VÌ SAO MỸ KHÔNG DỰ LỄ KỶ NIỆM50 NĂM KẾT THÚC CHIẾN TRANHVIỆT NAM TẠI TP HỒ CHÍ MINH?
CÙ HUY HÀ VŨ
Sun, Apr 27, 12:25 PM (13 hours ago)
Nhatbaovanhoa
(WHY DID THE UNITED STATES REFUSE TO ATTEND THE 50TH ANNIVERSARY OF THE END OF THE VIETNAM WAR IN HO CHI MINH CITY?)
Tiến sĩ Luật Cù Huy Hà Vũ
Dẫn nhập
Trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị kỷ niệm “50 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước” vào ngày 30/4 tới, một tấm pano lớn đã được dựng cạnh Hồ Hoàn Kiếm, thủ đô Hà Nội, với hình ảnh một con chim bồ câu trắng đứng trên chiếc mũ lính Mỹ thủng toác, úp trên lá cờ Mỹ trải dưới đất, trên nền lá cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Hình ảnh mang tính biểu tượng mạnh mẽ này đã thu hút sự chú ý của dư luận ngay từ những ngày đầu tiên của sự kiện.
Ngày 23/4, chính quyền Tổng thống Donald Trump - với phong cách hành xử đột phá, khó đoán và thường xuyên đi ngược lại các lề lối ngoại giao truyền thống - đã kiên quyết chỉ đạo toàn bộ quan chức cấp cao của Hoa Kỳ, bao gồm cả Đại sứ đương nhiệm tại Hà Nội, ông Marc Knapper, vắng mặt tại tất cả các hoạt động chính thức kỷ niệm 50 năm ngày kết thúc Chiến tranh Việt Nam. Các hoạt động này, được tổ chức trọng thể tại TP Hồ Chí Minh, bao gồm buổi chiêu đãi cấp cao vào ngày 29/4 với sự tham dự của nhiều lãnh đạo chính phủ Việt Nam, cũng như cuộc diễu binh và diễu hành quy mô lớn vào ngày 30/4/2025.
Quyết định này gây rúng động trên vũ đài quốc tế và lập tức tạo ra một làn sóng suy đoán mạnh mẽ, phức tạp về chiều hướng tương lai trong quan hệ giữa Hợp chúng quốc Hoa Kỳ và Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Thoạt nhìn, động thái ngoại giao mang tính biểu tượng cao và gây chú ý này có thể dễ dàng bị diễn giải một cách đơn giản hóa, thậm chí sai lệch, như một tín hiệu đột ngột về sự thay đổi lập trường cơ bản của Mỹ đối với lịch sử cuộc chiến, sự suy giảm đáng kể mức độ coi trọng quan hệ song phương với Việt Nam, hay thậm chí là một bước lùi đáng lo ngại, có nguy cơ làm xói mòn tiến trình hàn gắn những vết thương lịch sử kéo dài đã được dày công xây dựng bởi nỗ lực của nhiều thế hệ ở cả hai phía.
Tuy nhiên, một phân tích chuyên sâu, bóc tách cẩn trọng các lớp cấu trúc quyền lực, động lực chính trị nội bộ sâu xa và logic vận hành phức tạp, mang tính phản xạ hơn là tính toán lý trí thuần túy, của nền chính sách đối ngoại Hoa Kỳ dưới sự chi phối mạnh mẽ của cá nhân Tổng thống Trump, sẽ hé lộ một cách rõ ràng, thuyết phục và đầy đủ hơn rằng động thái gây sức ép hay sự né tránh mang tính biểu tượng này, về bản chất cốt lõi, chỉ là một biểu hiện mang tính cá nhân hóa ở mức độ tột cùng và có tính nhất thời cao.
Nó không phải là sự phản ánh một sự dịch chuyển chiến lược nền tảng, một sự thay đổi định hướng cơ bản của con tàu ngoại giao Mỹ, mà chỉ là một gợn sóng mạnh mẽ, có khả năng khuấy động bề mặt của dòng chảy chính trị và thu hút sự chú ý lớn của truyền thông quốc tế, gây ra những ảnh hưởng nhất định trong ngắn hạn, nhưng hoàn toàn không đại diện hay báo hiệu một sự thay đổi hay đảo ngược chiến lược mang tính căn bản, có tính cấu trúc trong định hướng dài hạn và bền vững của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ đối với khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương rộng lớn nói chung và mối quan hệ ngày càng sâu sắc, mang tính chiến lược với Việt Nam nói riêng.
