ĐỐI THOẠI

Tình hình ở Belarus có thể nhanh chóng bùng nổ
NTV
Uladzimir Zhyhachou trò chuyện với Alexander Friedman
Vũ Ngọc Chi, chuyển ngữ
26-6-2023
Tiengdan
27/06/2023

Alexander Friedman sinh ra ở Minsk năm 1979. Nhà sử học có bằng tiến sĩ này dạy lịch sử đương đại và lịch sử Đông Âu tại Đại học Saarland và Đại học Heinrich Heine ở Düsseldorf.

Khi các chiến binh của Yevgeny Prigozchin cách Moscow chỉ vài trăm km, ông chủ của Wagner bất ngờ đổi ý và kết thúc cuộc nổi dậy chống lại Điện Kremlin. Một thỏa thuận được cho là qua một cuộc đàm phán với Alexander Lukashenko, nhà độc tài Belarus, đã xoay chuyển tình thế. Theo đó, ông chủ Wagner bây giờ nên đến Belarus.

Nhưng có thật là, đã có một thỏa thuận như vậy? Nhà sử học Alexander Friedman không tin lắm về điều đó. Trong một cuộc phỏng vấn với ntv.de, chuyên gia Đông Âu này nói về lý do tại sao và liên quan gì đến việc hủy bỏ chuyến thăm của một nhà độc tài châu Phi.

***

NTV: Sau cuộc nổi dậy của Nhóm Wagner, Điện Kremlin nói rằng, Yevgeny Prigozhin sẽ “đi” sang Belarus. Điều đó chính xác có nghĩa là gì? Liệu ông ta có được cho tị nạn ở đó?

Alexander Friedman: Vào lúc này, không thể nói chắc về điều đó. Trên thực tế, Điện Kremlin đã phát biểu như vậy (gab es diese Formulierung seitens des Kremls ), nhưng không đưa ra chi tiết nào khác. Một câu hỏi trọng tâm vẫn là liệu Prigozhin – nếu ông ta đến Belarus – sẽ đến một mình hay cùng với đội quân của ông ta.

Có những phỏng đoán là ông ta sẽ đến Belarus cùng với các vệ sĩ của mình, có thể là 100 người – ít nhất là không đơn độc. Cũng có suy đoán rằng, toàn bộ quân Wagner giờ sẽ được chuyển đến biên giới Belarus-Ukraine để tấn công Kiev một lần nữa từ đó. Hiện tại chúng ta đang gặp phải nhiều suy đoán và thuyết âm mưu khác nhau, không có gì cụ thể cả.

Những người lính đánh thuê Wagner rút khỏi Rostov ở Nga hôm thứ Bảy. Liệu Yevgeny Prigozhin sẽ đem theo các chiến binh của mình đến Belarus? Nguồn: REUTERS

Lukashenko đã lặn chìm, Putin cũng vậy. Ông ta thậm chí còn không được nhìn thấy hôm thứ Bảy, trong hoặc sau cuộc nổi dậy. Bây giờ ông ấy được tôn vinh ở khắp mọi nơi, kể cả trên báo chí quốc tế, như một loại anh hùng, nhưng cho đến nay vẫn chưa có bình luận nào từ chính ông ấy. Nói cách khác, chúng ta chỉ có thể suy đoán xem giải pháp nào đã đạt được và liệu một thỏa thuận như tuyên bố, có thật sự đã được thỏa thuận hay không.

NTV:  Giả sử một thỏa thuận đã thật sự được 2 bên chấp thuận. Theo ông các điều khoản của một thỏa thuận như vậy có thể là gì?

Alexander Friedman: Prigozhin có thể đã được hứa rằng, các yêu cầu của ông ta sẽ được đáp ứng, cụ thể là Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov và Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu sẽ bị cách chức và Prigozhin bình an vô sự. Nhưng đó chỉ là những phỏng đoán. Ngay cả một sự việc được cho là đã được thỏa thuận vào ngày hôm kia, cho đến bây giờ cũng không được xác nhận.

Ý tôi là, các cuộc điều tra chống lại ông chủ Wagner đã bị hủy bỏ (die angeblich fallengelassenen Ermittlungen gegen den Wagner-Chef ). Chuyện này chưa hoàn toàn kết thúc. Vào ngày thứ Bảy, đó chỉ là vấn đề giảm leo thang, xoa dịu bằng cách nào đó để toàn bộ sự việc không trở nên trầm trọng và không gây hại cho người Nga ở tiền tuyến hoặc hủy hoại hoàn toàn danh tiếng của Liên bang Nga. Các cuộc đàm phán hiện đang được tiếp tục ở hậu trường.

