ĐỐI THOẠI

Nhân “ngày giải phóng 30.4”, nhớ lại chuyện này

Nguyễn Thông
26-4-2025
Tiengdan

Tháng 5.1977. Sau khi đã ổn định nơi ăn chốn ở tại ký túc xá 43-45 Nguyễn Chí Thanh, quận 5 gần trường, tôi bắt đầu lần mò tìm hiểu đất Sài Gòn.

Việc đầu tiên là đến thăm bà cô họ, nhà mãi tuốt quận Bình Thạnh. Lóc cóc xe đạp chạy tới đó phải cả tiếng đồng hồ. Bà cô tôi là bà Nguyễn Thị Thi di cư Nam năm 1954. Vào Nam mới lập gia đình, chồng bà là người Nhật, thời điểm trước ngày 30.4.1975 ông là Tổng giám đốc Tokyo Bank (Đông Kinh ngân hàng) trụ sở trên đường Hàm Nghi, gần Cục Hải quan bây giờ.

Bên thắng cuộc tràn vào Sài Gòn thì ông phải ra đi. Ông bà có mấy người con tôi cũng không hỏi kỹ, chỉ nhớ có đứa con trai tên Hiroshi, nhìn trong ảnh rất cao lớn đẹp trai. Sau ngày 30.4.1975 ông và đám con bay về Nhật, chỉ còn bà ở lại. Chắc sẽ có người hỏi tôi sao sau 30.4 mà ông vẫn được về, không bị đi cải tạo; sao bà không cùng đi với ông…

Chả là người nước ngoài như ông Nhật Bản này không thuộc diện bị chính quyền mới bắt cải tạo giam giữ, ông cũng chỉ làm kinh tế thuần túy, không dính líu gì vào ta hay địch, và cơ bản nhất là vợ ông, tức bà Thi cô tôi, có tham gia hoạt động cách mạng, thành viên của Hội Phụ nữ giải phóng Sài Gòn-Gia Định. Bà là bạn thân, đồng chí của mấy bà Nguyễn Thị Ráo (Ba Thi), Ngô Bá Thành, Nguyễn Phước Đại, Dương Quỳnh Hoa… nên chính quyền mới cũng nể vì.

Ông chồng hồi hương rồi, bà ở một mình. Ngôi biệt thự của ông bà trên đường Ngô Tùng Châu quận Bình Thạnh nằm giữa khu đất rộng cả ngàn mét vuông, cây cối um tùm xanh ngắt. Nhà của vị đứng đầu ngân hàng Nhật nổi tiếng Sài Gòn đương nhiên phải thế.

Tôi thỉnh thoảng đến thăm bà nhưng giữ ý. Bà là cô mình nhưng cực kỳ giàu có, tôi rất ngại mang tiếng “miền Nam nhận họ, miền Bắc nhận hàng” nên mỗi lần tới chỉ hai cô cháu nấu nướng ăn uống, có hôm bà bảo bữa nay không nấu nữa, đi ăn phở, ăn hủ tiếu, chứ bà cho bất cứ thứ gì tôi đều lắc đầu, dứt khoát không nhận.

Nhà bà tivi, tủ lạnh, quạt máy, bàn là, máy giặt, vải vóc… không thiếu thứ gì, mà những thứ đó tôi đều ao ước. Tôi sĩ diện, quyết không là không. Cho tiền cũng không lấy. Lúc đầu bà giận, sau hiểu ra, bà bảo cháu ạ, mày giống hệt tính thày mày, khái tính, tự trọng từ hồi trẻ.

Hai cô cháu thường trò chuyện cả buổi. Bà bộc lộ sự thất vọng về chính quyền mới, than thở rằng bà chả thể nào hình dung được cơ sự lại như thế này. Mấy bà bạn người Hoa của bà cùng hoạt động phụ nữ bị chính quyền xua đuổi trong vụ bài Hoa đã đi cả, bà càng thêm buồn nản.

Một hôm tôi tới, bà bảo cháu ạ, cô đã làm giấy tờ, tháng sau cô đi Nhật, đi hẳn, có lẽ cô không về nữa. Bà Ráo có động viên nhưng cô đã quyết rồi. Cơ ngơi này cô đã hứa bán cho một đứa cháu họ là cán bộ từ Hà Nội vào (hình như gọi bà bằng dì, tôi chưa gặp bao giờ), nó là cán bộ thành phố, nó trả ba nghìn hai trăm đồng (sau đợt đổi tiền năm 1978 mấy tháng, đúng ra trị giá cơ ngơi này lúc ấy phải mấy chục nghìn, thậm chí trăm nghìn). Cháu có lấy thứ gì thì lấy, cô cho. Tôi chỉ xin bà chiếc bàn là (ủi) gọi là kỷ niệm. Bà phu nhân của vị giám đốc Đông Kinh ngân hàng, bà cô họ tôi, nhìn tôi ngạc nhiên, có lẽ bà nghĩ trên đời không có đứa nào dại như thằng này.

Nhưng như thế lại may. Lần cuối tôi tới thăm cô trước ngày bà đi, cô tôi tâm sự thật lòng, bà kể bà rất buồn bởi đám cháu ở Hải Phòng và Hà Nội suốt mấy năm qua vào xin xỏ nhiều quá, gặp cái gì cũng đòi cũng lấy, như vơ vét của cải vô chủ ngoài đường. Rồi cả cái ông cháu mua nhà kia, làm giấy tờ xong xuôi rồi, chuyển tên rồi, cứ lần lữa không trả hết tiền, chỉ có ba ngàn hai trăm đồng mà nó tìm đủ cách thoái thác, đến nay mới trả cô hơn hai nghìn, cháu ạ. Thôi, cô cũng coi như mất, cả tiền lẫn người thân.

Bà hỏi tôi lương tháng bao nhiêu, tôi khai cháu được 64 đồng, sống một mình cũng tàm tạm. Bà cho tiền, tôi chỉ xin đúng 100 đồng, gọi là lộc cô cho cháu. Bà cười không nói gì, ánh mắt vui trở lại. Hôm bà đi, tôi không ra sân bay tiễn được bởi đang phải dạy học ở cơ sở 2 dưới Tiền Giang. Từ bấy đến giờ không còn tin tức gì của bà Thi và những đứa con nữa. Nếu Hiroshi (bà Thi từng nói với tôi rằng cậu con trai bà rành tiếng Việt) vô tình đọc bài này sẽ biết thêm được chút ít về những ngày cuối cùng nhiều buồn bã và thất vọng, ít niềm vui của mẹ ở Sài Gòn.