Thay vào đó, quyết định gây tranh cãi này phản ánh một cách sâu sắc, trực diện và mang tính định hình cao hệ tư tưởng cốt lõi "Make America Great Again" (Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại - MAGA) và logic hành động đặc thù, mang tính phản xạ chính trị, được điều khiển bởi bản năng và cảm xúc nhiều hơn là phân tích có hệ thống của cá nhân Tổng thống Trump, vốn luôn đề cao tối đa tính biểu tượng, lợi ích chính trị nội bộ và sự củng cố quyền lực cá nhân lên hàng đầu.
1. Nền tảng "Make America Great Again": Yêu cầu về hình ảnh nước Mỹ luôn chiến thắng
Đối với Donald Trump và phong trào MAGA mà ông không ngừng xây dựng, nuôi dưỡng, củng cố và xem như huyết mạch chính trị của mình, như một thương hiệu chính trị độc nhất vô nhị, hình ảnh Hợp chúng quốc Hoa Kỳ không chỉ được nhìn nhận như một thực thể địa chính trị đơn thuần hay tổng hợp các chỉ số sức mạnh vật chất có thể đo lường. Nó được nâng tầm thành một tài sản chính trị thiêng liêng, bất khả xâm phạm và phải được bảo vệ, phô diễn bằng mọi giá, một biểu tượng quyền lực tối thượng phải luôn được trình hiện trong trạng thái áp đảo, chiến thắng, kiên cường và tuyệt đối bất khả khuất phục trước bất kỳ thách thức, đối thủ hay ký ức thất bại nào trong quá khứ.
Hình ảnh này không chỉ là nguồn cơn và chất liệu cốt lõi cho khẩu hiệu tranh cử mang tính hiệu triệu cao, gây tiếng vang và khuấy động cảm xúc của cử tri, mà còn là nền tảng vững chắc để huy động sự ủng hộ cuồng nhiệt, cố kết lòng trung thành gần như tuyệt đối từ cơ sở cử tri trung thành, và để định hình lại vị thế quốc tế của Mỹ theo một lăng kính chỉ chấp nhận vai trò bá chủ không thể thách thức, không chấp nhận sự yếu kém, thỏa hiệp hay sự thua kém.
Trong lăng kính đơn giản nhưng sắc bén và thực dụng đến tàn nhẫn của MAGA, mọi động thái trên vũ đài đối ngoại, dù lớn hay nhỏ, dù mang tính lịch sử hay chỉ là sự kiện thường niên, không chỉ được cân nhắc dựa trên các phép tính phức tạp, đa chiều về lợi ích kinh tế, an ninh hay cân bằng địa chiến trị truyền thống. Chúng còn phải được sàng lọc, điều chỉnh và thậm chí bẻ cong để tuyệt đối tuân thủ một mục tiêu tối thượng và không thể thỏa hiệp: duy trì, bảo vệ và củng cố bằng mọi giá một hình ảnh nước Mỹ không có bất kỳ vết nhơ nào của sự yếu kém, thất bại, thỏa hiệp hay sự thụt lùi trong quá khứ hoặc hiện tại.
Tham dự một sự kiện trọng đại mang tính biểu tượng cao như lễ kỷ niệm 50 năm kết thúc Chiến tranh Việt Nam - một cuộc chiến đã in đậm trong lịch sử Mỹ với tư cách là thất bại chiến lược và tâm lý sâu sắc nhất, một biểu tượng cho sự giới hạn của sức mạnh siêu cường Mỹ và là nguồn gốc của không ít sự chia rẽ và tự vấn nội bộ - sẽ trực diện phá vỡ, làm xói mòn và thách thức nguyên tắc hình ảnh thiêng liêng ấy ngay trước mắt công chúng trong nước và quốc tế, điều mà Donald Trump, với bản năng chính trị của mình, nhận thức là không thể chấp nhận và cần phải né tránh bằng mọi giá.
Phân tích sâu các yếu tố đan xen, mang tính định hình cao và có sức nặng chi phối lớn, thúc đẩy logic hành động của Trump trong trường hợp cụ thể này cho thấy sự hội tụ phức tạp của nhiều khía cạnh mang tính tâm lý lịch sử, chiến lược chính trị nội bộ khắc nghiệt và tính toán thời điểm chính trị đặc biệt nhạy cảm.
2. Yếu Tố Lịch Sử và Tâm Lý: "Vết Thương Việt Nam"
Trước hết và quan trọng nhất, yếu tố "vết thương Việt Nam", một sang chấn lịch sử sâu sắc và dai dẳng của dân tộc Mỹ, đóng vai trò then chốt, được khai thác và diễn giải lại một cách chiến lược trong logic hành động của Trump thông qua lăng kính MAGA.
