ĐỐI THOẠI

VNTB – Hải Phòng và thuế quan từ Mỹ

TS Phạm Đình Bá
08.04.2025 2:18
VNThoibao

(VNTB) – Hải Phòng, nằm ở bờ biển phía Bắc Việt Nam và có vị trí chiến lược gần các trung tâm sản xuất của Trung Quốc, đã trải qua sự tăng trưởng phi thường sau khi Trump áp thuế quan nhiệm kỳ đầu lên Trung Quốc vào năm 2018.

 Thành phố cảng Hải Phòng ở miền Bắc Việt Nam đã nổi lên như một người chiến thắng đáng kể từ cuộc chiến thương mại nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Trump với Trung Quốc, biến đổi thành một trung tâm sản xuất chỉ trong chưa đầy một thập kỷ. Với sự phát triển cơ sở hạ tầng khổng lồ và đầu tư nước ngoài, tăng trưởng kinh tế của Hải Phòng đã vượt xa mức trung bình quốc gia. Tuy nhiên, nhiệm kỳ thứ hai của chính quyền Trump hiện đang áp đặt các mức thuế quan toàn diện hơn đe dọa thành công dựa trên xuất khẩu của Việt Nam.

Báo cáo này xem xét cách Hải Phòng trở thành trung tâm sản xuất sau các mức thuế nhiệm kỳ đầu của Trump nhắm vào Trung Quốc và phân tích cách các chính sách thuế quan mới có thể tác động đến quỹ đạo kinh tế của thành phố giữa những cáo buộc rằng Việt Nam đang đóng vai trò là “cửa sau” cho các công ty Trung Quốc né tránh thuế quan của Mỹ. 

Sự Chuyển mình của Hải Phòng Dưới Nhiệm kỳ Đầu của Trump 

Từ Làng Chài Đến Trung tâm Sản xuất 

Hải Phòng, nằm ở bờ biển phía Bắc Việt Nam và có vị trí chiến lược gần các trung tâm sản xuất của Trung Quốc, đã trải qua sự tăng trưởng phi thường sau khi Trump áp thuế quan nhiệm kỳ đầu lên Trung Quốc vào năm 2018. Các công ty tìm kiếm giải pháp thay thế cho sản xuất tại Trung Quốc đã đổ xô đến khu vực này, biến các khu vực đánh cá hẻo lánh thành những khu công nghiệp rộng lớn. Những cánh đồng lúa trước đây giờ đã phát triển thành các thị trấn sầm uất với dân số lên đến 30.000 người. Sự thay đổi diễn ra nhanh chóng đến mức những cư dân địa phương như cựu cảnh sát trưởng Phạm Văn Thịnh có thể chứng kiến sự biến đổi từ ban công nhà mình, khi các nhà máy mới như LG Electronics thiết lập hoạt động và tạo cơ hội việc làm cho thanh niên địa phương. 

Làn sóng đầu tư nước ngoài này gắn liền với các chính sách thuế quan năm 2018 của Trump nhắm vào hàng hóa Trung Quốc. Các tập đoàn lớn như LG Electronics và Pegatron (một trong những nhà cung cấp chính của Apple) đã chuyển một phần đáng kể sản xuất từ Trung Quốc sang Hải Phòng vào khoảng năm 2018. Deep Sea, công ty chuyên cho thuê đất và nhà xưởng, đã đầu tư hàng tỷ USD để biến các khu vực ven biển thành khu công nghiệp, thu hút hơn 170 khách hàng doanh nghiệp bao gồm các gã khổng lồ công nghệ như Pegatron và Foxconn. 

Phát triển Cơ sở Hạ tầng và Tăng trưởng Kinh tế 

Sự bùng nổ sản xuất đã kích hoạt mở rộng cơ sở hạ tầng quy mô lớn, tạo ra các kênh vận chuyển hàng hóa hiệu quả. Năm 2018, một cảng nước sâu mới đi vào hoạt động với đường ra vào Biển Đông – nơi diễn ra 1/3 thương mại toàn cầu. Cùng năm đó, đường cao tốc kết nối trực tiếp Hải Phòng với Thâm Quyến đã hoàn thành, rút ngắn thời gian di chuyển giữa hai thành phố xuống còn khoảng 12 giờ. Những phát triển hạ tầng này tạo điều kiện cho mở rộng kinh tế nhanh chóng. 

Kết quả thật đáng kinh ngạc. Năm 2019, ngay trước đại dịch, nền kinh tế Hải Phòng tăng trưởng hơn 18%, gấp đôi tốc độ tăng trưởng quốc gia. Bruno Jaspaert từ Khu Công nghiệp Deep Sea nhấn mạnh tác động của các chính sách nhiệm kỳ đầu Trump: “Lúc đó, tôi đã có các bài thuyết trình coi ông Trump như một trong những nhân viên bán hàng xuất sắc nhất, vì kế hoạch thuế quan của ông ấy khiến lần đầu tiên các công ty nước ngoài cân nhắc việc phát triển tại một quốc gia như Việt Nam.” Đà tăng trưởng này tiếp tục duy trì trong những năm tiếp theo. 

