ĐỐI THOẠI

Sự cáo chung của mạng xã hội

Economist
Cù Tuấn, biên dịch
2-2-2024
Tiengdan

Tóm tắt: Khi Facebook bước sang tuổi 20, các ứng dụng xã hội đang dần chuyển đổi.

Facebook có thể sẽ tròn 20 tuổi vào ngày 4 tháng 2 năm 2024, nhưng ngày nay nó vẫn là một thỏi nam châm thu hút nhiều tranh cãi và tiền bạc cũng như khi nó còn mới hình thành, giống một thiếu niên thô lỗ, thích phá vỡ mọi thứ.

Vào ngày 31 tháng 1 năm 2024, Mark Zuckerberg, người sáng lập mạng xã hội này, đã bị các thượng nghị sĩ Mỹ lên án về việc phát tán nội dung độc hại. Ngày hôm sau, khi chúng tôi công bố bài viết này, Zuckerberg đã sẵn sàng công bố một loạt kết quả đáng kinh ngạc khác cho Meta, công ty mẹ của Facebook, hiện được định giá một ngàn tỷ USD. Tuy nhiên, ngay cả khi phương tiện truyền thông xã hội này chắc chắn thu hút được lượng lớn sự chú ý từ những người nghiện cũng như những người chỉ trích, chúng đang trải qua một sự chuyển đổi sâu sắc nhưng ít được chú ý.

Điều kỳ diệu của các mạng xã hội trực tuyến là kết hợp các tương tác cá nhân với truyền thông đại chúng. Bây giờ hỗn hợp này lại được tách ra. Các cập nhật trạng thái từ bạn bè đã nhường chỗ cho những video đến từ những người lạ hoắc giống như một chương trình TV hiếu động. Việc đăng bài công khai đang ngày càng chuyển sang các nhóm kín, giống như nhóm email ngày xưa. Điều mà Zuckerberg gọi là “quảng trường thành phố” kỹ thuật số đang được xây dựng lại và đặt ra nhiều vấn đề.

Điều này quan trọng vì mạng xã hội là cách mọi người trải nghiệm Internet. Bản thân Facebook có hơn ba tỷ người dùng. Các ứng dụng xã hội chiếm gần một nửa thời gian sử dụng màn hình thiết bị di động, do đó tiêu tốn hơn 1/4 số giờ thức của mọi người. Thời gian sử dụng mạng xã hội nhiều hơn 40% so với năm 2020 vì thế giới đã chuyển sang trực tuyến. Ngoài tính thú vị, mạng xã hội còn là chỗ tôi luyện cho các cuộc tranh luận trực tuyến và là bệ phóng cho các chiến dịch chính trị. Trong một năm mà một nửa thế giới đi bầu cử, các chính trị gia từ Donald Trump đến Narendra Modi sẽ rất bận rộn trên mạng.

Đặc điểm nổi bật của phương tiện truyền thông xã hội mới là chúng không còn mang tính xã hội nữa. Lấy cảm hứng từ TikTok, các ứng dụng như Facebook ngày càng tinh chỉnh để đưa một loạt các clip được trí tuệ nhân tạo lựa chọn theo hành vi xem của người dùng, chứ không phải đăng bài theo các kết nối xã hội của họ. Trong khi đó, mọi người ngày càng đăng ít bài hơn. Tỷ lệ người Mỹ nói rằng họ thích đưa cuộc sống của mình lên ứng dụng trực tuyến đã giảm từ 40% xuống 28% kể từ năm 2020. Các cuộc tranh luận trực tuyến đang dần chuyển sang các nền tảng đóng, chẳng hạn như WhatsApp và Telegram.

Đèn đã tắt ở quảng trường thị trấn. Phương tiện truyền thông xã hội luôn không rõ ràng vì mỗi nguồn cấp dữ liệu đều khác nhau. Nhưng TikTok, một hiện tượng ứng dụng video do Trung Quốc sở hữu, lại là một chiếc hộp đen đối với các nhà nghiên cứu. Twitter, được đổi tên thành X, đã công khai một số mã nguồn nhưng thắt chặt quyền truy cập vào dữ liệu về những dòng tweet nào được xem. Các nhóm nhắn tin riêng tư thường được mã hóa hoàn toàn.

Một số hệ quả của việc mã hóa này đang được hoan nghênh. Các nhà vận động chính trị nói rằng, họ phải giảm bớt thông điệp của mình để thu phục các nhóm tư nhân. Một bài đăng khiêu khích thu hút “lượt thích” của các em học sinh trong mạng Twitter/X có thể khiến nhóm WhatsApp của phụ huynh học sinh kỳ thị và xa lánh. Các bài đăng trên ứng dụng nhắn tin được sắp xếp theo trình tự thời gian, không phải theo thuật toán tối đa hóa mức độ tương tác, làm giảm hiệu ứng chọn tin giật gân của nền tảng. Đặc biệt, các nhóm kín có thể tốt hơn cho sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên, những người đang cảm thấy tổn thương khi cuộc sống riêng tư của họ bị mổ xẻ trước công chúng.

