ĐỐI THOẠI

Vụn về Hưng Yên (Kỳ 6)

Nguyễn Thông
20-9-2024
Tiếp theo kỳ 1 — kỳ 2 — kỳ 3 — kỳ 4 và kỳ 5
Tiengdan

Lại nói, hai anh em cứ mải miết đạp xe để làm sao vào được nội thành Hà Nội trước 9 – 10 giờ tối. Ông đạp xe là anh họ, ông có nhà phố Triệu Việt Vương cũng anh họ. Ông này cùng vợ con vẫn bám thủ đô, không đi sơ tán. Gan cóc tía. Phải tới sơm sớm bởi nhà chỉ là nửa căn hộ, chia đôi với một gia đình khác, mỗi nửa độ chừng hơn chục mét vuông. Anh tôi gia đình 5 – 6 người gói ghém trong diện tích chật chội ấy, như cá hộp. Nếu tới muộn quá, cổng vào đầu hẻm bị khóa, họ đi ngủ cả thì hai anh em chỉ có nước ngủ vườn hoa hoặc lề đường. Đang cuối thu, trời đêm rất lạnh. Chưa năm nao mùa thu và mùa đông giá lạnh như năm 1972.

Đi được một đoạn khá dài, trong ánh tà dương, anh tôi chỉ về nơi xa bảo đó là nông trường Tam thiên mẫu. Nghe cái tên thì vận ra ngay, nông trường rộng ba nghìn mẫu, mà mẫu theo cách gọi mới tức hecta. Rộng kinh. Miền Bắc thời mắt nhắm mắt mở cứ thấy Liên Xô, Trung Quốc có gì thượng vàng hạ cám là học cho bằng chết, bê về thực hành. Phần lớn là cám, kể cả cái có tên chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản.

Nông trường là mô hình của Liên Xô. Nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý hình như năm 1950 hay 1951 chi đó đã nức nở ngợi ca “Dân Liên Xô vui hát trên đồng hoa”, khi đó tôi chưa ra đời, nhưng đầu thập niên 60 trẻ con vẫn nghe người lớn hát, ca ngợi nông trường. Lại có bài hát véo von “Đồng xanh bát ngát mênh mông U Cờ Ren/Dòng sông lắng trôi trong xanh êm đềm/Bạch dương tươi tốt lá xanh cành vươn bên bờ/Là nơi cố hương thân yêu thanh bình”. Đọc cuốn “Truyện núi đồi và thảo nguyên” (cuốn này sau đó bị nhà nước ta cấm thời gian mấy chục năm) của Aitmatov chỉ rặt những nông trường với nông trường.

Còn công xã là mẫu của Trung Quốc, quân ta cũng lôi về, kiểu như công xã Đại Trại do anh nông dân thất học Trần Vĩnh Quý làm chủ nhiệm, sau được lôi lên giữ chức phó thủ tướng, chỉ để làm biểu tượng, chết cười. Ép một anh mù chữ làm lãnh đạo, cỡ phó thủ tướng, để tạo idol nhằm mục đích tuyên truyền, trò này chỉ mấy anh nhà sản bày đặt và thạo. Lại nhớ trong truyện “Đôi mắt” của Nam Cao, nhân vật Hoàng phàn nàn về tay chủ tịch xã, rằng nó là anh hàng thịt thì nó chỉ biết đánh tiết canh lòng lợn, chứ biết gì về lãnh đạo mà bắt làm chủ tịch xã. Hoàng kết luận đến chết với các bố.

Đâu chỉ Tàu, ngay xứ ta cũng có ông tuy ít nhiều chữ nghĩa nhưng đi đâu cũng chỉ bài “trồng cây gì, nuôi con gì”, ông khác thì tới chỗ nào cũng khen tiềm năng thế mạnh, đầu tàu toa tàu, phương hoàng, đại bàng, lót ổ này ổ nọ. Nhớ khi xưa, ông Tố Hữu tán về công xã Tàu “Con tàu đưa tôi đến Trung Hoa/Bốn hướng mênh mông bao la trời đất/Ồ tất cả của ta đây sướng thật…/Đưa ta đến một ngày mai tuyệt đẹp/Ôi buổi bình minh dậy dọc đường/Mướt xanh bờ liễu vút hàng dương/Trắng phau nội cỏ cừu phơi tuyết/Ngào ngạt đồng xuân mịn phấn hường”… Đại loại cứ tán vung xích chó vậy. Đến chết với các bố văn nghệ xã nghĩa. Nghề của họ theo tinh thần “yêu nhau củ ấu cũng tròn/ghét nhau quả bồ hòn cũng méo”.

Nông trường Tam thiên mẫu tôi chỉ nghe nói và nhìn thấy lờ mờ theo tay anh tôi chỉ, nhưng tôi biết ở huyện Kiến Thụy (Hải Phòng) quê tôi năm 1966 hoặc 1967, xã Minh Tân gần xã tôi suýt nữa bị đôn lên thành công xã, theo đúng mô hình Trung Quốc. May chưa thực hiện thì nó chết yểu. Hú vía bởi thứ đầu óc ngu dốt. Chỉ mô hình hợp tác xã đã đủ đói nghèo bỏ mẹ rồi, lên công xã chắc còn da bọc xương.

Cũng gần chỗ đó, hướng dẫn viên tay ngang (tức anh họ tôi, người đang còng lưng đạp xe) còn giới thiệu cho thằng em dại đang háo hức tìm hiểu mọi thứ trên hành trình, rằng hồi nãy mình đi qua nơi có công trình vĩ đại nhất miền Bắc sau hòa bình lập lại, mang tên Bắc Hưng Hải. Tên đầy đủ của nó là đại thủy nông Bắc Hưng Hải. Ba tỉnh Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương gộp tạo thành tên gọi.

Lần đầu tiên thực mục nhưng tôi từng ra rả cái tên ấy hồi học cấp 1 bởi trong sách Tập đọc (lớp 2, hoặc lớp 3, lâu quá không nhớ chính xác) có bài thơ “Đại thủy nông Bắc Hưng Hải”, thi sĩ nào viết cũng quên luôn. Tôi còn nhớ câu mở đầu “Công trình Bắc Hưng Hải/Một công trình vĩ đại”, cách vài câu thì tới đoạn hoành tráng khí thế nhất “Thủ tướng Phạm Văn Đồng/Bổ nhát cuốc đầu tiên/Công trường đất bừng lên/Lá cờ thi đua mới/Đỏ rực cả cánh đồng/Cán bộ và dân công/Nào tay mai tay cuốc/Nào tay xúc, gánh gồng/Mai ngày nước sông về/Tưới khắp ruộng đồng quê/Lúa ngô khoai tốt bội/Nỗi vui sướng tràn trề”. Tôi tỉ mẩn lục lọi gu gồ (Google) để tìm xem tác giả là ai nhưng không thấydấu tích. Vậy nên, nói “cái gì không biết thì tra gu gồ” cũng chỉ tương đối thôi.

Dòng sông nhân tạo vĩ đại đoạn dài nhất nằm trên đất Hưng Yên với tâm điểm là cống Xuân Quan. Nghe nói chỗ này ở khu vực Văn Giang Ecopark bây giờ.

(Còn tiếp)