Quan hệ Thương mại Ngày càng Lớn mạnh giữa Việt Nam và Mỹ 

Thặng dư Thương mại Tăng và Xu hướng Xuất khẩu 

Quan hệ thương mại Việt-Mỹ chuyển biến mạnh mẽ sau thuế quan nhiệm kỳ đầu của Trump. Năm 2018, Việt Nam có thặng dư thương mại lớn thứ sáu với Mỹ, nhưng hiện đã vươn lên vị trí thứ ba, vượt qua Đức. Sự thay đổi này phản ánh cả năng lực sản xuất ngày càng tăng của Việt Nam lẫn vị thế quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. 

Thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam vượt 100 tỷ USD chỉ trong 11 tháng đầu 2024, tăng gần 18% so cùng kỳ 2023. Việt Nam hiện giữ thặng dư thương mại lớn thứ tư với Mỹ, khiến nước này trở thành mục tiêu trong chính sách thương mại của Trump. Sự mất cân đối này làm dấy lên lo ngại tại Washington, đặc biệt khi Trump luôn coi thâm hụt song phương là thước đo đánh giá quan hệ thương mại. 

Cáo buộc Né tránh Thuế quan 

Thặng dư thương mại tăng của Việt Nam dấy lên cáo buộc rằng các công ty Trung Quốc đang lợi dụng nước này như “cửa sau” để trốn thuế. Dữ liệu thương mại cho thấy mối tương quan rõ rệt: sự gia tăng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ đi đôi với nhập khẩu từ Trung Quốc, thường trong cùng nhóm ngành. Điều này gợi ý một số sản phẩm sản xuất tại Trung Quốc được chuyển qua Việt Nam với gia công tối thiểu để hưởng ưu đãi thuế. 

Như một nhà phân tích trên báo Wall Street Journal nhận xét: “Chỉ cần nhìn vào số liệu – chúng tự nói lên tất cả. Sự gia tăng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ gần như song hành với nhập khẩu từ Trung Quốc, và trong cùng các nhóm ngành.” Mối tương quan này thu hút sự chú ý của giới chức Mỹ và có khả năng ảnh hưởng đến chính sách thương mại nhiệm kỳ hai của Trump. 

Chính sách Thuế quan Nhiệm kỳ Hai của Trump 

Gia tăng Biện pháp Bảo hộ 

Tổng thống Trump trở lại Nhà Trắng vào 20/1/2025 và nhanh chóng triển khai chương trình thương mại cứng rắn, phản ánh sự leo thang từ nhiệm kỳ đầu. Nếu nhiệm kỳ đầu áp thuế 380 tỷ USD hàng nhập khẩu, các biện pháp nhiệm kỳ hai dự kiến ảnh hưởng hơn 1.4 nghìn tỷ USD hàng nhập đến tháng 4/2025 – được báo Politico mô tả là “hành động bảo hộ lớn nhất của Mỹ từ thập niên 1930”. 

Việc áp thuế diễn ra chóng mặt. Ngày 1/2/2025, Trump ký Sắc lệnh 14195 áp thuế 10% lên hàng Trung Quốc, có hiệu lực từ 4/2. Đến 4/3, mức thuế tăng lên 20%. Ngày 12/3/2025, thuế 25% áp lên thép và nhôm toàn cầu, không loại trừ quốc gia nào. Ngày 3/4/2025, thuế 25% lên ô tô nhập khẩu được áp dụng. 

“Ngày Giải phóng” và Thuế quan Toàn cầu 

Hành động quyết liệt nhất diễn ra ngày 2/4/2025 – được Trump gọi là “Ngày Giải phóng” – khi ông tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để giải quyết “thâm hụt thương mại lớn và dai dẳng của Mỹ”. Tuyên bố này cho phép ông sử dụng Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) để áp thuế 10% lên mọi hàng nhập vào Mỹ từ 5/4/2025. Ông còn công bố mức thuế cao hơn với khoảng 60 quốc gia/vùng lãnh thổ từ 9/4, đẩy thuế hiệu dụng lên hàng Trung Quốc lên 54%. 

Những biện pháp này tạo ra bất ổn lớn trên thị trường toàn cầu. Trước thềm “Ngày Giải phóng”, thị trường tín dụng ở Mỹ S&P 500 giảm 8.3% từ đỉnh, trải qua quý tồi tệ nhất từ 2022, trong khi Nasdaq giảm 14% từ mức cao. Căng thẳng thuế quan làm dấy lên lo ngại suy giảm kinh tế, khiến cổ phiếu các công ty nhỏ bán tháo mạnh và lợi suất trái phiếu kho bạc 10 năm xuống thấp nhất năm. 

