ĐỐI THOẠI

Phạm Ngọc Hưng – Đài tưởng niệm, ký ức cho đời sau

lundi 3 novembre 2025
Thuymy

1. Trương Châu Hữu Danh viết bài phản đối việc xây đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19, nhưng để ngỏ một chi tiết rất “xốn” - những hũ tro cốt vô danh của những nạn nhân Covid-19 trong một ngôi chùa.

Tức là đang có những gia đình mất người thân mà không đóng lại được cảm giác mất mát.

2. Bình luận dưới bài “đừng tưởng niệm tuyên truyền” của tôi cũng có vài ý kiến khác hoài nghi về xây tượng đài. Tôi đoán rằng họ đã bội thực với tượng đài tuyên truyền - từ Lê-nin, Thánh Gióng đến Mẹ Suốt, Mẹ Nhu.

Tôi rà soát tất cả tượng đài từ Nam chí Bắc mà không tìm thấy một tượng đài nào không ngợi ca một điều gì đó.

3. Một chị lại có ý kiến là “Thành phố chưa có tượng Mậu Thân 68, chưa có tượng hàng triệu người bỏ xác trên biển... dựng tượng nạn nhân covid, làm cái đ*ch gì ?”

Tôi nghĩ rằng lời của chị dù cay nghiệt, nhưng là một phản ứng phòng vệ chống lại tưởng niệm theo chỉ đạo.

4. Việt Nam chưa từng có đài tưởng niệm nào ngoài đài Tổ quốc ghi công. Văn hóa Việt chỉ quen với tôn vinh mà không quen với tưởng niệm. Ngay cả đền thờ cũng dành để tôn vinh, còn tưởng niệm chỉ có những cái am nho nhỏ.

Dường như chúng ta đã quen rằng người chết cần bị lãng quên.

5. Có lẽ Huế là ngoại lệ, nhà nào cũng có một cái am nhỏ, cứ vào 23/5 âm lịch hàng năm nhà nhà có một mâm cúng cô hồn, để cầu siêu thoát cho những ngưởi dân “chết oan đầy đường” vào ngày Kinh đô thất thủ.

Tôi nghĩ, giá như có một đài tưởng niệm, thì họ đã không còn là những “cô hồn” vất vưởng nữa.

6. Bức tường hình vết sẹo khắc tên 56.000 binh sĩ Mỹ chết trong chiến tranh Việt Nam ở Washington D.C., hay Vòng Ký Ức khắc tên hơn nửa triệu lính trận vong trong Thế chiến I tại Pháp — đó đều là những công trình sống.

Chúng không tôn vinh chiến thắng, mà làm một việc đơn giản là đem lại phẩm giá cho những cái chết.

7. Đài tưởng niệm không chỉ để giữ phẩm giá cho cái chết, mà để người sống trải nghiệm lại cảm giác hoảng loạn, tuyệt vọng lẫn những điều tốt đẹp đã cứu nhau trong cơn dịch.

Và là nơi mà ai không tìm lại được hũ cốt ngưởi thân có một nơi để tưởng nhớ, hầu có thể đóng miệng vết thương trong lòng mình.

8. Nhưng ký ức, nếu không được kể lại, sẽ phai với từng thế hệ già đi. Một đài tưởng niệm cũng là để giữ gìn ký ức cho đời sau như một cơ chế di truyền mật mã cộng đồng.

Để con cháu biết rằng người dân thành phố này từng đi qua một đại nạn cùng nhau.

PHẠM NGỌC HƯNG 03.11.2025 (Tựa bài do Thụy My đặt)