Tiểu Vũ – Người Quảng và bản Bolero đầu tiên của Việt Namjeudi 31 juillet 2025
Thuymy
Đây không chỉ là kết quả của sự vay mượn âm nhạc quốc tế, mà còn là minh chứng cho khả năng chuyển hóa tinh tế của người Việt : biến một điệu nhạc nước ngoài có tiết tấu nhanh, rộn ràng và mang âm hưởng khiêu vũ của Mỹ Latinh thành một dòng chảy trữ tình đầy nội tâm. Nếu Bolero ở phương Tây là tiếng gọi của những vũ hội, thì khi đến Việt Nam, nó được làm chậm lại, trầm xuống, trở thành lời tự sự mềm mại, nỗi lòng thầm kín của những trái tim biết yêu và chịu thương.
Và như một lẽ tự nhiên của mọi nền văn hóa khi hội nhập, Bolero không còn là nguyên mẫu của phương Tây, mà được người Việt tiếp nhận bằng trực cảm rồi thổi vào đó hơi thở riêng của dân tộc mình.
Nhờ vào sự nhạy cảm và sáng tạo của những nhạc sĩ tiền bối, dòng nhạc ấy dần dần được Việt hóa, trở nên mềm mại hơn, đằm thắm hơn, đầy ám ảnh hơn, nơi những nỗi buồn mênh mang, những cuộc tình dở dang và nỗi nhớ quê da diết len lỏi trong từng giai điệu. Bolero Việt Nam đã ra đời như thế bằng chính những rung cảm thuần túy và bản năng rất Việt.
Tuy có giai đoạn, nhiều bản nhạc Bolero bị xếp chung vào nhóm “nhạc sến”, “nhạc vàng”, thậm chí bị coi là lệch chuẩn về mặt văn hóa. Hàng ngàn ca khúc đã tạm ngừng lưu hành, không còn hiện diện chính thức trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Nhưng Bolero không mất đi. Trái lại, nó lặng lẽ rẽ vào một đời sống khác. Sống trong lòng người, trong những chiếc máy cassette cũ, trong tiếng hát khe khẽ giữa đêm khuya, hay vang lên từ quán cà phê nhỏ giữa phố thị xô bồ. Bolero đã trở thành một phần ký ức văn hóa, được gìn giữ bằng thói quen, bằng cảm xúc và bằng sự lặng thầm riêng mỗi người.
Từ khoảng những năm 1980, một thời kỳ mới dần mở ra trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật trong đó có âm nhạc. Bolero cũng bắt đầu được nhìn lại bằng ánh mắt trân trọng hơn. Không vội vã, không ồn ào, dòng nhạc ấy trở lại chậm rãi mà bền bỉ. Đặc biệt trong ba thập niên gần đây, Bolero không chỉ hồi sinh mà còn vươn mình bước lên những sân khấu lớn, có mặt trong các chương trình truyền hình, các sự kiện văn hóa nghệ thuật trang trọng. Từ một dòng nhạc từng bị xem là cũ kỹ, Bolero đã trở lại như một chứng nhân của ký ức, của cảm xúc và của bản sắc âm nhạc Việt Nam.
Và trong hành trình gập ghềnh ấy, khi người ta lần giở những trang đầu tiên của dòng nhạc Bolero Việt Nam để tìm lại dấu chân người mở lối, thì câu trả lời dẫn về một cái tên : Lê Trọng Nguyễn – một người con tài hoa của đất Quảng.
Sinh năm 1926 tại Điện Bàn, Quảng Nam, Lê Trọng Nguyễn không chỉ là một nhạc sĩ tinh tế của nền âm nhạc Việt Nam, mà còn là hội viên của Hội Tác giả và Nhạc sĩ Pháp (SACEM), một ghi nhận quốc tế hiếm hoi dành cho một nghệ sĩ đến từ Việt Nam vào thời điểm ấy. Nhưng vượt lên trên mọi danh xưng và vinh dự, ông được nhớ đến như người đã viết nên bản Bolero đầu tiên của Việt Nam, bài “Nắng chiều”, sáng tác năm 1952.
Đó không chỉ là một bản nhạc, mà là một lời tự tình dịu dàng, tha thiết, khơi mở cho Bolero Việt một cách cảm rất riêng, lặng lẽ, u hoài và thấm đẫm hồn quê. “Nắng chiều” như một bản tình ca đầu mùa, khẽ ngân lên từ lòng đất Quảng rồi lan tỏa thành âm vang của cả một thời đại.
