đầy rủi ro: Đặt lợi ích nhóm lên trên sinh mạng người dân
Trong suốt hai thập kỷ, thủy điện – đặc biệt là thủy điện nhỏ – được quảng bá như “năng lượng sạch”, “động lực phát triển vùng núi”. Nhưng cái giá phải trả là:
– Hàng trăm ngàn ha rừng bị đốn hạ khiến rừng mất lớp đệm sinh thái giúp giữ nước.
– Hàng chục hồ chứa lớn nhỏ biến thành những thùng nước khổng lồ.
– Hệ thống cảnh báo và vận hành xả lũ thiếu minh bạch.
Các chuyên gia tài nguyên nước lẫn an ninh năng lượng đã cảnh báo nhiều lần: Việt Nam đang phụ thuộc nguy hiểm vào thủy điện, một mô hình hoàn toàn không bền vững trong bối cảnh mưa cực đoan. Nhưng các bản quy hoạch năng lượng được điều chỉnh liên tục theo lợi ích của từng nhóm, còn nhiều lãnh đạo dường như bận… giữ ghế hơn giữ rừng.
Thủy điện – Rủi ro an ninh quốc gia mà Việt Nam đang xem nhẹ
Những hồ thủy điện dung tích hàng tỷ mét khối nằm sát dân cư không chỉ gây lũ nặng hơn, mà còn tạo ra mối đe dọa chiến lược bởi đó sẽ là mục tiêu dễ bị tấn công khi có xung đột.
Chỉ cần một đập chính bị phá hoại hoặc tấn công, một quả bom nước khổng lồ sẽ quét sạch toàn bộ làng mạc, hạ tầng, và hàng trăm ngàn dân. Đây là lý do các nước tiên tiến hạn chế tối đa tập trung năng lượng vào thủy điện trên những lưu vực đông dân.
Chính sách năng lượng phụ thuộc quá mức vào thủy điện sẽ trở nên bị động bởi phụ thuộc vào thời tiết. Bởi vì: khi mưa ít, cạn nước, thiếu điện. Ngược lại, khi mưa lớn, đầy nước, xả lũ.
Thủy điên là một mô hình năng lượng biến người dân thành chỗ hứng chịu mọi rủi ro.
Ngoài ra, việc xả lũ chủ yếu dựa vào quyết định của chủ đập và sự chấp thuận của địa phương. Không có cơ chế độc lập để giám sát hoặc truy trách nhiệm khi xả sai ngoài công văn chính vì thế rất nhiều năm người dân gánh chịu thiệt hại cả về sinh mạng lẫn tài sản nhưng chưa bao giờ vấn đề xả lũ được xem xét trách nhiệm một cách thấu tình hợp lý.
Năm nào cũng vậy: lũ, mất nhà, mất tài sản, mất người thân. Người dân gánh chịu. Nhà nước nói “thiên tai bất khả kháng”. Chủ hồ nói “đúng quy trình”.
Một câu hỏi đơn giản:
Nếu đã “đúng quy trình”, tại sao người dân vẫn chết?
Lũ lụt không thể mãi được coi là chuyện may rủi.
Đó là hậu quả trực tiếp của những quyết định phát triển thiếu khoa học, thiếu đạo đức công vụ, thiếu tầm nhìn chiến lược.
Đã đến lúc Việt Nam phải nhìn thẳng vào sự thật: Nếu không đánh giá lại toàn bộ quy hoạch thủy điện – từ vận hành hồ chứa, mạng lưới cảnh báo, quy trình xả lũ, đến mức độ phụ thuộc vào nguồn điện này – thảm họa sẽ tiếp tục lặp lại, với mức độ ngày càng tồi tệ hơn trong bối cảnh biến đổi khí hậu.
Việt Nam phải xác định rõ ràng:
– Giảm phụ thuộc vào thủy điện, tăng năng lượng tái tạo an toàn hơn.
– Khôi phục rừng đầu nguồn như một thiết bị bảo vệ tự nhiên.
– Tạo cơ chế giám sát độc lập việc xả lũ.
– Quy trách nhiệm cho chủ hồ khi gây thiệt hại.
– Minh bạch hóa toàn bộ dữ liệu vận hành đập.
Không thể đổ mãi cho thiên tai khi chính sách phát triển đã tạo ra nền tảng cho thảm họa. Mỗi mùa mưa bão đến người sẽ thấy rằng: Không có gì nguy hiểm bằng sự bất chấp khi quy hoạch tài nguyên và năng lượng. Nếu không thay đổi ngay bây giờ, những quả bom nước treo trên đầu dân sẽ tiếp tục phát nổ và niềm tin, sự tín nhiệm của dân chúng rồi sẽ vơi dần theo từng cơn lũ tràn.
_____________
Nguồn:
Bài viết trên Facebook Nguyễn Ngọc Như Quỳnh
https://www.facebook.com/share/p/17kj3PGeFN/?mibextid=wwXIfr
No comments:
Post a Comment