Chiến tranh Việt Nam không chỉ để lại những tổn thất quân sự, sinh mạng và tài chính nặng nề. Hơn thế nữa, nó là một sang chấn lịch sử sâu sắc đối với tâm hồn dân tộc Mỹ, một sự kiện đã phá vỡ huyền thoại bất khả chiến bại của quân đội Mỹ đã được xây dựng sau chiến thắng trong Thế chiến thứ hai, gây chia rẽ xã hội sâu sắc chưa từng thấy kể từ Nội chiến, và gieo rắc sự hoài nghi dai dẳng đối với giới tinh hoa chính trị và quân sự.
Trong hệ tư tưởng MAGA, việc "làm nước Mỹ vĩ đại trở lại" đồng nghĩa với việc "tẩy rửa" và "khử trùng" một cách chủ động những ký ức đau buồn ấy, né tránh, chối bỏ, hoặc định nghĩa lại mọi biểu tượng hay sự kiện có thể làm sống dậy cảm giác yếu kém, thất bại hay sự thỏa hiệp trong quá khứ, đặc biệt khi đối diện với các đối thủ cũ như Việt Nam - một quốc gia từng đánh bại Mỹ trên chiến trường.
Vì vậy, lễ kỷ niệm 30/4/2025, được Việt Nam và nhiều quốc gia khác trên thế giới nhìn nhận là sự kiện trọng thể tôn vinh chiến thắng giải phóng và thống nhất đất nước sau một cuộc chiến tranh chính nghĩa, lại mang ý nghĩa trực diện và không thể phủ nhận là "kỷ niệm sự kiện Mỹ thất bại" từ góc độ tư duy MAGA và những người ủng hộ nó. Sự hiện diện của quan chức cấp cao Mỹ tại một sự kiện như vậy, đặc biệt trong bối cảnh lễ kỷ niệm có thể làm nổi bật chiến thắng của phía Việt Nam và thất bại của phía Mỹ, sẽ tạo ra một hình ảnh truyền thông mang tính tự hủy hoại và đầy sỉ nhục cực kỳ nguy hiểm và có sức lan tỏa mạnh mẽ, dễ dàng bị đối thủ chính trị từ cả hai đảng diễn giải như một sự thừa nhận chính thức về thất bại lịch sử và một hình ảnh cúi đầu mang tính biểu tượng trước bên từng đánh bại Mỹ - một hình ảnh tuyệt đối không thể chấp nhận và có khả năng gây tổn hại nghiêm trọng và lâu dài đối với hệ tư tưởng MAGA và cơ sở cử tri của Trump, những người đề cao tối đa sự mạnh mẽ, kiêu hãnh và chiến thắng của nước Mỹ.
3. Áp lực chính trị nội bộ: Bảo vệ "Thương hiệu Người chiến thắng"
Bên cạnh đó, quyết định né tránh lễ kỷ niệm còn gắn chặt một cách mật thiết, mang tính sống còn và có sức nặng chi phối lớn với việc bảo vệ "Thương hiệu Người chiến thắng" (“Winner Brand”) - nền tảng cốt lõi và tài sản chính trị quan trọng nhất, không thể bị tổn hại của Donald Trump. Khác với đa số các chính trị gia truyền thống thường xây dựng hình ảnh dựa trên cương lĩnh chính sách chi tiết, kinh nghiệm quản lý dày dặn hay thành tựu lập pháp cụ thể, Trump đã xây dựng và duy trì một thương hiệu cá nhân độc nhất vô nhị và cực kỳ hiệu quả, dựa trên hình ảnh: người mạnh mẽ, quyết đoán, bất khuất, luôn làm theo cách riêng, phá vỡ các quy tắc cũ, và quan trọng nhất, là "người luôn chiến thắng" trong mọi cuộc đấu tranh, mọi cuộc đàm phán, mọi cuộc bầu cử.
Niềm tin tuyệt đối vào năng lực "chiến thắng" phi thường của Trump không chỉ là cốt lõi thu hút và cố kết cử tri trung thành, mà còn là nguồn sức mạnh chính duy trì lòng trung thành gần như tuyệt đối của cơ sở cử tri MAGA, khả năng chi phối và định hình cuộc đua trong nội bộ đảng Cộng hòa (thường dựa trên sự ủng hộ của ông), và sức ảnh hưởng to lớn của ông trong đời sống chính trị Mỹ ngay cả khi không nắm giữ chức vụ.