Dù thời gian và ký ức có thể phủ một lớp sương mờ lên hoàn cảnh ra đời chính xác của bản nhạc, nhưng có nhiều dấu chỉ âm thầm đưa ta về một buổi chiều trên cầu Vĩnh Điện, nơi Lê Trọng Nguyễn lặng đứng nhìn dòng quê nhà lững lờ trôi giữa mùa nắng nhạt và thời cuộc rối bời. Trong không gian yên ắng và thấm đẫm hoài niệm ấy, bản nhạc “Nắng chiều” có thể đã bắt đầu được nhen nhóm, từ một thoáng chạnh lòng rất thật, rất người :
Qua bến nước xưa lá hoa về chiều
Lạnh lùng mềm đưa trong nắng lưa thưa
Khi đến cuối thôn chân bước không hồn
Nhớ sao là nhớ đến người ngày thơ…
Dù chưa thể khẳng định đâu là khoảnh khắc tuyệt đối khởi nguyên, thì vẫn có thể nói một cách đầy tin cậy rằng : Quảng Nam chính là nơi “Nắng chiều” cất tiếng ngân đầu tiên. Và từ đó, mảnh đất ấy trở thành điểm khởi đầu cho một dòng nhạc Bolero Việt Nam mang đậm dấu ấn tâm hồn và bản sắc dân tộc.
Bản Bolero đầu tiên của Việt Nam, “Nắng chiều” không chỉ mở đầu cho một dòng nhạc mà còn đặt nền móng cho một cách cảm – cách cảm rất Việt, rất người. Với giai điệu hơi nhanh, tiết tấu đều đều như nhịp chân người nhớ cũ, bài hát mang đến một không gian đầy hoài niệm, chất chứa nỗi buồn dịu dàng của một thời xa vắng. Ca từ không phức tạp nhưng thấm đẫm hình ảnh thân quen : bến nước, nương dâu, bước chân qua thôn cũ, ánh mắt người con gái gầy gầy bên thềm nắng – khiến người nghe như được dắt tay trở về vùng ký ức của chính mình. “Nắng chiều” chính là minh chứng cho vẻ đẹp mộc mạc mà sâu sắc của Bolero Việt, nơi nỗi nhớ không cần gọi tên cũng đủ ngân dài suốt cả một đời.
Ca khúc “Nắng chiều” được ca sĩ Minh Trang thu âm lần đầu vào khoảng giữa năm 1955. Đó cũng là năm người em gái duy nhất của Lê Trọng Nguyễn qua đời. Quá đau buồn, ông quyết định đem bản nhạc ký tái bản để nhận một khoản tiền tác quyền nhỏ, gửi về quê lo hậu sự cho em. Một bản nhạc viết từ nỗi nhớ người xưa, đến lúc ấy lại trở thành lời tiễn biệt cuối cùng dành cho người ruột thịt.
Từ một bản nhạc âm thầm vang lên giữa lòng đất Quảng, “Nắng chiều” dần được công chúng đón nhận và bắt đầu một hành trình đáng nhớ. Năm 1957, Lê Trọng Nguyễn vào Sài Gòn. Đúng dịp đoàn ca nhạc Nhật Bản sang thăm Việt Nam, ban nhạc Toho Geino đã chọn ra 12 ca khúc tiêu biểu để biểu diễn tại Sài Gòn và Tokyo – “Nắng chiều” là một trong số đó, và được thể hiện bởi nữ ca sĩ Midori Satsuki.
Tiếng hát da diết ấy đã đưa bản nhạc đi xa hơn mong đợi của người viết. Năm 1960, ca sĩ người Hoa Ki Lo Ha yêu thích bài hát đến mức viết lại lời bằng tiếng Hoa và phổ biến rộng rãi tại Đài Loan, Hồng Kông. Từ một buổi chiều bên dòng Thu Bồn, “Nắng chiều” đã vượt ra khỏi biên giới, trở thành nhịp ngân chung của nhiều tâm hồn châu Á – những tâm hồn cũng biết thương, biết nhớ, biết khắc khoải vì một bóng hình đã xa.
