TBT Tô Lâm: Thể chế là “điểm nghẽn của điểm nghẽ”, “rất sốt ruột” nhưng cải cách thế nào?
Cải cách thể chế là cấp thiết nhưng nhạy cảm với chế độ, mặc dù trong bối cảnh như thế quyền tự do biểu đạt, các kiến nghị mang ‘tính xây dựng’ có ý nghĩa quan trọng
Bình luận của Huỳnh Trần
2024.10.29
RFA
Tổng bí thư Tô Lâm phát biểu tại phiên khai mạc của Quốc hội ở Hà Nội hôm 21/10/2024
Nhac NGUYEN / AFPDưới chế độ Đảng Cộng sản (Đảng) toàn trị những lời phát biểu của lãnh đạo tối cao có ý nghĩa định hướng, ‘kim chỉ nam’ cho các hoạt động của hệ thống chính trị cũng như toàn xã hội. Mới đây, truyền thông Nhà nước đồng loạt đưa tin rằng ông Tổng Bí thư Tô Lâm ‘bày tỏ’ sự sốt ruột trước những “lãng phí” nói riêng và “cơ hội phát triển” của đất nước nói chung: “Tôi rất sốt ruột, không thể chậm trễ hơn được nữa, chờ là lỡ mất thời cơ…” Truyền hình Quốc hội Việt Nam phát đi lời phát biểu của người đứng đầu Đảng trong buổi thảo luận tại tổ về tình hình kinh tế - xã hội tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khoá 15 ngày 26/10/2024. Ngày 20/10 ông Tô Lâm đã có bài viết “Phát huy tính Đảng trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”[1] và ngày 21/10 đã có bài phát biểu dài tại phiên khai mạc Quốc hội[2]. Việc nhấn mạnh “thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn” trong các phát biểu trên chứng tỏ ông Tô Lâm “rất sốt ruột” với ‘thể chế’ và giới quan sát quan tâm liệu ông sẽ cải cách thế nào? Hai lưu ý cho câu trả lời, một, đây là vấn đề ‘nhạy cảm’. Và, hai, quan điểm và giải pháp chính sách có thể đoán định.
Phần 1
Thể chế - ‘vấn đề ‘nhạy cảm’
Đối với Việt Nam quyền biểu đạt về ‘thể chế’ có lằn ranh đỏ, là vấn đề ‘nhạy cảm’ với chế độ Đảng trị. Những người quan tâm tới hiện tình đất nước như giới học giả, nghiên cứu hay báo chí trong nước cũng ‘sốt ruột’ không kém. Họ bình luận rằng những lời phát biểu như vậy là “điều hiếm có trong lịch sử”[3] và mặc dù có “áp lực” cải cách nhưng cần “tháo bung ‘điểm nghẽn’ trước ‘thực tiễn nóng bỏng của đất nước’.”[4] Đúng vào dịp này, ngày 14/10/2024, giải Nobel kinh tế 2024 được trao cho được trao cho ba nhà kinh tế học, đó là Daron Acemoglu (Viện Công nghệ Massachusetts, Hoa Kỳ), Simon Johnson (Viện Công nghệ Massachusetts, Hoa Kỳ) và James Robinson (Đại học Chicago, Hoa Kỳ) vinh danh các nghiên cứu về các thiết chế xã hội và sự thịnh vượng của quốc gia. Họ xây dựng các mô hình lý thuyết kinh tế chi tiết, với trợ giúp của mô hình toán học, phân tích sâu sắc hơn về bản chất của tiến trình thay đổi thể chế, đã làm rõ hơn các điều kiện để các nhóm lợi ích chấp nhận thay đổi thể chế.
