Tại sao Tập ngần ngại sử dụng các cuộc biểu tình chống Nhật?Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Xi Jinping hesitates to draw double-edged sword of anti-Japan protests,” Nikkei Asia, 20/11/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
25/11/2025
NghiencuuQT
Căng thẳng giữa Tokyo và Bắc Kinh chưa có dấu hiệu hạ nhiệt khi Trung Quốc vẫn tức giận trước phát biểu của Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi về khả năng xảy ra tình huống bất ngờ ở Đài Loan và chính quyền của Chủ tịch Tập Cận Bình vẫn liên tục thực hiện các biện pháp đối phó.
Quan hệ giữa hai nước bắt đầu xấu đi trong tháng này, sau khi Takaichi có cuộc hội đàm đầu tiên với Tập vào ngày 31/10 tại Gyeongju, Hàn Quốc, bên lề hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương APEC. Takaichi chỉ vừa nhậm chức vào ngày 21/10.
Sang ngày 07/11, Takaichi phát biểu trước Quốc hội Nhật Bản rằng một cuộc tấn công tiềm tàng của Trung Quốc vào Đài Loan có thể tạo ra “tình huống đe dọa sự sống còn” của Nhật Bản, theo đó cho phép nước này thực hiện quyền tự vệ tập thể.
Sáu ngày sau, Trung Quốc bắt đầu chỉ trích Takaichi một cách dữ dội khi Bộ Ngoại giao Trung Quốc triệu tập Kenji Kanasugi, Đại sứ Nhật Bản tại Trung Quốc, để phản đối phát biểu của nhà lãnh đạo Nhật Bản về Đài Loan.
Trong một tuyên bố thông báo rằng Thứ trưởng Ngoại giao Tôn Vệ Đông đã triệu tập Kanasugi, bộ này đã chọn các ký tự tiếng Trung ám chỉ rằng Tôn đang hành động theo chỉ thị từ cấp trên.
Nhiều người cho rằng lệnh triệu tập này là “cực kỳ bất thường” và được thực hiện “theo lệnh của các ủy viên Bộ Chính trị hoặc các nhà lãnh đạo cấp cao hơn.”
Nếu cách giải thích này là đúng, thì mệnh lệnh của Tôn có thể đến từ Tập, người cũng là Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc, và Vương Nghị, một thành viên của Bộ Chính trị đầy quyền lực của đảng, đồng thời là Ngoại trưởng.
Trước đó, Vương cũng có mặt tại cuộc gặp giữa Tập và Takaichi ở Hàn Quốc.
Vào ngày 14/11, một ngày sau khi Tôn triệu tập Kanasugi, Bộ Ngoại giao Trung Quốc kêu gọi công dân nước này hạn chế đi du lịch tới Nhật Bản, viện dẫn những lo ngại về tình hình an ninh.
Hai ngày sau, một lần nữa, với lý do lo ngại về an ninh, Bộ Giáo dục Trung Quốc kêu gọi công dân nước này cân nhắc kỹ lưỡng mọi kế hoạch du học tại Nhật Bản. Sinh viên Trung Quốc hiện chiếm một tỷ lệ đáng kể trong tổng số sinh viên nước ngoài tại Nhật Bản.
Một số công ty lữ hành lớn của Trung Quốc đã ngừng bán tour du lịch Nhật Bản. Ngoài ra, việc phát sóng một số bộ phim anime và phim khác của Nhật Bản đã bị tạm dừng tại Trung Quốc, trong khi các sự kiện giao lưu đang lần lượt bị hủy bỏ hoặc hoãn lại.
Hôm thứ Tư ngày 18/11, Bắc Kinh thông báo với Tokyo rằng họ sẽ tạm dừng nhập khẩu các sản phẩm hải sản từ Nhật Bản. Đầu tháng này, Nhật Bản vừa nối lại hoạt động xuất khẩu hải sản sang Trung Quốc sau khi lệnh cấm của nước này được dỡ bỏ một phần.
Trước đây, Trung Quốc thường phản ứng với những động thái mà họ cho là có vấn đề của Nhật Bản bằng cách kích động các cuộc biểu tình chống Nhật. Chuyện này từng xảy ra 13 năm trước.
Hồi tháng 09/2012, chính phủ Nhật Bản của Thủ tướng Yoshihiko Noda quyết định quốc hữu hóa Quần đảo Senkaku, một phần của tỉnh Okinawa. Bốn ngày sau, một cuộc biểu tình chống Nhật quy mô lớn đã diễn ra tại Bắc Kinh, với một số người biểu tình mang theo biểu ngữ yêu cầu biến Nhật Bản trở thành một tỉnh của Trung Quốc.
