Không thể trích dẫnTạ Duy Anh
18-6-2025
Tiengdan
Chưa khi nào tôi cảm thấy khó khăn đến vậy, khi đọc và định nói điều gì đó, về một cuốn sách. Cuốn sách đó có cái tên khá khô khan: “Những Ngày Tháng Năm”. Và tác giả của nó là Phan Thúy Hà (Sơn Khê)*, một cây bút tôi đã quen tên từ lâu, chưa biết mặt, và đây là lần đầu đọc cô ấy.
Đáng sợ và nể phục.
Chính tôi cũng không chắc chắn mình đang nói cảm nhận về cuốn sách hay tác giả của nó. Có lẽ cả hai.
Về cuốn sách: Lối viết trong “Những Ngày Tháng Năm” không mới, bởi ít nhất tôi đã thấy ở cây bút giải Nobel Svetlana đã được dịch sang tiếng Việt. Tác giả đóng vai người nghe, để nhân vật tự kể lại những chuyện xảy ra đối với mình và người thân, gắn với cuộc chiến thảm khốc. Họ là người dân bình thường, hầu hết đều khốn khổ ở làng Hạ Lội. Họ là bộ đội phía bên này, lính chiến phía bên kia. Họ là những phụ nữ mất chồng mất con, mất sạch tương lai, mất nhẵn tuổi xuân. Họ là thương nhân, sinh viên, thầy thuốc, sĩ quan, tù nhân, thuyền nhân, trí thức, người dân tộc, người ngoại quốc…
Mỗi người một cuộc đời không bình thường. Mỗi người bị nhào nặn để có một số phận, theo những cách khác nhau. Mỗi người một tâm thế khi kể lại. Nhưng họ có chung một thứ: Đó là nỗi khổ đau, bất hạnh tột cùng, đều do cuộc chiến gây ra.
Mỗi câu chuyện của họ không đơn giản là thứ có thể ghi chép lại bằng chữ nghĩa. Mỗi câu chuyện của họ là một mảnh ghép, những mảnh ghép độc bản, bị thất lạc, lưu lạc trong sự lãng quên hoặc vùi lấp cố ý của thời cuộc. Chỉ có điều nó là những mảnh ghép nếu không tìm lại, không phục dựng, thì không chỉ lịch sử mãi mãi chưa hết khoảng trống, lịch sử trở thành thứ bày đặt những điều ăn gian nói dối, mà mỗi thế hệ nối tiếp sẽ khó thoát cảm giác mình đang lưu lạc ngay trên đất nước mình, với món nợ truyền đời, một thứ Tội tổ tông trần gian.
Tôi đã gạch dưới, đánh dấu khoảng 20 chỗ, định sẽ trích dẫn giùm bạn đọc, cũng là để làm chứng cho điều mình đang nói. Nhưng suy đi ngẫm lại, lật lên lật xuống, tôi quyết định bỏ ý định ấy. Không thể trích dẫn, giống như không thể xé một mảnh da, một mảng tóc, lóc một khúc xương và bảo đó là một cuộc đời, nhất là khi cái cuộc đời đó hoặc đã tan biến vào cát bụi, hoặc vẫn đang quằn quại đau đớn, không ngớt bị thiêu đốt bởi ký ức.
“Chị Thân” không thể trích dẫn.
“Nhất ơi”, làm sao có thể trích dẫn, khi câu chữ nào cũng khiến ta dựng tóc gáy.
Không thể trích dẫn thiên truyện dài, bi thương, kinh hoàng, tráng lệ một cách u buồn mang tên “Một gia đình ở Khe Sanh”. Tiện thể nói luôn, đây là phần tôi thích nhất của cuốn sách, không chỉ vì những sự kiện chiến tranh, văn hóa, di dân lần đầu tôi biết, mà còn bởi nó cho tôi khá nhiều kiến thức địa lý, lịch sử, sinh học, nhân chủng học…
***
Tôi đang có trong tay cuốn tiểu thuyết “Thuyền” của nhà thơ Nguyễn Đức Tùng, được ca ngợi như một hiện tượng văn học, viết về nạn thuyền nhân kinh hoàng. Tôi sẽ phải lắng lại một thời gian mới có thể mở cuốn tiểu thuyết đó, sau khi đọc “Những Ngày Tháng Năm”. Bởi một phần quan trọng cuốn sách của Phan Thúy Hà là ghi lại lời kể vượt mọi ngưỡng chịu đựng, của các nhân chứng về nạn thuyền nhân.