Giới bình luận chỉ ra rằng hơn 20 năm trước, GS. Robert Solow, chủ nhân Nobel kinh tế năm 1987 đã chỉ ra rằng các nền kinh tế không thể duy trì tăng trưởng cao trong dài hạn nếu chỉ dựa vào đầu tư tích lũy vốn, thay vào đó gia tăng năng suất mới là yếu tố quyết định. Khi đó, tiến bộ công nghệ chính là yếu tố quan trọng nhất quyết định gia tăng năng suất. Sau đó Douglass North và Robert Fogel, đã nhận được giải Nobel Kinh năm 1993 vì công trình ứng dụng lý thuyết kinh tế vào lịch sử để cung cấp một hiểu biết mới về cách thức các xã hội phối hợp hành vi của con người (thể chế). Và nay, Nobel kinh tế 2024 nêu bật yếu tố thể chế có ý nghĩa ‘quyết định’ phát triển bền vững.
Có hai hình thức biểu đạt điển hình ở trong nước theo hai thái cực. Một là, giới học thuật trong môi trường học thuật giới hạn bày tỏ thái độ nhấn mạnh trên giác độ lý thuyết,[5] hay ám chỉ chung chung về thực tế bị hạn chế nên việc kiến nghị vẫn né tránh ‘tính nhạy cảm’ của vấn đề thể chế, từ việc giới hạn rằng “cải cách thể chế vẫn phải tiếp tục hơn nữa,… nhưng (thể chế ở đây là luật chơi - rules of game, khác với chế độ - regime)”[6] đến việc rút ra bài học “Đối với Việt Nam, … hàm ý sự cần thiết phải tiếp tục nỗ lực chống tham nhũng, lãng phí và đảm bảo trách nhiệm giải trình kết quả trước nhân dân.”[7] Và v.v.
__________
___________
Hai là, ý kiến nhìn nhận khái niệm thể chế theo nghĩa rộng, ở đây bao gồm cả chế độ chính trị. Trong môi trường vắng tự do biểu đạt, một số ít các nhà hoạt động xã hội, dân chủ đã cố gắng lách ‘khe cửa hẹp’ về mạng xã hội như YouTube hay Facebook…, bày tỏ chính kiến. Nổi bật trong số đó là bài viết “Kỷ nguyên mới phải là kỷ nguyên dân chủ cho Dân tộc Việt Nam vươn mình.”[8] Tiến sĩ khoa học Nguyễn Quang A “dựa vào kinh nghiệm chuyển đổi dân chủ thành công của… Đài Loan, Hàn Quốc, Indonesia, đã “lý giải vì sao kỷ nguyên mới phải là kỷ nguyên dân chủ.” Ông cho rằng Việt Nam đã hội tụ đủ nhiều yếu tố cho chuyển đổi dân chủ và khuyến nghị Đảng (ĐCSVN) cần “Chủ động chuyển đổi dân chủ từ sức mạnh. Tức là ĐCSVN chủ động chuyển đổi dân chủ để giữ quyền lực của mình, để có thể trở thành một đảng dân chủ mạnh…”
TSKH Nguyễn Quang A mong muốn ý kiến của ông “góp phần cho một cuộc thảo luận rộng hơn”, nhưng điều này là không thể trong bối cảnh chế độ hiện hành. (Ông ấy đã ba lần nhận được giấy mời làm việc với cơ quan Công an sở tại nơi cư trú về phát biểu trên VOA.)[9] (Giới quan sát suy đoán liệu đây có là tín hiệu ‘cởi mở’ hơn nên ông Quang A ‘tạm thời’ chưa có “Giấy triệu tập” theo ‘quy trình.’) TS Nguyễn Quang A đã biểu đạt ôn hoà theo quyền hiến định và can đảm trước áp lực đe doạ từ chính quyền, nhưng rõ ràng cách tiếp cận như vậy là tới hạn “lằn ranh đỏ” của chế độ. Ngoài ra, chắc chắn ông hiểu chuyển đổi dân chủ dưới chế độ Đảng CS toàn trị không đơn giản nhưng vẫn kiên trì ‘biểu đạt’ và hy vọng lúc nào đó giới lãnh đạo, nhà cầm quyền sẽ ‘nhận ra.’
