Nguyễn Văn Mỹ - Vài kỷ niệm với gia đình nhà thơ Nguyễn Bínhmardi 28 janvier 2025
Thuymy
Thầy Phạm Ngọc Hà (Trung học Chính Tâm, Phan Thiết) dạy Văn cực hay. Tôi vẫn nhớ đoạn bình giảng “Sau vụ án Nhân Văn Giai Phẩm, Nguyễn Bính bị loại ra khỏi thành phần văn thi nhân miền Bắc...”; chẳng biết đó là vụ án gì.
Năm 1984, học Văn ở đại học Sư Phạm TPHCM, hỏi vụ án, các thầy cô đều lảng tránh. Dần dà, có dịp trò chuyện với những người trong cuộc và nhân chứng; tôi biết mức kỷ luật chung lúc đó là “Cảnh cáo trước Hội Nhà văn Việt Nam, ngưng in tác phẩm trong một năm. Nhân văn Giai phẩm không có Nguyễn Bính”. Sau này, nhiều người trong vụ án, được minh oan, nhận giải thưởng Hồ Chí Minh.
Cuối năm 1954, Nguyễn Bính tạm biệt vợ con, tập kết ra Bắc. Nhà thơ và vài thân hữu làm báo Trăm hoa, báo tư nhân thời đó, theo phong cách đặc trưng Nguyễn Bính – chân quê – bộc trực – lịch lãm. Báo lỗ nặng, phải đóng cửa. Vì nhiều lý do, nhà thơ “tự làm khổ mình”, rời Hà Nội, về quê làm nhân viên hợp đồng Sở Văn hóa Thông tin Nam Định và mất trong nghèo túng, cô độc.
Nhà lưu niệm Nguyễn Bính ở Gò Vấp
Năm 1986, chương trình “Đố em” Đài Truyền hình TPHCM mời Thành Đoàn và Tỉnh Đoàn Cửu Long tham gia. Chị Hồng Giang, lúc đó là Trưởng ban Thiếu nhi Tỉnh Đoàn cùng làm giám khảo với tôi. Hồng Giang cho biết gia đình Nguyễn Bính đang ở Vĩnh Long và rất thân thiết với chị Nguyễn Bính Hồng Cầu, trưởng nữ nhà thơ.
Tôi điện thoại hỏi thăm và mong có dịp xuống nhà chơi. Chưa kịp thực hiện, gia đình nhà thơ chuyển lên Sài Gòn, thuê nhà ở đường Đỗ Quang Đẩu, quận 1. Gia đình lúc đó có ba người. Bà Lục Hà (Hồng Châu 1920 - 2017, vợ nhà thơ); Hồng Cầu và con trai là Hồng Kỳ.
Anh Lê Sỹ Tiến, Hiệu trưởng trường PTCS Hồng Bàng (quận 5) lúc đó, rất yêu quý nhà thơ; nhận Hồng Kỳ, vừa tốt nghiệp phổ thông vào phụ làm giám thị. Chị Hồng Cầu chuyển công tác về Fahasa. Gia đình mua được lô đất nhỏ ở Bàu Cát, giá ưu tiên, nhưng vẫn không đủ tiền, đành sang tay, tiền lời đâu vài cây vàng.
Bán sạch tài sản ở Vĩnh Long được hơn 1 cây, vay thêm bạn bè; gia đình mua căn nhà cấp 4 gần chùa Nghệ sĩ (đường Thống Nhất, phường 11, Gò Vấp); thời đó rất vắng vẻ, đường đất đỏ, giá rẻ, nên một số nhà văn chọn an cư.
Nhờ bạn bè chung sức, góp tay, nhà cấp 4 xập xệ được cải tạo thoáng đãng, tươm tất, có khoảng sân nhỏ, hoàn thành đúng ngày giao thừa, giỗ 30 năm Nguyễn Bính mất (chiều 29 tháng chạp 1966 – 1996, năm đó không có ngày 30). Hoàn cảnh nhà thơ lúc mất, có nhiều đồn thổi không chính xác.