Quần đảo Senkaku, một nhóm đảo nhỏ không có người ở trên Biển Hoa Đông, là nguồn cơn căng thẳng lâu dài giữa hai nước. Trung Quốc gọi quần đảo này là Quần đảo Điếu Ngư và tuyên bố chủ quyền đối với nó.
Các cuộc biểu tình chống Nhật đã lan rộng khắp nhiều nơi ở Trung Quốc vào năm 2012. Các cửa hàng và nhà máy của một số công ty Nhật Bản thậm chí còn bị phá hoại.
Trong số các công ty Nhật Bản bị nhắm tới có Panasonic, công ty đã có những đóng góp đáng kể cho chính sách “cải cách và mở cửa” do cựu lãnh đạo tối cao Trung Quốc Đặng Tiểu Bình khởi xướng.
Mười ba năm trước, chính quyền Trung Quốc vẫn tương đối dễ kiểm soát người biểu tình. Nòng cốt của phong trào lan rộng khắp cả nước này là “do chính phủ tạo ra,” bởi vì được tổ chức theo sáng kiến của chính quyền Trung Quốc.
Một số người biểu tình tụ tập trước Đại sứ quán Nhật Bản tại Bắc Kinh được huy động từ các vùng nông thôn lân cận. Họ được đưa đón miễn phí đến thủ đô Trung Quốc và thậm chí còn nhận trợ cấp hàng ngày.
Hồ Cẩm Đào là nhà lãnh đạo cấp cao nhất của Trung Quốc vào thời bấy giờ. Và chỉ hai tháng sau, Tập sẽ thay thế Hồ làm Tổng Bí thư Đảng.
Trong khi đó, tại Nhật Bản, Shinzo Abe lên đảm nhiệm chức vụ Thủ tướng lần thứ hai vào tháng 12/2012 sau khi Đảng Dân chủ Tự do của ông đánh bại Đảng Dân chủ Nhật Bản của Noda, mà nay không còn tồn tại, trong cuộc bầu cử hạ viện của Quốc hội Nhật Bản.
Ngược với 13 năm trước, ngày nay, không có cuộc biểu tình chống Nhật nào được ghi nhận ở Trung Quốc kể từ khi Takaichi đưa ra phát biểu gây tranh cãi về Đài Loan, cho thấy nền kinh tế và xã hội Trung Quốc đã chuyển đổi như thế nào kể từ thời điểm đó.
Năm 2012, Trung Quốc đang ở thời kỳ hoàng kim khi vượt qua Nhật Bản để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới hai năm trước.
Vào thời điểm đó, nền kinh tế Trung Quốc đang bùng nổ và nhận được đầu tư ồ ạt từ khắp nơi trên thế giới sau Thế vận hội Mùa hè ở Bắc Kinh năm 2008 và sau đó là Triển lãm Thế giới ở Thượng Hải năm 2010.
Khi tranh chấp về việc Nhật Bản quốc hữu hóa Quần đảo Senkaku gây căng thẳng nghiêm trọng đến quan hệ song phương, đã không có cuộc gặp thượng đỉnh nào được tổ chức giữa hai nước suốt hai năm rưỡi.
Trong giai đoạn quan hệ song phương căng thẳng này, Abe đến thăm Đền Yasukuni ở Tokyo, vì thế càng làm gia tăng căng thẳng. Linh hồn của 14 tội phạm chiến tranh Nhóm A được thờ tại đây vào năm 1978, và Trung Quốc xem đền thờ Thần đạo này là biểu tượng cho chủ nghĩa quân phiệt thời chiến của Nhật Bản.
Sang tháng 11/2014, cuộc gặp đầu tiên giữa Abe và Tập diễn ra bên lề hội nghị thượng đỉnh APEC năm đó tại Bắc Kinh.
Có thể nói, tinh thần hiện nay ở Trung Quốc khác biệt hoàn toàn so với 13 năm trước.
Giá nhà đất và bất động sản tiếp tục giảm, tạo ra hiệu ứng tiêu cực về tài sản, buộc người Trung Quốc phải thắt chặt hầu bao. Trong khi đó, tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ vẫn ở mức cao.
Trong hoàn cảnh này, nếu chính quyền Trung Quốc tỏ ra sẵn sàng dung thứ cho các cuộc biểu tình chống Nhật do phát biểu của Takaichi về Đài Loan, thì làn sóng biểu tình có thể lan rộng khắp cả nước nhanh như cháy rừng và trở nên mất kiểm soát.
Những cuộc biểu tình như vậy cũng có thể chuyển hướng thành biểu tình chống chính phủ do những người biểu tình đang phải chịu đựng những khó khăn kinh tế sâu sắc của đất nước và muốn giải tỏa sự thất vọng bị dồn nén.
