ĐỐI THOẠI

Nhận thức và đạo đức

Nguyễn Thọ
23-2-2025
Tiengdan

Trước thềm cuộc bầu cử tổng thống Mỹ tháng 11.2020, tôi đã viết loạt bài “Đế quốc bành trướng – Đế quốc lụn bại” để chỉ rõ xu hướng phát triển của thế giới. Sự trỗi dậy của Trung Quốc và một loạt nước thế giới thứ ba khác đã khiến vai trò của nền văn minh Âu-Mỹ suy giảm.

Văn minh phương Tây đã ngự trị loài người từ thế kỷ 17 đến nay. Nó không chỉ bắt đầu từ máy hơi nước mà từ việc máy in ra đời giúp truyền bá văn hóa và tư tưởng. Cứ như vậy họ truyền bá khắp địa cầu không chỉ chủ nghĩa tư bản, mà cả chủ nghĩa xã hội, không chỉ tư tưởng dân chủ, nhân quyền mà cả tư tưởng chủng tộc, không chỉ chế độ tam quyền phân lập, mà cả mô hình nhà nước độc tài, cả chủ nghĩa phát xít.

Mặc dù hiện tại phương Tây vẫn giữ khoảng cách xa về mức sống, về văn minh xã hội và khoa học kỹ thuật, nhưng các nước nghèo với dân số đông, lực lượng lao động rẻ và tài nguyên dồi dào đã khiến cho tiếng nói của họ trong các vấn đề kinh tế, an ninh, môi trường toàn cầu ngày càng có trọng lương. Các đế quốc thực dân xưa kia như Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Hà Lan nay trở thành những chú lùn nếu đứng bên cạnh Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil, Indonexia, Mexico, Ả Rập Xê Út…

Phương Tây sau 300 năm phát triển TBCN, trải qua các giai đoạn hoang dã, đế quốc thực dân, chiến tranh giành thuộc địa, cải cách xã hội để giành chiến thắng trong chiến tranh lạnh với phe XHCN, nay đang bước vào một cuộc khủng hoảng, không chỉ về kinh tế mà cả về chính trị, xã hội.

Từ năm 1967 đến nay, tôi đã chứng kiến nước Đức XNCH, rồi nước Đức TBCN nên nhìn thấy xu thế này rõ ràng. Đó là một thực tế khách quan mà dù là đảng phái chính trị nào cũng phải đối mặt và tìm cách chèo chống với nó. Tôi không tin rằng đảng CDU hay SPD hay AfD hay bất cứ ai sẽ làm cho nước Đức mạnh trở lại như những năm 1990, khi mà cái máy tiện CNC Heidenhain hay cái máy in Heidelberg là vô địch thế giới.

So với khi mới sang Đức năm 1991 thì cuộc sống của người Đức quanh tôi đều tốt hơn, nhà cửa đẹp hơn, xe cộ sang hơn. Tuy nhiên, vì phát triển từ một nền công nghiệp sang hậu công nghiệp nên rất nhiều người có cảm giác bị bỏ rơi. Trước kia họ là những người thợ đầy tự hào, nay vì công nghiệp chảy sang các nước lương thấp nên họ thất nghiệp, phải tự lo kiếm sống bằng cái kiosk, thậm chí hưởng trợ cấp xã hội.

Nhưng đó không phải là lỗi của ai, mà xu thế thời đại. Đáng tiếc là không phải ai cũng theo kịp sự chuyển mình này. Không một chính khách Đức hay Mỹ nào, tài giỏi đến mấy, có thể bẻ ngược lịch sử, đưa công nghiệp có khói quay lại.

Thế đấy. “Make America Great Again” hay “Make Germany Great Again” chỉ là chuyện lừa bịp. Các nước này vẫn lớn mạnh bình thường. GDP của Mỹ năm 2019 là 21.521 tỷ USD thì năm 2024 đã tăng lên 29.000 tỷ USD. Chỉ có điều Mỹ không còn là siêu cường duy nhất nữa. Cái gì cũng lúc thịnh lúc suy.

Dù kêu ca kiểu gì, người Đức, người Pháp hay người Mỹ vẫn sống sướng hơn các dân tộc khác rất nhiều. Nhưng họ bị bọn ích kỷ lợi dụng để trục lợi. Chẳng lẽ họ không biết Mexico trong năm 2024 xuất siêu sang Mỹ hơn 170 tỷ USD vì tư bản Mỹ đã chuyển phần lớn công nghiệp nặng sang đó để sản xuất với mức lương thấp rồi nhập lại về Mỹ? Đó chỉ là một ví dụ.

Việc một kẻ vô đạo đức, ngông cuồng, tham lam như Trump thắng cử lần hai ở Mỹ, nói lên sự bế tắc ở phương Tây trước các thách thức mới. Ở châu Âu mối đe dọa cực hữu này cũng đang dần lớn lên. Khỏi phải bàn.

