Thursday, September 4, 2025

2025
Tiếp thép phần 1

Hồi trẻ ở Hà Nội tôi hay đọc tờ báo “Thống Nhất”, được coi là tiếng nói của những người miền Nam tập kết ra Bắc. Thực chất tờ báo này là của “Ban Thống nhất Trung ương” nhằm tuyên truyền đấu tranh thống nhất đất nước. Tôi nhớ nhất là các bài trong mục “Bạn cùng cảnh ngộ Đức – Triều”, thường kể về hai nước bạn cùng bị chia cắt là Đức và Triều Tiên, coi cả ba đều có mục tiêu chung là thống nhất đất nước.

Sau này tôi thấy nhận thức về “Chia cắt” và “Thống nhất” lúc đó rất ấu trĩ. Đức và Triều Tiên bị chia cắt thành hai miền với hai khái niệm Ta – Địch lúc đó nên được nói đến. Nhưng sau hai cuộc thế chiến, hàng loạt các quốc gia khác bị chia cắt, bị phân chia lại nhưng vì không dính đến cuộc đấu tranh giai cấp nên không được nói đến.

Một ví dụ là nước Cộng Hòa Moldavie. Đa số dân chúng ở đây là người Rumanie. Vùng này suốt bao thế kỷ bị Thổ, Nga, Roumanie giành giật. Sau đai chiến thế giới I, Moldavie chính thức thuộc vương quốc Rumanie. Năm 1940 chiến tranh thế giới II nổ ra, Liên Xô chiếm đóng Modavie và sau 1945 thì nước Cộng hòa XHCN Moldavie trở thành một nước cộng hòa của Liên Bang Xô Viết. 90% dân chúng vẫn nói tiếng Rumanie, nhưng ngôn ngữ chính lại là tiếng Nga. Thủ đô Chisinau được gọi là Kishinov, nghe rất là Molotov hoặc Khrushov. Người Rumanie ở hai bên biên giới phải có hộ chiếu mới qua thăm nhau được. Chỉ có điều hai bên đều là “phe ta” nên người Việt không được nghe về sự chia cắt này.

Sau khi Liên Xô tan rã năm 1991, Moldavie độc lập, nhưng không những không sáp nhập vào Rumanie trở lại, mà còn đứng trước một nguy cơ bị chia rẽ thêm nữa. Trong suốt 50 năm bị Liên Xô thôn tính, số người Nga và ảnh hưởng Nga ở đây đã tăng lên đến mức mà một bộ phận dân chúng đã tách ra thành một xứ sở riêng gọi là “Nước cộng hòa Nhân dân Transnistria” có vài ngàn quân Nga đồn trú, dù quốc tế không công nhận. Tình hình Moldavie lúc nào cũng căng thẳng vì lực lượng phân liệt này. Nhưng cho dù không có xung đột Transnitria thì về lâu dài, người Rumanie ở Moldavie sẽ không muốn sáp nhập trở lại với Rumanie, cũng như người Albanie ở Kosovo hay người đảo Sip và nhiều ví dụ khác. Bắc Triều Tiên nếu còn tiếp tục trải qua triều đại của con gái Kim Jong Un thì sau 100 năm “phong kiến vô sản”, giả sử có cơ hội thống nhất với miền Nam dân chủ, hiện đại cũng sẽ không thành. Đơn giản là ý chí của dân chúng hai miền không muốn vậy nữa. Một lãnh thổ khi bị chia cắt lâu dài sẽ hình thành những khác biệt về văn hóa, kinh tế và chính trị, đến mức mà khi có điều kiện, người ta cũng không thấy cần thiết phải thống nhất. Nước Đức lẽ ra cũng vướng vấn đề này. Nếu năm 1990 không thống nhất được thì đến hôm nay, sự chia cắt 80 năm, từ 1945 đến 2025 chưa chắc đã đưa hai miền về với nhau.