Nhà thơ từng dự báo về sự ra đi của mình “Tối nay là tối ba mươi. Nhà tôi chỉ, một mình tôi, vắng nhà”. Sinh thời, thi thoảng ông ngâm nga câu thơ của Tản Đà (1889 – 1939) “Tính trăm tuổi đời người ta có nửa”. Tản Đà mất lúc 50 tuổi, Nguyễn Bính mất lúc 49 tuổi, tính tuổi mụ cũng 50 (1917 - 1966).
Có nhà mới, đám giỗ nhà thơ càng nghĩa tình, ấm cúng. Mấy chục nhà văn, nhà thơ và lãnh đạo Ban Tuyên huấn Thành Ủy. Bà Hồng Châu, cám ơn thân hữu và rưng rưng “Nếu anh Bính còn sống, không thể nghĩ rằng có ngày vợ con anh được ở trong căn nhà lịch sự thế này”. Nghe mà đứt ruột. Nhiều người ký vào sổ lưu niệm với những dòng cảm kích.
Nhà văn Mai Văn Tạo (1924 – 2002) khẩu khí họa bài thơ cảm thán của Nguyễn Bính năm xưa “Từ độ về đây anh hết nghèo. Bạn bè không chỉ gió trăng theo. Những thằng có nghĩa đây còn đủ. Phố chợ phồn hoa chẳng nỗi nào”. Bản gốc, nhà thơ viết khi sống một mình trong lều tranh ở Rạch Giá, “Từ độ về đây sống rất nghèo. Bạn bè chỉ có gió trăng theo. Những phường bất nghĩa xin đừng đến. Hãy để thềm ta xanh sắc rêu”.
Cuối năm 2000, Nguyễn Bính được giải thưởng Hồ Chí Minh. Thân hữu tiếp sức nâng cấp căn nhà, cơi tầng trên làm chỗ ở, tầng trệt làm nhà lưu niệm với nhiều thủ bút và hiện vật. Không gian chừng 40 m2 sống động nhịp đập thơ ca Nguyễn Bính. Tôi thích nhất thủ bút “Nhà ta quý Chữ hơn Vàng. Coi Tài hơn cả giàu sang ở đời”.
Đám giỗ nhà thơ 2001, bạn văn về tụ hội. Bà Hồng Châu cho biết, số tiền 25 triệu giải thưởng chia gởi cho Hương Mai (con người vợ thứ hai), đang làm việc ở Sở Giáo dục Đào tạo Bến Tre 2 triệu, để đãi bạn bè, mừng cha được vinh danh. Ba triệu để Hồng Cầu góp thêm mua tủ thờ mới, 20 triệu làm sổ tiết kiệm tặng con trai út Mạnh Hùng (con người vợ thứ tư), đang làm việc ở Nga vì “Nó vất vả nhất”. Còn chi phí đám giỗ là lương hưu ky cóp của bà.
Ai nghe cũng cảm kích. Nhà thơ Kiên Giang (1929 – 2014) liền ứng khẩu “Từ độ về đây anh đã giàu. Bạn bè đã có chỗ gặp nhau. Vinh quang đến muộn nhưng ngời sáng. Hoa hồng thắm nở trên thảm rêu”. Thấy tôi xăng xái, mấy khách đến dự đám giỗ hỏi “Anh là gì của gia đình?” Tôi chỉ biết cười “Dạ, cũng chỉ là người quen thôi ạ”; không dám nhận là người nhà, sợ hiểu lầm.
Mỗi năm vài lần, tôi đưa các con về thăm bà. Lần nào bà cũng mừng rỡ, dành sẵn quà, nhất là mấy quả khế rất ngọt trước sân cho các “cháu nội”. Các cháu cũng rất quý bà. Khi mở đường, dự tính phải chặt cây khế nhưng bà không chịu, nhất quyết “Phải giữ cho con thằng Huy” (tên thường dùng của tôi trước đây). Cây khế được dời vào sân, xanh tốt quả ngọt như tình cảm bà dành cho các cháu. Nhớ bà, con gái tôi, lập gia đình, có nhà riêng cũng trồng cây khế trong sân, trái rất ngọt, như cây khế của bà.
Mối lương duyên của nhà thơ với nhà báo
Năm 1998, dì Ngô Thị Huệ, phu nhân cố Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh, Trưởng Ban tổ chức “Họp mặt đại biểu Phụ nữ Nam bộ” (tôi là thành viên Ban tổ chức), nói về bà “Hồng Châu hồi xưa xinh lắm. Gia đình nề nếp, trí thức, thích văn chương, có truyền thống yêu nước, hoạt động cách mạng rất tích cực”.
