ĐỐI THOẠI

Viết cho ngày 30.4.2025

Nguyễn Đức Thành
29-4-2025
Tiengdan

Nói Lịch sử không thể thay đổi, nhưng Tương lai có thể thay đổi, là chưa đầy đủ. Nếu không thay đổi Lịch sử, thì không dễ thay đổi Tương lai.

Nói khép lại Lịch sử đế hướng tới Tương lai, là chưa xác đáng. Nếu lịch sử không được mở ra và kiến tạo lại, thì đường tới tương lai còn gập ghềnh gian khó.

Bài viết của tôi nhân 50 năm ngày Tái Thống nhất nước Việt Nam vào năm 1975. Sự Thống nhất này được cha ông ta thực hiện lần đầu tiên vào năm 1802. Sự Thống nhất của Việt Nam mang ý nghĩa trọng đại đối với người Việt, là quan trọng đối với Châu Á, và là một phần không thể tách rời của lịch sử thế giới.

Khi viết những dòng này, mắt tôi nhòe lệ vì nghĩ tới hàng triệu người lính, người dân nói tiếng Việt đã liên tiếp ngã xuống trên mảnh đất quê hương hình chữ S của họ, trong suốt thế kỷ 20.

***

LỊCH SỬ THAY ĐỔI KHI CHÚNG TA THAY ĐỔI

Lịch sử khác với sự kiện trong quá khứ. Sự kiện trong quá khứ không thay đổi được. Nhưng Lịch sử luôn thay đổi. Bởi vì Lịch sử là cái mà người ta cho rằng đó là cách các sự kiện trong quá khứ kết nối với nhau. Cách nhìn các sự kiện trong quá khứ kết nối với nhau, phụ thuộc vào người nhìn ở hiện tại. Cho nên Lịch sử là sản phẩm của Hiện tại, là Lịch sử-cho-Hiện tại. Không có Lịch sử-Tự-Nó.

Do đó, con người có thể thay đổi Lịch sử bằng tìm hiểu các sự kiện trong quá khứ một cách kỹ càng và trung thực, cộng với sự suy tư và suy luận khoa học, trên cơ sở đó hình thành ra Lịch sử. Tuy nhiên, sự hiểu biết thực sự về các sự kiện trong quá khứ là không thể trọn vẹn, cùng với sự suy tư và suy luận là khác nhau tùy theo năng lực và phương pháp sử dụng, nên luôn luôn tồn tại các Lịch sử khác nhau. Vì thế, theo thời gian, Lịch sử liên tục thay đổi. Điều này diễn ra ở mọi nơi, ở mọi cộng đồng người. Đây là một sự thật không thể phủ nhận. Việc áp đặt rằng chỉ có một Lịch sử, về bản chất là sự áp đặt giữa người với người ở thời hiện tại.

Tháp Chăm được xây lên nguy nga đẹp đẽ, rồi rêu phong cô quạnh mấy trăm năm. Đó là sự kiện đã diễn ra trong quá khứ, không ai thay đổi được. Nhưng Lịch sử về những gì đã diễn ra dưới bóng tháp Chăm trong một ngàn năm của người Chăm khác với lịch sử của người Việt. Lịch sử ấy sẽ thay đổi khi mối quan hệ của người Việt và người Chăm ở hiện tại thay đổi.

Xe tăng húc đổ cổng sắt tiến vào Dinh Độc lập là một sự kiện trong quá khứ, không ai có thể thay đổi được. Nhưng Lịch sử về cuộc chiến khốc liệt kéo dài giữa miền Bắc Việt Nam và miền Nam Việt Nam, và về những gì tiếp tục diễn ra sau cuộc chiến, sẽ dần dần thay đổi khi con người Việt Nam thay đổi.

Hàng ngàn người lính can trường đã được chôn cất trong nghĩa trang ở Vị Xuyên. Đó là sự kiện đã diễn ra trong quá khứ không ai có thể thay đổi được. Nhưng Lịch sử về cuộc chiến tranh xảy ra ở biên giới phía Bắc với Trung Quốc có lẽ còn chưa hình thành. Lịch sử ấy có tồn tại hay không, Lịch sử ấy là gì, phụ thuộc vào con người VIệt Nam hiện tại.

Vì thế, cái mà chúng ta nghĩ rằng đang là Lịch sử của ngày hôm nay, chỉ là một phiên bản Lịch sử của chính chúng ta mà thôi. Muốn thay đổi Lịch sử, thì cần cùng nhìn nhận lại các sự kiện đã diễn ra trong quá khứ theo một cách mới, với những diễn giải mới. Đó là cách làm mới Lịch sử. Và Lịch sử chắc chắn sẽ thay đổi.

Không có Lịch sử sẽ không có tương lai. Nhưng Lịch sử A dẫn tới tương lai A+. Lịch sử B dẫn tới tương lai B+. Lịch sử C dẫn tới tương lai C+. Lịch sử chỉ đầy thù hận và chia rẽ sẽ dẫn tới tương lai thù hận và chia rẽ. Lịch sử chân thành và hòa hợp sẽ mở ra tương lai chân thành và hòa hợp.

Việc của các sử gia vĩ đại và chân chính, là góp phần tạo ra Lịch sử. Cho nên, đóng góp lớn nhất của các sử gia chân chính, không chỉ đơn thuần cho cộng đồng biết cái cách mà quá khứ đã diễn ra, mà còn là kiến tạo tương lai sẽ tới cho cộng đồng, bất kể sử gia có ý định làm điều đó hay không.

Tương tự như vậy, mỗi cá nhân, dù là nguyên thủ quốc gia hay một công dân thường, muốn kiến tạo Tương lai, nếu không có một Lịch sử cho riêng mình, sẽ không thể bước tới Tương lai theo con đường của riêng mình. Họ sẽ phải đi theo những người khác, dưới cái bóng của những người khác, trong xiềng xích của những người khác, dẫn dắt họ đi vào tương lai. Bởi vì lịch sử của họ là lịch sử do người khác tạo ra, nên tương lai của họ là tương lai dành cho người khác.