Tôi không thường bàn về các chính sách của Trump, vì chính sách nào cũng có hai mặt. Nhưng tôi luôn nhìn thấy bản chất thối tha trong con người này, từ cách đối xử với những người tâm phúc từng phục vụ mình, đến cách hành xử với đồng minh trong cơn hoạn nạn. Đảng Dân chủ đã thất bại ê chề trong cuộc bầu cử tháng 11.2024, nhưng cách Biden và Harris bàn giao quyền lực cho Trump càng làm rõ sự đê tiện của tay tổng thống thứ 47 này.

Ngay cả về điều đó tôi cũng không muốn tranh cãi với những người yêu Trump nữa. Họ có niềm tin của họ. Đừng mất công! Kể cả khi những hành động của Trump làm hại đến quyền lợi của họ thì họ vẫn cắn răng hưởng nỗi đam mê đó (như kẻ nghiện sadomaso) [1].

Nhưng tôi phân biệt rất rõ ràng điều gì thuộc hiểu biết, nhận thức và đạo đức. Hiểu biết sẽ thay đổi qua học hỏi, tìm hiểu. Nhận thức cũng vậy, nó cần một quá trình. Nhưng đạo đức thì sâu sắc hơn, vì nó hình thành bởi môi trường sống, sự giáo giục và cả tố chất, tâm tính con người.

Vì thế tôi chỉ muốn nói về những ý kiến đọc được trong mấy tuần qua.

Nếu người ta ca ngợi Trump sẽ có công chấm dứt chiến tranh ở Ukraina, sẽ rút khỏi mọi cam kết viện trợ cho nước này vì chẳng có nghĩa vụ gì thì đó có thể còn là nhận thức. Người ta chỉ không biết rằng, Mỹ là nước đã cam kết bảo đảm an ninh cho Ukraina năm 1994 khi nước này đồng ý từ bỏ 3.000 đầu đạn hạt nhân. Nhưng tung hô Trump hoặc tìm cách bao che, ca ngợi các cáo buộc của ông ta khi coi Ukrana là người gây ra cuộc chiến tranh, phớt lờ tội ác của Nga, thì đó là thiếu đạo đức.

Ai coi Putin có lý khi xua quân sang bắn giết người Ukraina, tàn phá đất nước láng giềng, dọa đem bom hạt nhân tiêu diệt cả châu Âu là do lỗi của Zelensky và các nhà lãnh đạo châu Âu, thì đúng là vô đạo đức.

Nếu ai đó vì thích kinh doanh có lời mà ca ngợi cách nhìn của Trump trong quan hệ quốc tế thì đó có thể là hiểu biết (ví dụ về Mexico xuất siêu). Nhưng khi thấy một người lâm nạn bị một kẻ đòi lấy ngay một nửa gia tài nếu muốn hắn cứu mà vẫn tấm tắc khen hay, thì rõ là có vấn đề về đạo đức.

Ai nghe Trump dọa đuổi hơn hai triệu người Palestine từng chịu biết bao đau khổ từ 1948 đến nay ra khỏi mảnh đất cuối cùng của họ ở Gaza mà lại còn khen là hợp lý thì rõ là vô đạo đức.

Còn rất nhiều ý kiến vô đạo khác của nhiều vị có chữ khiến tôi buồn khi đọc trên mạng. Nhưng không hơi đâu mà nhảy vào chửi nhau.

***

Khi tôi viết bài trước “Không thể trắng hơn” có một bạn từng đi bộ đội, hiện sống ở Đức vào bình luận. Anh coi việc mất Hoàng Sa là do hải quân VNCH hèn nhát, không xứng đáng so sánh với Quân đội Nhân dân Việt Nam. Rất nhiều người phản đối ý kiến đó. Tôi là chủ thớt đã đề nghị anh bạn xóa lời bình mang tính chia rẽ dân tộc đó đi. Bạn ấy không xóa mà còn nóng đầu cãi tay bo với các bạn khác, gọi những Việt kiều khác là “lưu vong”, gọi những ai kêu gọi hòa giải là “định chạy tội cho bọn ngụy”.

Cuối cùng tôi phải viết lại lần nữa, đại ý: “Tôi đã khuyên bạn xóa lời bình đó đi vì không muốn phơi bày sự nhỏ nhen và những khiếm khuyết về lịch sử của bạn. Trong chiến tranh, thắng thua là điều bình thường, nhưng không thể khô khan đem cái chết của những binh sỹ VNCH ở Hoàng Sa (cũng như của các binh sỹ quân đội nhân dân Việt Nam ở Gạc Ma) ra buộc tội nhau như vậy. Nếu bạn không xóa, tôi sẽ để lời bình đó trên mạng, chừng nào bài viết này còn, như là một cái bia về sự thiếu hiểu biết và ngộ nhận lẽ phải”.

Sau một giờ, bạn đó tự xóa lời bình, đồng thời cũng hủy kết bạn với tôi. Đáng tiếc.

Anh bạn này còn thiếu hiểu biết lịch sử, còn nhiều ngộ nhận, nhưng dù sao vẫn là người có liêm sỉ.

_____

[1] Sadomaso = Trò chơi bạo dâm, dùng bạo hành làm thú vui.