Tham dự một sự kiện gắn liền mật thiết với biểu tượng thất bại lịch sử của nước Mỹ sẽ ngay lập tức tạo ra một khoảnh khắc biểu tượng mang tính "đánh sập" hoặc "xói mòn nghiêm trọng" thương hiệu cốt lõi ấy một cách trực diện và công khai, cung cấp "đạn dược" không thể tốt hơn, dễ khai thác và có sức công phá lớn cho đối thủ chính trị từ cả hai đảng gieo rắc nghi ngờ về khả năng lãnh đạo và lời hứa "làm nước Mỹ vĩ đại trở lại". Lập luận sẽ là: làm sao một người lãnh đạo lại chấp nhận liên kết bản thân và đất nước với biểu tượng thất bại lịch sử và vẫn có thể tuyên bố mình là "người luôn chiến thắng" hay "làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại"?
4. Bối Cảnh Thời Gian Chiến Lược: "100 Ngày Đầu Tiên"
Hơn thế nữa, yếu tố thời điểm diễn ra lễ kỷ niệm mang ý nghĩa chính trị đặc biệt quan trọng và làm tăng đáng kể, thậm chí tột độ, sự nhạy cảm của quyết định. Ngày 30/4/2025 rơi ngay sau "100 ngày đầu tiên" của nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump – một cột mốc mang ý nghĩa biểu tượng và chiến lược cực kỳ to lớn trong đời sống chính trị Mỹ hiện đại. Đây là thời kỳ "vàng" mang tính quyết định, nơi mỗi Tổng thống mới cần tận dụng tối đa động lực từ chiến thắng bầu cử, kiểm soát tuyệt đối luồng thông tin, làm chủ không gian truyền thông và định hình nhận thức công chúng ngay từ vạch xuất phát.
Giai đoạn này là cơ hội then chốt để Tổng thống phô diễn sức mạnh, thể hiện sự quyết đoán, giới thiệu các sáng kiến chính sách đột phá, khắc sâu hình ảnh chính quyền năng động, và tạo đà cho việc thúc đẩy thành công chương trình nghị sự dài hạn. Bất kỳ câu chuyện nào có nguy cơ làm lu mờ thông điệp cốt lõi "nước Mỹ vĩ đại trở lại" trong giai đoạn trọng yếu này, đặc biệt là một câu chuyện gắn liền mật thiết với ký ức thất bại lịch sử (như Chiến tranh Việt Nam), đều có thể phá vỡ đà chính trị ban đầu một cách nghiêm trọng, gây thiệt hại không thể đảo ngược cho uy tín và khả năng lãnh đạo trong nhiệm kỳ mới.
Vì vậy, việc tránh xa lễ kỷ niệm không chỉ đơn thuần nhằm ngăn chặn nguy cơ truyền thông “phản chủ” từ bên ngoài có thể gây bất lợi, mà còn là một động thái chiến lược được tính toán kỹ lưỡng ở mức độ cao nhằm đảm bảo thông điệp MAGA giữ thế thượng phong tuyệt đối, kiểm soát chặt chẽ câu chuyện quốc gia và định hình thành công hình ảnh ban đầu của chính quyền mới trong thời điểm quyết định ấy.
5. Logic hành xử cá nhân trong đối ngoại: Đề cao biểu tượng và lợi ích nội bộ
Cuối cùng, hành vi né tránh này còn cần được soi chiếu và hiểu trong toàn bộ logic hành xử cá nhân hóa, "phi thể chế" và "giao dịch tức thời" đặc trưng của Donald Trump, một phong cách đã định hình sâu sắc cách ông tương tác với thế giới trong suốt nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên và có khả năng lặp lại. Trump có xu hướng cá nhân hóa quyền lực hành pháp đến mức tối đa, đặt bản ngã, thương hiệu chính trị và lợi ích trước mắt lên trên các chuẩn mực thể chế truyền thống, quy trình hoạch định chính sách phức tạp hay sự tư vấn có hệ thống của giới chuyên môn.
Trong tư duy của Trump, quan hệ quốc tế được nhìn nhận chủ yếu như những cuộc mặc cả cá nhân, nơi mục tiêu duy nhất là đạt được chiến thắng hoặc lợi ích cụ thể có thể định lượng được ngay lập tức và có lợi cho ông, chứ không phải những cân nhắc chiến lược dài hạn, phức tạp hay việc gìn giữ và củng cố các cấu trúc đa phương mà Hoa Kỳ từng là kiến trúc sư chính và đã được hưởng lợi. Phản ứng ngoại giao của Trump thường chịu chi phối mạnh bởi cảm xúc cá nhân, sự nhạy cảm với biểu tượng và sự chú ý của truyền thông; những biểu hiện của "bị lợi dụng", "bị coi thường" hay "thiếu tôn trọng" dễ dàng kích hoạt các phản ứng mạnh mẽ, đôi khi cực đoan, bất ngờ và khó đoán, bất chấp những hệ quả tiêu cực có thể xảy ra đối với lợi ích chiến lược dài hạn hay quan hệ với các đối tác quan trọng.