Như tôi đã viết ở đâu đó, việc Đông Đức vốn là vùng phát triển nhất của nước Đức trước 1945, sau đó xây dựng XHCN không đơn giản chỉ là do Liên Xô chiếm đóng, mà có nhiều yếu tố địa chính trị [1]. Tôi từng coi nước CHDC Đức là nước Phổ hiện đại mang tư tưởng Marx-Lenin. Tư tưởng quân phiệt và ý chí chấp hành, vâng lệnh (Gehorsamkeit) của người Phổ đã giúp cho chính quyền công nông áp đặt các kế hoạch XHCN của họ bằng kỷ luật sắt.

Người ta chỉ nói đến câu chuyện thần kỳ của kinh tế Tây Đức trong những năm 1950-1960 nhưng không biết đến câu chuyện thần kỳ của Đông Đức lúc đó. Khác với Tây Đức được hưởng kế hoạch Marshall của Mỹ, Đông Đức phải è cổ trả nợ cho Liên Xô. 11.800km đường sắt của Đông Đức cùng hàng ngàn nhà máy công nghiệp bị tháo dỡ đem về Liên Xô. Nhưng năm 1967, khi tôi sang Đông Đức thì họ đã gàn gắn hết mọi vết thương chiến tranh và đang nằm trong số 10 nước đứng đầu thế giới về GDP. Tây Đức có xe BMW thì Đông Đức có xe EMW, Tây Đức có phim ảnh AGFA, Đông Đức có ORWO.

Lúc đó Tây Đức không chế tạo được máy bay, một mặt bị cấm, mặt khác là các nhà khoa học bị lôi sang Mỹ hết. Mãi đến 1972 công nghiệp hàng không Tây Đức mới sống lại và tham gia tổ hợp Airbus của Pháp. Ở miền Đông, các nhà khoa học hàng không vũ trụ sau khi hết hạn lao động bồi thường cho Liên Xô trở về, được nhà nước sử dụng vào chương trình sản xuất máy bay vận tải dân dụng. Từ 1954 ở quanh Dresden đã có 6 nhà máy, với 20.000 thợ, chuyên sản xuất máy bay dân dụng IL14 cho Liên Xô. Năm 1958 Liên hợp này đã thiết kế và sản xuất ra chiếc máy bay dân dụng đầu tiên BA-152 của Đức (BA là tên của ông Baade, tổng công trình sư). Vì Liên Xô không muốn Đông Đức sản xuất máy bay cạnh tranh với mình nên công nghiệp hàng không CHDC Đức chết yểu [2].

Hồi tôi thực tập ở đài truyền hình CHDC Đức, họ kể là bên Tây đã phát truyền hình màu từ 1967. Bộ chính trị bên này sôi máu bắt phải làm sao phát truyền hình màu vào dịp 20 năm thành lập nước 07.10.1969. Nói là làm, họ có đủ kỹ sư và nghệ sỹ có năng lực làm ra chương trình TV màu. Nhưng phát sóng mà không có TV màu bán cho dân thì thành trò hề. Thế nên nhà máy RFT Stassfurt nhận nhiệm vụ làm sao ngày đó phải có vài ngàn chiếc TV màu bán cho dân. Đúng hẹn, các kỹ sư Đông Đức cho ra lò cái TV màu RFT Color 20. Trong khi máy TV màu Tây Đức còn chạy bằng đèn điện tử, nặng như cái cùm thì RFT Color 20 đã bán dẫn hóa 100%, nhẹ nhàng, it tốn điện, về sau xuất khẩu sang Tây Đức [3].

Trong suốt 45 năm chia cắt, trường đại học Humbolt và bệnh viện Charité ở Đông Berlin vẫn là hai cơ sở nghiên cứu khoa học hàng đầu của cả hai miền. Bằng cấp ở đây ra thì cả phương Tây kính nể. Sau thống nhất nước Đức vẫn như vậy.