Và hành trình ấy chưa dừng lại. Sau này, đạo diễn Lê Mộng Hoàng chuyển thể “Nắng chiều” thành phim. Đến năm 1994, trong bộ phim “Xích lô” của Trần Anh Hùng, cũng là một người Quảng Nam – ca khúc lại một lần nữa cất lên, lặng lẽ mà day dứt. Có một đoạn ngắn được hai người lính cụt chân hát bằng giọng Quảng trong quán ăn... Một chi tiết tưởng chừng nhỏ bé nhưng khiến người ta lặng đi vì xót xa, vì ký ức, vì thân phận.
Từ tiếng ngân đầu tiên của “Nắng chiều”, dòng nhạc Bolero Việt Nam bắt đầu hành trình riêng đầy thăng trầm và bền bỉ. Ca khúc của Lê Trọng Nguyễn không chỉ là một bản tình ca, mà còn là cột mốc mở đường cho một trường phái âm nhạc mang đậm bản sắc Việt, nơi những buồn vui của người bình thường được kể lại bằng âm điệu mềm mại, tha thiết và gần gũi đến nao lòng.
Sau “Nắng chiều”, Bolero nhanh chóng trở thành một dòng chảy chính trong đời sống tân nhạc miền Nam. Hàng loạt nhạc sĩ tiếp nối và làm nên một thời kỳ rực rỡ chưa từng có của âm nhạc trữ tình đại chúng. Có thể kể đến những tên tuổi đã để lại dấu ấn sâu đậm như Châu Kỳ, Mạnh Phát, Trúc Phương, Lam Phương, Minh Kỳ, Hoài Linh, Lê Dinh, Anh Bằng, Hoàng Thi Thơ, Duy Khánh, Hoài An, Phạm Mạnh Cương, Tuấn Khanh, Y Vân, Dzũng Chinh, Anh Việt Thu, Lê Trực, Phạm Thế Mỹ, Đài Phương Trang, Giao Tiên, Vinh Sử... Mỗi người một giọng điệu, một không gian sáng tác, nhưng tất cả đều gặp nhau ở một điểm chung : viết cho những trái tim biết yêu, biết khổ, biết nhớ thương trong im lặng.
Dòng nhạc ấy không dừng lại ở một thế hệ. Sau thời kỳ đỉnh cao, Bolero vẫn lặng lẽ đi tiếp hành trình riêng – bền bỉ, kiên cường trong lòng đời sống nghệ thuật Việt Nam. Dù trải qua những giai đoạn thăng trầm, dù từng bị gán cho những định kiến nặng nề, Bolero chưa bao giờ thật sự rời xa người nghe. Ngược lại, chính trong những lúc tưởng như bị quên lãng, nó lại âm thầm hồi sinh từ những chiếc radio cũ, từ ký ức của một thế hệ, từ giọng hát của một người xa quê.
Điều đáng trân trọng là ở chỗ : Cho đến hôm nay, Bolero vẫn được các nhạc sĩ Việt Nam kế thừa và phát triển bằng chính chất liệu của thời đại mình. Nhiều gương mặt trẻ không chọn lối đi ồn ào mà vẫn miệt mài với tiết tấu đâm chất trữ tình, ca từ giản dị và tinh thần nhân bản của Bolero. Họ không làm lại cái cũ, mà tìm cách gìn giữ cái cốt lõi. Trong bối cảnh âm nhạc hiện đại liên tục đổi thay, việc vẫn có những người lặng lẽ theo đuổi Bolero như một lựa chọn thẩm mỹ lâu dài là minh chứng cho sức sống sâu bền của dòng nhạc này.
Trải qua bao biến động, Bolero vẫn âm thầm tồn tại như một phần máu thịt của đời sống người Việt. Có những lúc nó bị quên lãng, có những lúc bị gọi bằng những cái tên khắt khe, nhưng chưa bao giờ biến mất. Bolero sống trong ký ức, trong thói quen nghe nhạc của nhiều thế hệ, và sống lại đầy mạnh mẽ trong những năm gần đây với tất cả vẻ đẹp nguyên sơ và sức lay động không thời gian.
Và tất cả, đã bắt đầu từ “Nắng chiều” – bản nhạc đầu tiên viết theo tiết tấu Bolero Việt, ngân lên giữa lòng đất Quảng, mang theo một nỗi nhớ dịu dàng, mở ra một dòng chảy âm nhạc mà đến nay vẫn chưa từng ngừng lại.
TIỂU VŨ 31.07.2025
No comments:
Post a Comment