Và đều không thể trích dẫn mà không sợ làm tổn thương đến chính mình.
Quả thực, rất khó đối mặt thêm lần nữa với những gì xảy ra trong “Khóc em”, “Từ ngân khố của bà ngoại”, “Con tầu hòa bình”… Khi mà bỗng có lúc, tưởng đã thoát khỏi cuốn sách, ta chỉ muốn khóc thật to lên mới mong không bị bẹp gí xuống. Vì đau đớn, vì buồn thương, vì ta là đồng bào của những con người sống không bằng chết!
Về tác giả: Tôi sẽ còn tìm đọc Phan Thúy Hà. Ở trên tôi có ý so sánh cách viết của Hà, với tác giả của những tác phẩm gây kinh hoàng như “Chiến tranh không có một khuôn mặt phụ nữ”, ” Vỡ mộng”. Nhưng nếu chỉ xét riêng về độ lạnh lùng thì tôi thích (và sợ) Phan Thúy Hà hơn. Svetlana vẫn hơi nhiều lời và thích can dự. Viết theo lối “điều tra” kiểu báo chí, tác giả càng dửng dưng tách ra xa khỏi nhân vật, hiệu quả mà nó tạo ra cho bạn đọc càng lớn. Bởi giá trị quý nhất của những tác phẩm loại này là sự thật. Bạn đọc và tác giả ngầm khế ước là cả hai đang đối diện với sự thật không che đậy. Một chút nghi ngờ, đôi khi do tác giả mủi lòng phải lên tiếng, là khế ước tan vỡ và tác phẩm bị ghẻ lạnh. Chỉ những ngòi bút lão luyện, mới đủ sức nén cảm xúc xuống, để mỗi câu văn đều đạt đến độ lạnh lùng của con dao mổ.
Trong toàn bộ tác phẩm “Những Ngày Tháng Năm”, tác giả không lần nào chen ngang, phát ngôn thay, tranh cãi với nhân vật, hoặc đưa ra những lời thuyết giáo. Một bản lĩnh đáng nể có được không chỉ do tài năng, mà còn nhờ công phu rèn luyện. Điều này tưởng ai viết văn cũng có thể làm được nhưng thực tế không nhiều người làm được.
“Những Ngày…Tháng…Năm, thường là cách người ta đặt sẵn lên đầu mỗi trang giấy để ghi lại sự kiện, sự việc, mang tính biên bản. Nhưng khi là tên cuốn sách của Phan Thúy Hà, nó gợi đến những khoảng trống, những ô bỏ trắng hoặc đen thui của lịch sử, của ký ức từng cá nhân, xảy ra vì lý do nào đó. Giờ tác giả mời gọi bạn hãy dũng cảm điền vào những gì bạn biết rõ là không thể xóa, không cách gì quên lãng, trừ sự lảng tránh.
Hãy điền vào, hãy một lần đối diện, dù có thể khốc liệt không kém đối diện cái chết, để lần cuối chúng ta có thể tự tin từ biệt quá khứ, sau khi đã kính cẩn vuốt mắt cầu nguyện cho nó yên nghỉ, bằng tình yêu thương và tha thứ vô điều kiện. Con người cần sự thanh thản để cuộc sống không là gánh nặng.
Cuối cùng xin trích một câu của nhà báo nổi tiếng Nguyễn Thông:
“Không hiểu sao tôi cứ đinh ninh tin rằng, về sau, nhắc đến văn chương hậu chiến xứ này, người ta nhớ ngay đến cái tên Phan Thúy Hà chứ không phải ai khác”.
Về phần mình, tôi muốn nói lời cảm ơn tác giả và Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông.
__________
(*) Tôi được biết, Nhà xuất bản Phụ Nữ, nơi vừa cấp phép xuất bản tiểu thuyết “Thuyền” đang đình đám, lại đã từ chối cấp phép xuất bản cho “Những Ngày Tháng Năm”? Đó chính là nguồn cơn tác giả phải “đổi vía” mang tên Sơn Khê.
No comments:
Post a Comment