NTV:  Có bất kỳ dấu hiệu nào nói lên điều này không?

Alexander Friedman: Ví dụ, bằng chứng gián tiếp cho điều này là chuyến thăm cấp nhà nước của Tổng thống Equatorial Guinea – lẽ ra ông phải đến Minsk hôm nay và sau đó đến Moscow – đã bị hủy bỏ. Chỉ đơn giản nói với một đối tác quan trọng, là người đã nắm quyền ở đất nước của mình từ năm 1979 và do đó là nhà độc tài phục vụ lâu nhất trên thế giới, rằng: “Rất tiếc, không thể tiếp được, chúng tôi có những mối quan tâm khác vào lúc này“, điều đó nói lên thực tế là đằng sau hậu trường họ tiếp tục đàm phán một thỏa thuận với Prigozhin. Vì vậy, các thu xếp có thể chưa được chắc chắn.

Những điều khác cũng nói lên điều đó? Cả Shoigu và Gerasimov, những người là mối quan tâm chính của cuộc nổi dậy, vẫn chưa lên tiếng. Hồi cuối tuần, có tin đồn rằng Shoigu sẽ bị hạ bệ. Một đoạn video được công bố hôm nay về việc ông ta thị sát quân đội Nga, nhưng vị bộ trưởng quốc phòng vẫn chưa bình luận về cuộc nổi dậy của Wagner.

NTV:  Cuộc nổi dậy có ý nghĩa gì đối với Lukashenko? Ông ta có được hưởng lợi không?

Alexander Friedman: Lukashenko được cho là người chiến thắng lớn nhất trong vụ đó, lúc này. Ông ấy không coi mình là một chính trị gia tỉnh lẻ đến từ một quốc gia Đông Âu nhỏ bé. Tham vọng chính sách đối ngoại của ông ta rất lớn. Ông ta muốn được chú ý, muốn được trọng nể. Ông ta không muốn bị coi là một con rối của Nga, mà là một chính trị gia quan trọng. Và bây giờ ông ta có được tất cả những điều đó. Ông ta là trung tâm của sự chú ý, ông ta cũng được giới thiệu ở phương Tây là một người đàn ông có quyền lực. Nó đơn giản là một giấc mơ đối với ông ta.

Nếu Prigozhin thật sự đến Belarus, Lukashenko cũng có thể được hưởng lợi thêm ở một khía cạnh khác. Bởi vì ông chủ Wagner nổi tiếng với công việc kinh doanh bẩn thỉu nhưng hái ra nhiều tiền ở châu Phi. Nếu Lukashenko làm việc với Prigozhin, những triển vọng và cơ hội kinh doanh mới sẽ mở ra cho ông ta. Nó có thể là một điều tuyệt vời cho ông ta.

Lukashenko và Putin. Ảnh trên mạng

NTV:  Và điều đó có ý nghĩa gì đối với người dân Belarus khi Prigozhin đến đất nước của họ?

Alexander Friedman: Mối quan hệ giữa Belarus và phương Tây có thể xấu hơn nếu Prigozhin định cư ở Belarus. Điều này có thể dẫn đến các biện pháp trừng phạt tiếp theo và việc tiếp tục tịch thu tài sản thế chấp. Đó chắc chắn là điều rất tồi tệ đối với người dân Belarus. Khi một nhóm quân sự có tiếng xấu như Wagner ở trong nước, điều đó không tốt cho xã hội Belarus.

NTV:  Vậy nếu Prigozhin thật sự đến, hy vọng về một sự thay đổi quyền lực ở Belarus sẽ còn rất xa vời?

Alexander Friedman: Tôi nhận xét điều đó về cả 2 mặt. Cuộc nổi dậy Prigozhin đã thể hiện điều gì? Rằng hệ thống Putin thật sự rất yếu và rất có thể sụp đổ. Và sự sụp đổ của chế độ độc tài Putin có thể đồng nghĩa với những cơ hội và khả năng mới cho quá trình dân chủ hóa Belarus. Tuy nhiên, nếu chế độ độc tài ở Nga hiện đang bị cực đoan hóa, người ta có thể tin tưởng là sẽ có tăng cường đàn áp hơn nữa ở Belarus.

