Đàn áp như một cơ hội để tiến thânDie Zeit
Christian Gläßel và Adam Scharpf
Nguyễn Văn Vui chuyển ngữ
13-11-2025
Tiengdan
14/11/2025
Mục tiêu là 3.000 vụ bắt giữ mỗi ngày. Cơ quan Di trú và Hải quan Hoa Kỳ (ICE) đang đàn áp không nương tay. Những kẻ làm công việc bẩn thỉu này lại là những người có năng lực và tư cách đáng ngờ. Điều đó không phải là sự ngẫu nhiên.
Tác giả: Christian Gläßel làm việc tại Trung tâm An ninh Quốc tế (Centre for International Security) thuộc Trường Hertie ở Berlin, còn Adam Scharpf là giáo sư tại Đại học Copenhagen. Đầu năm 2026, hai nhà chính trị học này sẽ xuất bản cuốn sách “Making a Career in Dictatorship: The Secret Logic behind Repression and Coups” (Tiến thân trong chế độ độc tài: Logic bí mật đằng sau đàn áp và đảo chính) do Oxford University Press phát hành.
Hiện nay, mỗi ngày ở Mỹ người dân chứng kiến cảnh những người bịt mặt kéo lê người khác giữa đường phố lên những chiếc xe SUV không biển số, giam giữ hoặc trục xuất họ — nhiều trường hợp chẳng ai hiểu chuyện gì đang xảy ra. Nhiều đặc vụ này không mang bảng tên hay phù hiệu, chỉ đội mũ lưỡi trai kéo thấp, đeo kính râm và che kín mặt bằng khăn.
Những lực lượng này thuộc Cơ quan Di trú và Hải quan Hoa Kỳ (ICE). Theo cựu thẩm phán liên bang William Glover Young, hành vi của họ đánh dấu một bước ngoặt lịch sử. Ông Young là người từng được Tổng thống Ronald Reagan bổ nhiệm, đã nói: “Chưa bao giờ trong lịch sử của chúng ta, chúng ta lại dung thứ cho một lực lượng cảnh sát bí mật có vũ trang và bịt mặt như thế này”.
ICE được thành lập sau vụ khủng bố ngày 11/9 và chịu trách nhiệm truy bắt, trục xuất người không có giấy tờ hợp pháp. Ngày nay, ICE là một trong những cơ quan an ninh phát triển nhanh nhất của Hoa Kỳ. Dưới đạo luật “One Big Beautiful Bill” của Donald Trump, ngân sách của ICE đã được tăng gấp ba lần. Trong bốn năm tới, cơ quan này sẽ có 170 tỷ USD – nhiều hơn tổng chi tiêu của toàn bộ lực lượng cảnh sát các bang cộng lại.
Để đạt được mục tiêu 3.000 vụ bắt giữ mỗi ngày mà Donald Trump đề ra, ICE đang tuyển thêm 10.000 nhân viên mới – theo NBC và CNN, việc này được thực hiện cấp tốc với khâu kiểm tra lý lịch tối thiểu. Trên Internet, ICE quảng cáo bằng khẩu hiệu: “Nước Mỹ đang bị xâm chiếm bởi tội phạm và những kẻ săn mồi. Chúng tôi cần BẠN để đuổi cổ chúng đi”.
Những ai hưởng ứng lời kêu gọi này sẽ được thưởng 50.000 USD khi ký hợp đồng và thêm 60.000 USD để trả nợ học phí nếu có. ICE nhấn mạnh rằng không cần phải có bằng đại học.
Tiêu chuẩn tuyển dụng đã bị hạ thấp đáng kể. Theo điều tra của NBC News, ICE ngày càng tuyển dụng những người trước đây bị xem là không đủ điều kiện – ví dụ như từng sử dụng ma túy, sức khỏe yếu hoặc không có bằng tốt nghiệp phổ thông. Chỉ riêng trong năm nay, hơn 200 người có tiền án nghiêm trọng, bao gồm bạo lực và lừa đảo, đã được nhận vào chương trình huấn luyện. Khóa huấn luyện cơ bản rút ngắn từ 13 tuần xuống còn 6 tuần, dẫn đến sự suy giảm rõ rệt về năng lực trí tuệ và thể chất của nhân viên.
Chưa đến một nửa học viên tốt nghiệp ICE vượt qua được một bài kiểm tra mở sách đơn giản. Theo tạp chí The Atlantic, họ cũng gặp khó khăn với các bài thể lực như hít đất, gập bụng và chạy 2.500 mét. Một quan chức am hiểu chiến dịch tuyển dụng này đã mô tả với CNN rằng, đó là một “mớ hỗn độn thực sự” (Nguyên văn: “Shit show”).
Những tay sai lý tưởng
Việc chính quyền chọn những người từng trượt mọi kỳ đánh giá ở nơi khác để thực hiện lời hứa tranh cử trọng tâm của mình không phải là ngẫu nhiên. Nghiên cứu của chúng tôi về thực tiễn tuyển dụng trong các chế độ độc tài cho thấy: Đó không phải là sai sót, cũng không phải do áp lực thời gian – mà là một chiến lược có hệ thống.
Khi một chính quyền cần tìm người sẵn sàng làm những công việc bẩn thỉu nhất, họ không tìm đến những người có tương lai bảo đảm. Những người thành đạt không có lý do gì để gánh chịu gánh nặng tâm lý của việc bắt bớ, đe dọa hay bạo lực do nhà nước gây ra. Vì vậy, các chế độ độc tài thường hướng đến những kẻ không còn gì để mất – những người không có cơ hội thăng tiến trong cơ quan cũ hoặc sắp bị sa thải. Họ là những kẻ thất bại, sẵn sàng làm mọi thứ để cứu vãn sự nghiệp.