Tác động Tiềm tàng lên Hải Phòng và Việt Nam 

Bất ổn Ngắn hạn và Thách thức Doanh nghiệp 

Bất ổn xung quanh chính sách thuế mới của Trump đang ảnh hưởng đến kế hoạch kinh doanh và đầu tư tại Việt Nam. Các nhà phân tích dự đoán Trump sẽ tìm lý do áp thuế lên Việt Nam do thặng dư thương mại lớn và cáo buộc né thuế. Sự mơ hồ về thời điểm và phạm vi thuế tiềm năng tạo thách thức lớn cho doanh nghiệp. 

Theo Priyanka Kishore, chuyên gia được trích dẫn trên tờ Wall Street Journal: “Hiện tại, các doanh nghiệp rất khó lập kế hoạch mở rộng. Nếu không thể dự đoán tăng trưởng tương lai, họ sẽ đóng băng đầu tư, giữ tiền mặt, điều này không hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.” Sự do dự này có thể làm chậm hoạt động kinh tế ngay cả khi chưa có thuế áp lên Việt Nam. 

Lo ngại của Doanh nghiệp Việt 

Các công ty Việt phụ thuộc nhiều vào thị trường Mỹ đặc biệt lo lắng. Sao Mai Trading – xuất 60% sản phẩm sang Mỹ – từng bùng nổ trong đại dịch nhưng mất niềm tin sau chiến thắng bầu cử của Trump tháng 11/2024. Quản lý kinh doanh quốc tế Phạm Thị Thanh Hằng cho biết: “Chúng tôi rất lo lắng. Mỹ có thể áp thuế lên hàng của chúng tôi để cân bằng thâm hụt.” 

Chuyên gia Deborah Elms lưu ý Trump quan tâm hai chỉ số: thâm hụt song phương và tỷ giá. Việt Nam đang gặp thách thức trên cả hai mặt trận. Từ góc nhìn Washington, đồng Việt bị đánh giá thấp – theo Elms, “hai dấu đen lớn khiến Việt Nam nằm trong danh sách bị nhắm đến sớm.” 

Chiến lược Ứng phó của Việt Nam 

Đa dạng hóa và Linh hoạt Chuỗi Cung ứng 

Dù đối mặt thách thức, Việt Nam đang định vị để thành công dài hạn. Nước này có hiệp định thương mại tự do với hơn 25 quốc gia, giúp chuyển hướng xuất khẩu nếu thuế Mỹ trở nên quá cao. Các công ty Việt cũng nâng cao tính linh hoạt chuỗi cung ứng. Bruno Jaspaert từ Deep Sea nhấn mạnh: “Cần trở nên linh hoạt hơn. Chuỗi cung ứng tối ưu không phải rẻ nhất, mà là linh hoạt nhất – có thể sản xuất TV tại Trung Quốc hôm nay, nhưng chuyển sang Mexico hoặc Việt Nam ngày mai nếu cần.” 

Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Tiếp tục 

Việt Nam tiếp tục phát triển hạ tầng hỗ trợ sản xuất. Sáu bến cảng đang xây dựng tại cảng Deep Sea Hải Phòng sẽ mở rộng năng lực xử lý hàng hóa. Dự án đường sắt 8 tỷ USD – một phần từ Bắc Kinh – sẽ kết nối Hải Phòng với Trung Quốc vào 2030. Các công ty như Sao Mai đang tăng tự động hóa, giảm chi phí và tìm thị trường mới như Nhật Bản hay châu Âu. 

Kết luận 

Sự chuyển mình của Hải Phòng từ làng chài thành trung tâm sản xuất toàn cầu minh chứng cho sức ảnh hưởng của chính sách thương mại lên địa kinh tế. Tuy nhiên, chính các chính sách tạo nên bùng nổ trước đây giờ đe dọa tăng trưởng của thành phố. Bất ổn từ thuế quan mới tạo thách thức ngắn hạn, nhưng lợi thế hạ tầng, cơ sở sản xuất và mạng lưới hiệp định thương mại giúp Việt Nam vững vàng hơn các nền kinh tế phụ thuộc xuất khẩu khác. Thành công phụ thuộc vào khả năng đa dạng hóa thị trường và phát triển chuỗi cung ứng linh hoạt – yếu tố sống còn trong bối cảnh thương mại toàn cầu đầy biến động. 

____________________

Tham khảo:

Trump’s Trade War Created This Boomtown in Vietnam. Now Tariffs Could Topple It. | WSJ Center Point. – https://www.youtube.com/watch?v=oF5LV10hcT0