Từ một nhà thơ đa tài, đa tình, lãng mạn, chân quê; Nguyễn Bính theo Việt Minh. Ít ai biết rằng tác giả Lỡ bước sang ngang từng là chỉ huy du kích, rất được mến mộ. Bài thơ “Cửu Long Giang” đăng trên báo Tổ quốc (khu 8) cuối 1949, được nhạc sĩ Nguyễn Hữu Trí (1917 – 1979) phổ nhạc thành “Tiểu đoàn 307”, gắn liền tên tuổi ca sĩ Quốc Hương (1920 – 1987). Giọng thơ khác Lỡ bước sang ngang nhưng vẫn rất Nguyễn Bính.
Nguyễn Bính có tài, có uy tín trong giới văn nghệ cả nước nên Thủ tướng Nam kỳ Tự trị Nguyễn Văn Thinh, tìm nhiều cách, treo giải 1.000 đồng Đông Dương (số tiền rất lớn thời đó) cho nhà thơ hoặc ai thuyết phục được nhà thơ bỏ Việt Minh. Nguyễn Bính dứt khoát “Mình không bỏ Sở sang Tề. Mình không là kẻ lỗi thề thì thôi”.
Việt Minh tìm cách mai mối Hồng Châu (tên thật là Nguyễn Lục Hà), biên tập báo “Tiếng súng kháng địch” (khu 9), nhà báo tài sắc, cho nhà thơ. Ngay lần đầu gặp nhau, Nguyễn Bính đã có tình ý với bà. Hồng Châu vốn rất quý trọng nhà thơ nhưng làm vợ thì chưa nghĩ tới. Bà sợ khổ vì nhà thơ đào hoa nên tìm cách trì hoãn “Cho em về xin ý kiến ba má, rồi trả lời”.
Ai ngờ, vừa nghe con gái rào đón giới thiệu, gia đình liền ủng hộ “Được đó con. Nó không đẹp trai, giàu có nhưng có tài, lại là cán bộ Việt Minh”. Hồng Châu tiếp tục hỏi ý bà Nguyễn Thị Thập (1908 – 1996), thủ lĩnh phụ nữ Việt Minh Nam bộ, hòng hoãn binh. Bà Thập bảo “Anh Ba (Lê Duẩn, 1907 - 1986) muốn nhà báo và nhà thơ kết hợp. Tao thấy, nó xứng với mày nhất”.
Thế là bà nên duyên với nhà thơ. Bà thú thật, chỉ thương và vì tổ chức mà kết duyên, có con chung là Nguyễn Bính Hồng Cầu, nối nghiệp cha, trước khi về hưu là Phó Giám đốc Nhà xuất bản Văn hóa Văn nghệ TPHCM.
“Tim vàng nửa mảnh còn đau”
Năm 1981, bà và con gái mới có dịp về quê chồng, viếng mộ ông ờ Nam Định. Trước mộ chồng, bà đọc tặng ông bài thơ xúc động “Gặp nhau thủa tóc còn xanh. Giờ đây gặp lại đầu xanh phai màu. Tim vàng nửa mảnh còn đau. Thầm thì lòng đất thơ sao xé lòng…”.
Theo bà Hồng Châu, người yêu Nguyễn Bính nhất là cô Vân Thanh, dám vượt qua mọi rào cản, từ tuổi tác chênh lệch đến hoàn cảnh. Vân Thanh cùng làm báo Trăm hoa và rất thần tượng nhà thơ. Hai người đến với nhau, có con nhưng gia đình kịch liệt cấm cản, ép buộc cô buông tay, bỏ con cho Nguyễn Bính. Tôi nghĩ tình yêu cô với nhà thơ là có, nhưng chưa đủ tầm. Nghèo túng, con quá nhỏ, gào khóc vì nhớ mẹ và đói sữa; nhà thơ ra chợ mướn người nuôi giúp và lạc con từ đó. Đến nay vẫn chưa rõ tung tích. Nỗi đau này ám ảnh suốt đời ông.