Hy vọng của phong trào dân chủ ở Belarus đặt vào chiến thắng của Ukraine. Người Belarus là nhóm tình nguyện viên lớn nhất, chiến đấu bên phía Ukraine. Và những tình nguyện viên này – trung đoàn Kastus Kalinouski – đã tuyên bố chắc chắn rằng, nhiệm vụ của họ sẽ không kết thúc ở Ukraine. Đầu tiên họ muốn đóng góp vào chiến thắng Ukraine và sau đó tiến về Belarus, dùng biện pháp quân sự để lật đổ chế độ độc tài.

NTV:  Và đó là một lợi thế cho Lukashenko nếu có Prigozhin và các chiến binh của ông ta ở trong nước. Họ có thể bảo vệ chế độ của ông ấy.

Alexander Friedman: Prigozhin với quân lính của mình có thể là lợi thế, nhưng cũng là bất lợi cho Lukashenko. Hãy bắt đầu với nhược điểm: Lính đánh thuê Wagner có lẽ là lực lượng quân sự tốt nhất mà quân đội Nga có được vào lúc này. Một vài thành công của Nga ở Ukraine có liên quan đến họ. Vì vậy, nếu họ thật sự đến Belarus, họ sẽ giành được ưu thế quân sự ở đó: Họ mạnh hơn nhiều so với quân đội Belarus.

Và họ cũng cho thấy rằng, họ thật sự đang theo đuổi chương trình nghị sự của riêng mình, thậm chí nổi dậy chống lại Putin. Vì vậy, nếu có điều gì đó không phù hợp với họ ở Belarus, tình hình có thể bùng nổ khá nhanh. Và Lukashenko hiểu điều đó. Trong một thời gian dài, Lukashenko đã được bảo đảm rằng, không có trung tâm quyền lực nào nổi lên ở Belarus có thể đe dọa ông. Và Prigozhin với quân đội của mình dù muốn hay không, thì đó là một trung tâm quyền lực như vậy.

Ngược lại, nếu Prigozhin vẫn trung thành với ông  ta, Lukashenko có thể đạt được thắng lợi. Được vậy, nó sẽ là một lực lượng khá mạnh để ngăn chặn mọi nỗ lực lật đổ ông ta. Nhưng tôi tự hỏi, liệu Lukashenko có thật sự cho rằng Prigozhin sẽ luôn trung thành với ông ta hay không. Tôi cho là không. Dựa trên đánh giá của tôi về Lukashenko, thật khó để tôi tưởng tượng rằng ông ta sẽ tự nguyện đưa đoàn quân Wagner đến Belarus.

NTV:  Như vậy, điều đó có nghĩa là, với thỏa thuận này, việc Prigozhin đến Belarus, không đến từ Lukashenko, mà từ Điện Kremlin?

Alexander Friedman: Tôi sẽ không loại trừ điều đó. Theo quan điểm của tôi, liệu Lukashenko có tự mình tham gia hay liệu ông ta được yêu cầu đàm phán hay không, không quan trọng lắm. Quan trọng hơn, lời cuối cùng chắc chắn là của Putin.

Phải nói rằng Nga đang sử dụng Belarus như một loại đồ chơi để giải quyết các vấn đề chính trị của Nga. Lãnh thổ Belarus được sử dụng để xâm lược Ukraine. Sau đó, quân đội Belarus bị bóc lột trên thực tế vì họ phải giao đạn dược cho người Nga. Kế tiếp, có thông báo rằng vũ khí hạt nhân của Nga được đặt tại Belarus. Và bây giờ câu chuyện với Prigozhin lại được thêm vào. Điều đó có nghĩa là, liệu Lukashenko đang hành động độc lập hay ông ta chỉ bị Nga lợi dụng để giải quyết các vấn đề của Nga, là một câu hỏi mở. Tôi tin rằng sự thật nằm đâu đó ở giữa.

Sẽ là một điều sai lầm nếu miêu tả Lukashenko như một con rối nhỏ bé, tầm thường của Nga. Ông ta không nhỏ bé và tầm thường như vậy. Nhưng sẽ thật sai lầm khi nghĩ rằng ông ta hành động độc lập. Vì nếu như vậy, chúng ta sẽ chấp nhận hình ảnh tuyên truyền của Nga và hình ảnh này ít nhất là để đánh lạc hướng chúng ta khỏi những điều quan trọng nhất hiện đang trở nên rõ ràng – cụ thể là điểm yếu của hệ thống Nga. Một hệ thống, như chúng ta đã thấy hôm thứ Bảy, thật sự có thể sụp đổ khá nhanh.