Những người như vậy dễ bị thao túng, có động lực cao và biết ơn vì được trao cơ hội thể hiện – với hy vọng sẽ được tưởng thưởng và thăng chức sau này. Chính điều đó khiến họ – những “người bình thường” nhưng có năng lực và đạo đức đáng ngờ – trở thành những kẻ tay sai lý tưởng cho bộ máy đàn áp.
Trung thành để được bảo vệ
Nghiên cứu của chúng tôi về chế độ độc tài quân sự Argentina (1976–1983) cho thấy mô hình tương tự. Từ hồ sơ cá nhân của toàn bộ 4.287 sĩ quan thời kỳ đó, chúng tôi đã xây dựng bộ dữ liệu đầy đủ về sự nghiệp của họ. Kết quả rất rõ ràng: Các sĩ quan có điểm kém tại Học viện Quân sự và cơ hội thăng tiến thấp thường chuyển sang các đơn vị bí mật của cơ quan tình báo – cụ thể là Tiểu đoàn trinh sát 601 khét tiếng.
Giống như các đặc vụ ICE, họ hoạt động trong trang phục dân sự, thường bịt mặt và ra tay vào ban đêm. Họ chịu trách nhiệm cho việc hàng chục ngàn người Argentina “biến mất”, tra tấn trong các nhà tù bí mật. Nhờ sự trung thành và sẵn sàng làm công việc bẩn thỉu, nhiều viên chức từng thất bại này đã xoay chuyển được sự nghiệp, đạt được vị trí mà họ không bao giờ có được trong quân đội chính quy.
Dĩ nhiên, hiện tại Hoa Kỳ chưa phải là một chế độ độc tài, và ICE cũng không phải là Tiểu đoàn 601 – dù phong cách hành động của họ trong bối cảnh một nhà nước pháp quyền dân chủ vẫn rất đáng lo ngại.
Điều đáng ngại hơn là những cơ chế trung thành – vốn quen thuộc trong các chế độ độc tài – đang được củng cố trong một môi trường thể chế tạo ra nỗi sợ thất nghiệp và mở đường cho các con đường thăng tiến ngoài pháp luật.
Ở Mỹ, cơ quan “Hiệu quả Chính phủ” (Department of Government Efficiency – DOGE), từng do Elon Musk lãnh đạo, đã tạo ra bầu không khí sợ hãi như vậy: Hàng loạt cơ quan bị giải thể, các cơ quan khác bị cắt giảm mạnh. Chính phủ gửi thông điệp rõ ràng: Họ sẵn sàng loại bỏ bất kỳ công chức nào mà họ cho là không “phù hợp”.
Cùng lúc đó, chính quyền Trump lại phát đi thông điệp ngược lại: Những ai trung thành sẽ được bảo vệ. Tổng thống Trump đã ân xá hoặc giảm án cho hơn 1.600 người – trong đó có nhiều người bị kết án vì liên quan đến vụ tấn công Điện Capitol ngày 6/1/2021.
Thông lệ ân xá này không mới – trong lịch sử, các chính quyền độc tài luôn gửi đi một thông điệp nhất quán: Ai hành động vì lợi ích của nhà cầm quyền thì không phải sợ hậu quả. Với những kẻ muốn thăng tiến trong bộ máy đàn áp, đó vừa là cơ hội, vừa là động lực.
Những kẻ trung thành ở khắp nơi
Chưa có dấu hiệu nào cho thấy chính quyền Trump dung túng cho tra tấn hay ám sát có chủ đích. Tuy nhiên, khả năng các nhân viên ICE bị truy cứu trách nhiệm nếu vượt quá giới hạn pháp lý là điều hiện chưa thể trả lời.
Nguyên nhân là vì chính phủ Mỹ đang tìm cách loại bỏ các cơ chế giám sát vốn từng nhiều lần kiềm chế ông Trump trong nhiệm kỳ đầu. Đến nay, tổng thống đã sa thải ít nhất 17 tổng thanh tra – những người có nhiệm vụ điều tra sai phạm trong các cơ quan liên bang. Thay vào đó là các nhân vật trung thành được bổ nhiệm vào các vị trí chủ chốt trong Bộ Tư pháp, Bộ An ninh Nội địa và các cơ quan nhân sự.
Tất cả những điều này ghép lại thành một bức tranh đáng báo động. Không giống như thời Chiến tranh Lạnh, các chế độ độc tài hiện nay không trỗi dậy bằng đảo chính bạo lực, mà bằng quá trình xói mòn dần dần các thể chế dân chủ. Chính sách nhân sự đóng vai trò trung tâm trong quá trình đó.
Ai được tuyển, ai được thăng chức, ai được bảo vệ và ai bị loại bỏ – những điều đó có thể quyết định hướng đi của cả một chế độ. Khi áp lực thăng tiến, sự suy yếu của kiểm soát và tình trạng miễn trừ trách nhiệm cùng tồn tại, bộ máy đàn áp được điều hành không phải bằng luật pháp mà bằng nỗi sợ hãi và cơ hội.
Những dấu hiệu của động lực ấy – vốn quen thuộc trong các chế độ độc tài – giờ đây đang xuất hiện trong nền dân chủ quan trọng nhất thế giới.
No comments:
Post a Comment