Đã có một vài ‘comment’ về “tính thực tế” của bài viết của ông, trong đó có “Fan cứng” có ‘nik name’ là Sparrow Jack: “Tiến sỹ chỉ tham khảo các số liệu mà không xét bối cảnh lịch sử thì thật là thiếu sót quá. Việt Nam phải đến năm 95 mới thoát khỏi cấm vận của Mỹ. Trong suốt quá trình trước đấy Việt Nam luôn trong tình trạng chiến tranh còn các nước xung quanh được hưởng hòa bình và phát triển. Việt Nam chỉ thực sự phất lên từ 1995 đến nay mà thôi. À mà cũng không kém phần thần kỳ, chỉ trong vòng 30 năm, từ một nước nghèo nàn/lạc hậu/cô lập bậc nhất thế giới thì đến nay Việt Nam đã đứng trong các top nọ top kia của thế giới. Công lao đó phải được ghi nhận cho Đảng Cộng sản - lực lượng duy nhất lãnh đạo Việt Nam. Điều đó cũng chứng tỏ Đảng Cộng sản không chỉ giỏi đánh nhau mà còn giỏi cả làm kinh bang tế thế. Dân Việt Nam từ chỗ đói khát, dốt nát giờ cũng có của ăn của để và được hưởng nền giáo dục tử tế không kém quốc gia nào ở Đông Nam Á. Xét ra Dân chủ hay Không dân dủ thì dân được hưởng sung sướng đến thế là cùng. Ps: Bác Trọng đã có lần nói vỗ mặt phóng viên quốc tế "chả tiện nói ra, một số nước cứ nhận là dân chủ nhưng chắc gì đã dân chủ hơn chúng tôi...."[10]
Có thể TSKH Nguyễn Quang A cũng ‘sốt ruột’ vì tình cảnh đất nước và mong muốn nó ‘tốt đẹp’ hơn, nhưng ông ấy đúng khi nhấn mạnh thể chế bào hàm cả nghĩa chế độ chính trị. Điều này được chính một trong ba khôi nguyên giải Nobel 2024 Daron Acemoglu xác nhận trong một cuộc phỏng vấn có liên quan đến cuốn sách “Vì sao các quốc gia thất bại”. Cuộc phỏng vấn trực tiếp này được đặt tên: “Các thể chế bao trùm, dân chủ và các động lực chính của tăng trưởng kinh tế.” [11] Trong đó, trước tiên, vị giáo sư giải thích về thể chế bao trùm (Inclusive institution) “đều liên quan đến động cơ và cơ hội”, nghĩa là “có một sân chơi bình đẳng, cơ hội bình đẳng cho nhiều thành phần trong xã hội,” (thể chế kinh tế). Tiếp đến, ông diễn giải hai điều quan trọng. Thứ nhất, “các thể chế kinh tế được định hình bởi các thể chế chính trị và sự phân bổ quyền lực chính trị trong xã hội.” Và trên thực tế, mối quan hệ này quyết định duy trì ‘tính bao trùm’. Thứ hai, việc thiết kế các thể chế là rất khó khăn, ngay cả trong trường hợp cụ thể hoá hiến pháp, vì “chúng là kết quả của các quá trình lịch sử, chúng là kết quả của sự tương tác giữa chính trị và chuẩn mực, và của những người tham gia vào chính trị theo nhiều cách khác nhau.”
Daron Acemoglu cũng lưu ý “trạng thái dân chủ” và chuyển đổi dân chủ vì “vì dân chủ là điều kiện cần nhưng không đủ cho các hệ thống chính trị nuôi dưỡng loại giá trị và sự tham gia.” Nền dân chủ tốt cho người nghèo… nhưng “có những người hưởng lợi từ sự suy yếu của nền dân chủ và trong số đó có những nhà lãnh đạo quyền lực với khuynh hướng độc đoán, và về cơ bản đó cũng là những gì đã xảy ra ở Trung Âu ‘chuyển đổi.’
Trên đây, là những hàm ý khái quát quan trọng gắn với chủ đề cải cách thể chế Đảng CS toàn trị ở Việt Nam.
(Tiếp theo: Phần 2 Cải cách thế nào?)
…
Tham khảo:
* Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do
Tin, bài liên quan
Blog
No comments:
Post a Comment