Không vướng Nhân văn Giai phẩm nhưng vì nhiều đồn thổi; con cháu Nguyễn Bính bị vạ lây. Bằng uy tín cán bộ Việt Minh, bà Hồng Châu hết lòng ngược xuôi, kiên trì xác minh, thuyết phục, bảo lãnh để tổ chức kết nạp Đảng; giúp con cháu Nguyễn Bính tự khẳng định khả năng và thăng tiến.
Tôi chưa gặp người nào như bà Hồng Châu. Không giận chồng, không đố kỵ ganh ghét những phụ nữ từng chia sẻ tình cảm với chồng mình. Cuối năm 2003, tôi mời bà đi tour “Đường Hồ Chí Minh”. Đoàn toàn các bậc lão thành.
Ghé động Phong Nha, tôi mời uống nước, bà bảo “Giám đốc mời không uống. Con trai mời mới uống”. “Thì con trai mời mẹ”. Bà cười sảng khoái. Bà xem tôi như con trai, gia đình xem tôi như người nhà. Có chuyện gì quan trọng, chị Hồng Cầu lại điện thoại “Cậu Huy ơi”, để bàn bạc, trao đổi.
Trên tour, khách ngạc nhiên khi biết có vợ nhà thơ Nguyễn Bính tham gia. Bà vui vẻ kể “Làm vợ nhà thơ nổi tiếng thì phải chấp nhận. Sau 1975, tôi có thêm mấy đứa con mà không phải nuôi nấng. Đứa nào cũng một má, hai má”. Các con Nguyễn Bính, từ Hồng Cầu, Hương Mai đến Mạnh Hùng đều yêu thương nhau và hết mực yêu kính má Châu.
Qua bà, tôi biết thêm nhiều chuyện thú vị về nhà thơ Nguyễn Bính và mong muốn bà viết hồi ký. Tôi thích nhất chuyện bà phân tích về hai câu thơ “Tháp Mười đẹp nhất bông sen…”. Có người đồn hai câu thơ này của Nguyễn Bính. Kẻ khác bảo ca dao. Thiên hạ nói của nhà thơ khác. Thấy văn phong thơ hơi kỳ, tôi dò hỏi nhưng nhiều người né tránh, sợ kỵ húy.
Hỏi bà Hồng Châu, bà cười từ tốn “Anh Bính không làm thơ như thế. “Vậy ai là tác giả?”. Bà chậm rãi “Của mấy người viết báo tường, chữ to”. Bà giải thích “Chúng ta quý mến, kính trọng, tự hào về ai là ở đạo đức, nhân cách và tài năng; chứ không phải vì họ tên là gì. Trong ngữ pháp tiếng Việt, khi dùng từ “Tên”, nếu không có từ nối thường hàm nghĩa xấu, thiếu tôn trọng”. Bà thừa nhận, câu thơ rất ý nghĩa và đề nghị chỉnh sửa một chút “Tháp Mười đẹp nhất bông sen. Việt Nam đẹp nhất có riêng Bác Hồ”.
Năm 2005, ghé thăm bà, tôi được ký tặng hồi ký “Đi qua tâm bão”. Như bộ phim bằng chữ và tên sách, hồi ký thuật lại cuộc đời bà, một phụ nữ đặc trưng Nam bộ. Tôi biết thêm nhiều chuyện về bà. Trước khi lấy Nguyễn Bính, bà từng có con nhỏ, phải nhờ người thân nuôi để hoạt động cách mạng. Do thiếu cả sữa lẫn thuốc, cháu bé chết vì kiệt sức, không có mẹ bên cạnh. Có nỗi đau nào hơn thế? Giữa muôn trùng gian nan, nguy hiểm, bà vẫn vững vàng vượt qua.
Nhân dịp Quốc khánh 2/9/2017, bà nhận huy hiệu “80 năm tuổi Đảng”. Sức khỏe bà đã yếu nhưng vẫn minh mẫn. Ngày 22/10 năm đó, bà ra đi thanh thản, thong dong về chốn vĩnh hằng. Mấy năm nay, vì những lý do riêng, căn nhà của gia đình về tay người khác, bàn thờ nhà thơ cũng chưa an cư, nói chi nhà lưu niệm.
NGUYỄN VĂN MỸ (Sài Gòn, 28 tháng Chạp, Giáp Thìn 2024)
No comments:
Post a Comment