Người Đức dù ở miền Đông XHCN hay miền Tây TBCN đều ý thức được trách nhiệm đối với dân tộc cũng như rút ra bài học lịch sử của dân tộc mình.

Sau chiến tranh thế giới II, nước Đức thua trận bị mất rất nhiều lãnh thổ. Hàng chục triệu người Đức ở các vùng Đông Phổ (kéo tới sát nước Nga, bao gồm cả Kaliningrad), Slesia, Sudeten phải bỏ chạy về vùng lãnh thổ nước Đức hiện nay, tạo ra một thảm cảnh tỵ nạn mà ở ta không biết đến. Những người ở lại bị đàn áp trả thù một cách khốc liệt. Sau đó là một loạt các đòi hỏi bồi thường chiến tranh của các nước bị Đức tàn phá, trong đó nặng nhất là của Ba-Lan và Liên Xô. Nước CHDC Đức đã gồng mình xử lý được hai gánh nặng này. CHDC Đức và Ba Lan đã đi đến thỏa thuận về đường biên giới Oder – Neisse (Hai con sông biên giới). Nước Đức thống nhất sau này cũng thỏa mãn với đường biên đó. Công nhận lãnh thổ này được coi là một đảm bảo hòa bình cho Châu Âu. (Lập luận kiểu Putin đòi xem xét lại lãnh thổ Ukraina, đòi vẽ lại biên giới là vô trách nhiệm). Điều quan trọng là giữa CHDC Đức, Liên Xô và Ba Lan đã có những cam kết kết thúc việc bồi thường chiến tranh. Đây chính là điều nước Đức thống nhất hiện nay rất cảm ơn Đông Đức XHCN năm xưa.

Năm 1968 ông A. Dubček, bí thư thứ nhất đảng Cộng sản Tiệp Khắc tiến hành cải cách xã hội nhằm xây dựng CNXH nhân đạo. Liên Xô đưa quân đội khối Warzawa vào đàn áp. Tất nhiên Đông Đức cũng tham gia. Nhưng ý thức được những tội ác mà lính Đức đã gây ra trong chiến tranh thế giới II, ban lãnh đạo đảng SED không muốn lặp lại hình ảnh lính Đức đàn áp người dân Tiệp Khắc nên không đưa quân sang. Quân đội CHDC Đức chỉ nằm bên này biên giới để giúp về hậu cần cho quân đội các nước khối Warzawa.

Việc đại diện Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc được ca ngợi hết lời trong cuộc duyệt binh ở Hà Nội hôm qua 02.09 bỗng khiến tôi nghĩ về những tội ác mà đội quân đó đã gây ra cho đồng bào mình ở 6 tỉnh biên giới phía Bắc năm 1979. Thiếu gì cách giữ tình hiếu hảo mà không lãng quên lịch sử.

Tôi kể những chuyện này chỉ để cho thấy dân Đông Đức, dù nằm trong bức màn sắt của khối Đông Âu, vẫn tạo ra những điều để tự khẳng định mình. Đó là chưa kể các ưu thế về an sinh xã hội như vườn trẻ cho 100% trẻ em, học sinh đi học hai buổi, bình đẳng nam nữ v.v.. Thêm vào đó là sự tuyên truyền khái niệm “Tổ quốc XHCN” đã tạo nên “Bản sắc CHDC Đức” (DDR-Identität) trong một bộ phận lớn dân chúng.

Vì vậy mục tiêu ban đầu của các cuộc biểu tình và tuần hành tháng 10.1989 không phải là “Thống nhất đất nước”, mà chỉ đòi hỏi tự do dân chủ, làm cho xã hội CHDC Đức văn minh hơn, nhân đạo hơn.

(Còn tiếp)

_____

[1] https://www.facebook.com/…/pfbid0ivXjnsamgceofZw9zRmoH6…

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Baade_152?

[3] https://de.wikipedia.org/wiki/Color_20