Vì vậy, vũ khí ngoại giao đặc biệt này – kích động biểu tình – là một con dao hai lưỡi đối với chính quyền Tập.
Quay trở lại năm 1919, Phong trào Ngũ Tứ đã từ Quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh lan rộng khắp Trung Quốc. Sinh viên và những công dân bất mãn với kết quả của Hội nghị Hòa bình Paris sau Thế chiến I đã đứng lên dưới ngọn cờ chống Nhật và chống chủ nghĩa đế quốc. Phong trào này cũng nhắm vào chính phủ Trung Quốc đương thời.
Đến tháng 11/2022, các cuộc biểu tình của giới trẻ phản đối lệnh phong tỏa và các chính sách nghiêm ngặt khác của chính quyền Tập về phòng chống COVID đã bùng phát trên khắp Trung Quốc.
Trong phong trào “giấy trắng” tự phát, một số người biểu tình thậm chí còn công khai kêu gọi Chủ tịch Tập từ chức. Bất ngờ trước sức mạnh bùng nổ của cuộc biểu tình, chính quyền Tập đã ngay lập tức dỡ bỏ các biện pháp phong tỏa.
Dù họ vẫn gây áp lực lên Nhật Bản về phát biểu của Takaichi về Đài Loan, nhưng trong chừng mực nào đó, Trung Quốc đã kìm hãm các biện pháp đối phó. Trên thực tế, cho đến nay, nước này vẫn chưa thực hiện các biện pháp có thể giáng một đòn trực tiếp vào nền kinh tế của chính mình.
Vào ngày 16/11, trong chương trình thời sự buổi tối, Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc (CCTV) đã giới thiệu những người Nhật Bản chia sẻ quan điểm chỉ trích phát biểu của Takaichi về Đài Loan. Trớ trêu thay, một bức ảnh của cựu Thủ tướng Noda đã được trình chiếu, và CCTV cũng đưa ông vào danh sách những người chỉ trích. Dường như Trung Quốc đã quên mất rằng người đàn ông quốc hữu hóa Quần đảo Senkaku từng là mục tiêu chỉ trích của họ vào năm 2012.
Vào ngày 08/11, một ngày sau khi Takaichi đưa ra nhận xét về Đài Loan, Tiết Kiếm, Tổng lãnh sự Trung Quốc tại Osaka, đã viết một bài đăng trên X bằng tiếng Nhật có nội dung như lời đe dọa sẽ chặt đầu nhà lãnh đạo Nhật Bản.
Đảng LDP cầm quyền và đối tác liên minh mới, Đảng Đổi mới Nhật Bản (Nippon Ishin no Kai), đang kêu gọi chính quyền Takaichi phản ứng cứng rắn hơn với bài đăng của Tiết, bao gồm việc chỉ định ông là “người không được hoan nghênh” và trục xuất ông khỏi đất nước.
Tiết Kiếm thường được mô tả là một trong những nhà ngoại giao “chiến lang” của Trung Quốc; dòng tweet của ông hiện đã bị phía Trung Quốc gỡ xuống.
Hôm thứ Ba ngày 17/11, khi Trung Quốc tăng cường các biện pháp đối phó với Nhật Bản, Masaaki Kanai, Tổng giám đốc Cục Các vấn đề Châu Á và Châu Đại Dương thuộc Bộ Ngoại giao Nhật Bản, đã đến thăm Bắc Kinh để hội đàm với người đồng cấp Lưu Kim Tùng.
Kanai và Lưu, Tổng giám đốc Vụ Các vấn đề Châu Á thuộc Bộ Ngoại giao Trung Quốc, đã trao đổi gay gắt về nhận xét của Takaichi và bài đăng X sau đó của Tiết.
Vào thứ Sáu ngày 21/11, Takaichi bắt đầu chuyến đi bốn ngày tới Nam Phi để tham dự hội nghị thượng đỉnh của G20, nơi Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường cũng tham dự.
Khi được hỏi liệu Lý có nói chuyện với Takaichi tại hội nghị thượng đỉnh G20 hay không, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh cho biết tại cuộc họp báo thường kỳ hôm thứ Hai rằng “cuộc gặp với nhà lãnh đạo Nhật Bản không nằm trong chương trình nghị sự của Thủ tướng Lý Cường.”
Hàn gắn quan hệ song phương không phải việc dễ dàng. Câu hỏi đặt ra là hai nước láng giềng châu Á sẽ còn bị mắc kẹt trong cuộc đối đầu gay gắt thêm bao lâu nữa khi mà các nhà lãnh đạo của họ vẫn không thể gặp mặt.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
No comments:
Post a Comment