Đặc biệt, sự hoài nghi sâu sắc và thái độ thù địch công khai với các cơ chế đa phương và các thỏa thuận quốc tế càng khiến Trump ưu tiên tuyệt đối các hành động củng cố hình ảnh cá nhân và thương hiệu "America First” (Nước Mỹ trước hết, theo cách hiểu và định nghĩa rất riêng, thường đơn giản hóa của ông), dù điều đó tạm thời làm lu mờ hay đi ngược lại các mục tiêu ngoại giao truyền thống và nỗ lực xây dựng quan hệ bền vững. Trong bối cảnh ấy, việc chỉ đạo né tránh lễ 30/4/2025 cần được hiểu như một phản xạ thuần túy, mang tính bản năng chính trị cao độ, được điều khiển bởi logic chính trị nội bộ, nhu cầu bảo vệ thương hiệu "Nước Mỹ chiến thắng" ở mức độ cao nhất và tận dụng thời điểm chính trị, tuyệt nhiên không phải dấu hiệu của một sự thay đổi bản chất, mang tính cấu trúc trong chiến lược dài hạn của Hoa Kỳ đối với Việt Nam hoặc khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, vốn được định hình bởi các yếu tố lợi ích quốc gia bền vững và sự vận hành của bộ máy thể chế.
Lời kết
Dưới lăng kính sắc bén và thực dụng đến tàn nhẫn của tư duy "Make America Great Again" và phong cách hành xử cá nhân hóa đặc trưng của Donald Trump, quyết định không cử đại diện tham dự lễ kỷ niệm 50 năm kết thúc Chiến tranh Việt Nam tại TP Hồ Chí Minh không phải là một sự bỏ lỡ ngoại giao ngẫu nhiên, một sự thiếu suy nghĩ hay một sự kiện ngoại giao biệt lập. Ngược lại, đó là một nước cờ chiến lược cao độ, được tính toán kỹ lưỡng và mang tính quyết định dựa trên sự nhạy cảm sâu sắc và có hệ thống của các yếu tố tâm lý lịch sử (vết thương Việt Nam), áp lực chính trị nội bộ khắc nghiệt (bảo vệ thương hiệu "người chiến thắng") và thời điểm chiến lược đặc biệt quan trọng (100 ngày đầu nhiệm kỳ). Nó nhằm mục tiêu tối thượng là bảo vệ bằng mọi giá thương hiệu cá nhân "Người chiến thắng" và hình ảnh "Nước Mỹ vĩ đại", duy trì kiểm soát tuyệt đối không gian truyền thông trong giai đoạn nhạy cảm tột độ của 100 ngày đầu nhiệm kỳ thứ hai, và củng cố vững chắc nền tảng quyền lực nội bộ. Đây là biểu hiện điển hình, rõ nét và nhất quán cho thấy cách Trump ưu tiên tuyệt đối tính biểu tượng, lợi ích cá nhân chính trị và sự củng cố quyền lực của bản thân, thậm chí sẵn sàng tạm thời làm lu mờ hoặc hy sinh những cân nhắc ngoại giao truyền thống, nỗ lực hòa giải lịch sử ở cấp độ quốc gia hay mối quan hệ với các đối tác để phục vụ các mục tiêu chính trị trong nước của mình.
C.H.H.V
Tác giả Cù Huy Hà Vũ có học vị Tiến sĩ Luật và Thạc sĩ Văn chương của Đại học Paris. Ông tốt nghiệp Trường Hành chính Quốc gia Pháp (École Nationale d’Administration – ENA). Tiến sĩ Vũ là một luật gia, học giả, họa sĩ và nhà bất đồng chính kiến nổi bật của Việt Nam. Nguyên là cán bộ Bộ Ngoại giao Việt Nam trong 30 năm, ông từng bị cầm tù vì các hoạt động vận động dân chủ. Hiện nay, Tiến sĩ Vũ sinh sống tại Garden Grove, California, Hoa Kỳ, cùng phu nhân, Luật sư Nguyễn Thị Dương Hà.
No comments:
Post a Comment