Trong nửa sôi động còn lại của mạng xã hội, các thuật toán dựa trên hành vi sẽ mang đến cho bạn những bài đăng từ bên ngoài cộng đồng của bạn. Mạng xã hội vẫn có thể hoạt động như những “buồng kích âm” của vật liệu tự gia cố. Nhưng một nguồn cấp dữ liệu lấy nội dung từ mọi nơi hiếm khi có khả năng truyền bá những ý tưởng hay nhất một cách xa nhất.

Tuy nhiên, thế giới truyền thông xã hội mới này cũng có những vấn đề riêng. Các ứng dụng nhắn tin phần lớn chưa được kiểm duyệt. Đối với các nhóm nhỏ, điều này là tốt: Các nền tảng không nên có nhiều tin nhắn trực tiếp của cảnh sát, giống như các công ty điện thoại không nên giám sát các cuộc gọi. Trong các chế độ độc tài, các cuộc trò chuyện được mã hóa sẽ cứu được nhiều mạng sống. Nhưng các nhóm khổng lồ gồm 200.000 người của Telegram giống như những chương trình phát sóng không được kiểm soát hơn là những cuộc trò chuyện thực sự. Các chính trị gia ở Ấn Độ đã sử dụng WhatsApp để truyền bá những lời hứa dối trá mà chắc chắn sẽ bị xóa khỏi một mạng xã hội mở như Facebook.

Khi mọi người chuyển sang sinh hoạt trong các nhóm kín, các mạng mở bị bỏ lại sẽ ít hữu ích hơn do lượng đăng bài công khai ngày càng giảm. Trong đại dịch Covid-19, các nhà khoa học và bác sĩ đã tham gia vào một cuộc tranh luận trực tuyến chứa đựng những hiểu biết thực sự cũng như các thông tin sai lệch. Thông tin tình báo nguồn mở đã lan truyền khi Nga xâm chiếm Ukraine. Ngày nay những cuộc trò chuyện đó đang biến mất hoặc chuyển sang các kênh đóng, làm chậm quá trình truyền bá ý tưởng. Trong khi đó, những người vẫn tham gia vào mạng công cộng lại là nam giới, với tỷ lệ không cân đối và thường tự mô tả mình là cực tả hoặc cực hữu: Nói chung là nhàm chán.

Hơn nữa, các thuật toán mạng mở do hành vi của người dùng điều khiển dường như được ưu tiên để phát tán những video hấp dẫn nhất. Để nội dung nào đó có thể lan truyền trên mạng xã hội, mọi người phải chọn chia sẻ nội dung đó. Giờ đây, họ xác nhận sự phổ biến chỉ bằng cách xem, vì thuật toán sẽ thưởng cho nội dung thu hút nhiều lượt tương tác nhất. Việc quản lý có chủ ý đã được thay thế bằng một hệ thống truy cập thẳng vào ID. Những người ưa khiêu khích như ông Trump hay ông Nayib Bukele, người được yêu thích trong cuộc bầu cử tuần này ở El Salvador, cũng như những kẻ buôn bán thông tin sai lệch đều được hưởng lợi. Các nền tảng cho biết, họ đã giỏi hơn trong việc loại bỏ hàng giả. Taylor Swift, nạn nhân cao cấp mới nhất của các video giả mạo, có thể không đồng ý.

Điều cấp bách hơn cả sự gia tăng của tin giả là tình trạng thiếu tin thật. Ông Zuckerberg từng nói, ông muốn Facebook giống như một tờ báo được cá nhân hóa. Nhưng vì mạng này hướng đến giải trí nên tin tức chỉ chiếm 3% số lượng người xem trên đó. Trên mạng xã hội này, chỉ có 19% người lớn chia sẻ tin tức hàng tuần, giảm từ 26% vào năm 2018. Các chức năng như BuzzFeed News, vốn dựa vào việc phân phối tin trên mạng xã hội, đã bị xóa bỏ. Đó là cái nhìn của Facebook (và của chúng tôi). Nhưng đó là vấn đề của mọi người khi gần một nửa số thanh niên nói rằng, giống như các nền tảng quyết định tin tức không còn thú vị nữa thì mạng xã hội là nguồn tin tức chính của họ.

WhatsApp và WhatsDown

Một số người cho rằng, những khiếm khuyết của các mạng xã hội có thể được khắc phục bằng cách quản trị tốt hơn, mã hóa thông minh hoặc một mô hình kinh doanh khác. Những điều như vậy có thể có ích. Nhưng những vấn đề mà thế hệ ứng dụng mới đặt ra cho thấy, những sai sót của mạng xã hội cũng là kết quả của sự đánh đổi trong giao tiếp của con người.

Khi các nền tảng quay trở lại với các nhóm nói chuyện kín, chắc chắn chúng sẽ có ít sự giám sát hơn. Khi mọi người thoát khỏi không gian chung, họ có thể phải đối mặt với những nội dung cực đoan hơn. Khi người dùng đón nhận những hình thức giải trí vô hại, họ sẽ thấy ít tin tức hơn. Khi mạng xã hội lụi tàn, các nhà khai thác nền tảng và người dùng nên dành ít thời gian hơn cho những cuộc chiến cũ và dành nhiều thời gian hơn để vật lộn với những tính năng mới.