ĐỐI THOẠI

Khi các quan muốn được làm vua

Tuấn Khanh
31-7-2025
Tiengdan

Một vụ lạm dụng di sản lịch sử quốc gia vừa bị phanh phui khiến người dân hết sức ngỡ ngàng. Tin tức báo chí không nêu rõ ngày tháng, nhưng được biết là thời gian trước đây, Trung tâm Bảo tồn di tích tỉnh Khánh Hòa có văn bản gửi Công ty cổ phần đầu tư Khánh Hà (Tập đoàn Hà Đô), đề nghị giúp tu bổ, lấy các phòng biệt thự Vọng Nguyệt trong khu di tích biệt thự Bảo Đại ở Nha Trang, để làm nơi ăn, ở cho một phó giám đốc sở và một phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích.

Dĩ nhiên, công văn quyết định lạm dụng di sản quốc gia một cách tàn bạo này của các quan chức ở Nha Trang  hoàn toàn được gửi đi trong im lặng, hay nói cách khác là rất kín đáo.

Khởi đầu, các quan chức ở Nha Trang yêu cầu cho xây sửa, tạm thời dùng trước hai phòng thuộc biệt thự Vọng Nguyệt trong khu di tích biệt thự Bảo Đại, với lý do là vì thời gian chuyển công tác gấp rút, chưa sắp xếp, bố trí được chỗ ở ổn định.

Âm mưu này bị hé lộ và bị người dân phản ứng dữ cách dữ dội trên các trang mạng. Tin cuối cùng cho biết dưới sức ép dư luận, các quan chức đưa ra đề xuất muốn được ăn, ở chỗ của Vua Bảo Đại, bị kiểm điểm, và phải rút lại yêu cầu này.

Biệt thự Vọng Nguyệt được xây từ thập niên 1920, nơi Vua Bảo Đại từng nghỉ dưỡng, đã bị bỏ hoang, xuống cấp quá lâu, nhưng không được bảo quản hay trùng tu một cách hợp lý, do quan điểm đương thời của nhà nước hiện tại phủ nhận Vua Bảo Đại, và những gì thuộc triều Nguyễn được coi là thù địch với người cộng sản. Phần lớn các di tích của triều Nguyễn cho đến lúc này, nếu không còn dùng được để làm du lịch và thu tiền cho Nhà nước, thì bị bỏ hoang và gần như là để mặc cho thời gian tàn phá.

Đã có những bình luận cho rằng, dường như tâm lý kiêu hãnh của bên thắng cuộc vẫn còn duy trì âm ỉ trong tư tưởng của các quan chức cầm quyền, dẫn đến những bất thường như muốn “trưng dụng” di tích làm tiện nghi cho các quan chức đương thời. Họ chọn sửa sang cho tiện nghi ăn ở, thay vì trùng tu trọn vẹn, bảo tồn giá trị nguyên bản – là phản ánh tư duy thỏa mãn bằng “chiến lợi phẩm”, bất chấp giá trị di sản bị đánh đổi cho tiện ích trước mắt, thiếu tôn trọng giá trị lịch sử.

Nhưng cũng thử điểm lại, rõ là nhiều công trình, di tích do người Việt xây dựng hoặc giữ gìn bị lấy đi một cách bất hợp pháp, di dời, chuyển đổi mục đích sử dụng sau 1975. Trong cách nhìn, nhà cửa Pháp, kiến trúc đô thị, biệt thự cổ… bị xem là dấu ấn của chế độ cũ. Do đó, nhiều thứ bị bỏ mặc hoặc thậm chí bị xoá sổ, tái sử dụng dưới chức năng khác mà không tôn trọng giá trị lịch sử nguyên gốc.

Không phải là lần đầu tiên, những giá trị lịch sử của người Việt nói chung bị các quan chức qua nhiều thời kỳ coi thường và biến thành hoang phế đã là một danh sách rất dài. Đầu tháng 6/2025, một du khách đã bẻ gãy tay ngai vàng triều Nguyễn tại Điện Thái Hòa – bảo vật quốc gia có giá trị vô giá. Sự việc gây chấn động dư luận vì đây không phải lần đầu di sản bị xâm hại do quản lý lỏng lẻo, chủ quan, mà từ đó, người ta thấy ngoài việc mở cửa cho du lịch thu tiền, không hề có hệ thống bảo vệ chuẩn mực, cũng như những bảo vật được trưng bày trong đó, bị nghi ngờ không còn là nguyên bản.

Trước đó, Báo Nhân Dân có dẫn lại trường hợp bia đá Sùng Thiện Diên Linh của vua thứ tư nhà Lý, nước Đại Việt, có từ năm 1121, bị cào xước nặng do chính quyền địa phương cử thợ “làm vệ sinh” trong dịp đón nhận danh hiệu bảo vật quốc gia. Tương tự, một bức tranh sơn mài của danh họa Nguyễn Gia Trí tại Bảo tàng Mỹ thuật Sài Gòn bị phá hỏng do người thợ không chuyên sử dụng điều kiện không phù hợp – làm mất đi lớp sơn, vỏ trứng dát vàng tinh xảo.

Hồi năm 2024, chùa Xuân Lũng (Lâm Thao, Phú Thọ) – một ngôi chùa có niên đại khoảng 800 năm – bị hỏa hoạn thiêu rụi nhà Tam Bảo và nhiều tượng Phật cổ, khoảng 27 pho tượng quý bị hủy hoại hoàn toàn. Ước tính thiệt hại khoảng 25 tỉ đồng, nhưng giá trị tinh thần và lịch sử mãi mãi không thể bù đắp.

***

Trở lại câu chuyện các quan chức ở Nha Trang muốn lạm dụng  di sản biệt thự Vọng Nguyệt của Vua Bảo Đại để làm nơi ăn ở ngày thường của các quan chức địa phương, cho thấy sự thấp kém về kiến thức, cũng như tầm nhìn hạn hẹp, mưu cầu thỏa mãn dục vọng thấp hèn vượt qua tương lai và giá trị của đất nước.

Nếu không có sự phản ứng của người dân lâu nay trên các trang mạng, và di sản để bị xâm hại như vậy thì thực sự không biết biệt thự Vọng Nguyệt rồi sẽ sớm trở thành khách sạn hay cơ sở hành chính nào đó của nhà cầm quyền. Dần dần rồi, mọi thứ trên đất nước này không biết sẽ đi về đâu.

Nếu tiếp tục phớt lờ di sản, dân tộc Việt Nam sẽ đánh mất một phần bản sắc vô giá. Lịch sử không chỉ là quá khứ, mà còn là hành trang văn hoá, là nguồn cảm hứng phát triển bền vững:

Thiếu di sản là thiếu định danh dân tộc: Di tích văn hoá chính là minh chứng cho sự tồn tại của các cộng đồng, dòng họ, thời đại. Khi xóa bỏ, chúng ta xóa luôn dấu vết của mình. Chắc chắn lịch sử người Việt không thể bị đánh mất tất cả, và chỉ có giữ lại lịch sử Đảng Cộng sản là đủ.

Dân tộc không tôn trọng lịch sử – không hiểu giá trị tổ tiên – thì nghĩa là tự cắt mất phần ký ức và bản sắc. Quan trọng là các thế hệ trẻ nếu không còn lòng tự hào về lịch sử nguồn cội, thì sẽ dễ dàng đánh mất bản sắc của một quốc gia, dễ dàng làm nô dịch cho một lý tưởng nào đó, hoặc  trở thành kẻ ăn bám tinh thần với những quốc gia có bản sắc lịch sử được nhìn rõ hơn mình.