VNTB – ICCPR: Ủy ban Nhân quyền LHQ có nhận xét kết luận gì về Việt Nam?
Hải Di Nguyễn
02.08.2025 5:31
VNThoibao
Phiên rà soát nhà nước Việt Nam về việc thực thi Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (International Covenant on Civil and Political Rights, viết tắt ICCPR) diễn ra vào ngày 7-8/7/2025. Ngày 18/7 vừa qua, Ủy ban Nhân quyền LHQ đã công bố các nhận xét kết luận.
Bài viết sau tóm tắt nội dung các nhận xét. Loạt bài viết tiếp theo sẽ phân tích một số chi tiết, một số nhận xét liên quan trực tiếp tới các cộng đồng tôn giáo, bản địa và thiểu số bị bách hại, tình trạng buôn người, sự an toàn của người tị nạn, và cách khai thác kết quả rà soát cho vận động quốc tế.
Cơ quan nhân quyền quốc gia
Ủy ban Nhân quyền (Human Rights Committee) khuyến nghị Việt Nam thành lập một cơ quan nhân quyền quốc gia độc lập, theo Nguyên tắc Paris. Điều này đã được nhắc trong nhiều phiên rà soát Việt Nam, nhưng phái đoàn nhà nước luôn nói vẫn đang tìm hiểu để chọn mô hình phù hợp.
Chống tham nhũng
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam tăng cường nỗ lực điều tra tham nhũng; và tăng cường “tính minh bạch, độc lập, và trách nhiệm giải trình của tất cả các cơ quan chống tham nhũng”.
Tình trạng khẩn cấp
Ủy ban nhắc tới việc Việt Nam ban bố tình trạng khẩn cấp trong đại dịch COVID-19, hạn chế khả năng tiếp cận thực phẩm của các nhóm dân cư dễ bị tổn thương ở Sài Gòn, và bắt bớ những người chỉ trích cách nhà nước đối phó với đại dịch. Luật pháp Việt Nam hiện nay không xác định phạm vi hạn chế nhân quyền trong trường hợp tình trạng khẩn cấp.
Vấn đề không phân biệt
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam giám sát và thu thập dữ liệu đối với các khiếu nại về phân biệt đối xử (do giới tính, khuynh hướng tính dục, sắc tộc, tôn giáo, khuyết tật) và kết quả khiếu nại.
Với cộng đồng LGBT
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam bảo đảm không phân biệt vì bản dạng giới (gender identity) hay khuynh hướng tính dục; ngừng phẫu thuật và các can thiệp y tế không thể đảo ngược với trẻ em liên giới tính (intersex) không có khả năng đồng ý, trừ phi thật sự cần thiết; thay đổi luật để công nhận các cặp đồng giới.
Bình đẳng giới
Ngoài sự thiếu vắng phụ nữ trong đời sống chính trị, đặc biệt ở các vị trí cấp cao, Ủy ban cũng bày tỏ quan ngại về thái độ gia trưởng và định kiến về phụ nữ ở Việt Nam, đặc biệt ở các vùng nông thôn và nghèo đói, và trong các cộng đồng sắc tộc thiểu số.
Bạo hành phụ nữ, bao gồm bạo hành gia đình
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam chỉnh sửa khái niệm hiếp dâm trong luật pháp (hiện nay yêu cầu phải có bằng chứng về thương tích trên cơ thể); bảo đảm phải điều tra và truy tố mọi vụ bạo hành phụ nữ và trẻ em gái, và có hình phạt tương xứng; tăng cường các cơ chế để tạo điều kiện và khuyến khích phụ nữ báo cáo khi bị bạo hành; không yêu cầu nạn nhân bạo hành gia đình hòa giải; nâng cao nhận thức cộng đồng về vấn đề bạo lực với phụ nữ, v.v.
Biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường
Ủy ban khen cách Việt Nam đối phó với Bão Yagi năm 2024, nhưng khuyến nghị họ thực hiện các bước để bảo đảm sử dụng tài nguyên thiên nhiên bền vững; và có các biện pháp phòng ngừa thiên tai và suy thoái môi trường để bảo vệ con người, bao gồm các nhóm thiểu số và các nhóm yếu thế.
Án tử hình
Ủy ban hoan nghênh việc Việt Nam gần đây đã bỏ án tử hình cho 8 tội danh, nhưng quan ngại là vẫn giữ cho 10 tội danh, trong đó có “các tội danh phi bạo lực chưa đạt tới ngưỡng ‘tội nghiêm trọng nhất’ theo định nghĩa trong Công ước [ICCPR]”. Họ khuyến nghị Việt Nam chỉ áp dụng án tử hình cho những tội nghiêm trọng nhất; bảo đảm có ân xá hoặc giảm án trong mọi trường hợp; bảo đảm mọi trường hợp án tử hình đều có thể được cứu xét lại một cách minh bạch, hiệu quả, độc lập khi có bằng chứng mới, và có hỗ trợ pháp lý; có bồi thường và biện pháp khắc phục trong các vụ án oan; cung cấp dữ liệu về các án tử hình, v.v.
Tại phiên rà soát, phái đoàn Việt Nam nói không cung cấp thông tin dữ liệu về các vụ tử hình vì đó là “bí mật quốc gia”.
Cưỡng bức mất tích và đàn áp xuyên quốc gia
Ủy ban Nhân quyền LHQ nhắc tới cáo buộc Việt Nam có hành vi cưỡng bức mất tích và đàn áp xuyên quốc gia, chẳng hạn như ở Thái Lan; và “việc Việt Nam lạm dụng Lệnh truy nã đỏ của INTERPOL với các nhà đấu tranh nhân quyền, và sử dụng quy trình dẫn độ với động cơ chính trị”. Vụ dẫn độ chính là Y Quynh Bdap, dù họ không nêu đích danh.
Cấm tra tấn và các hình thức đối xử độc ác, vô nhân đạo, hoặc hạ thấp nhân phẩm.
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam “tiến hành điều tra nhanh chóng, kỹ lưỡng, và công minh mọi cáo buộc tra tấn và đối xử vô nhân đạo, hạ nhục nhân phẩm”, truy tố và trừng phạt thủ phạm, cung cấp các biện pháp khắc phục cho nạn nhân; bảo đảm rằng mọi lời khai do tra tấn và ngược đãi không được chấp nhận tại tòa trong bất kỳ tình huống nào; hạn chế biệt giam và cùm chân, chỉ khi thật sự cần thiết; bảo đảm là người bị giam được chăm sóc y tế; v.v.
Cách đối xử với những người bị tước quyền tự do
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam thực hiện các bước để cải thiện điều kiện giam giữ và giảm tình trạng nhà tù quá tải; bảo đảm là người bị giam có cơ chế khiếu nại độc lập và hiệu quả; v.v.
Trung tâm cai nghiện bắt buộc
Ủy ban bày tỏ quan ngại về tình trạng trong các trung tâm cai nghiện bắt buộc, cưỡng bức lao động trong điều kiện khắc nghiệt, thiếu chăm sóc y tế.
Quyền tự do và an ninh cá nhân
Ủy ban nhắc tới việc Việt Nam sử dụng cớ “an ninh quốc gia” để tạm giam kéo dài những nhà bất đồng chính kiến, đấu tranh nhân quyền, nhà báo, và những người thuộc sắc tộc hoặc tôn giáo thiểu số.
Xóa bỏ chế độ nô lệ, khổ sai, và buôn bán người
Ủy ban “quan ngại về tình trạng buôn bán người và cưỡng bức lao động tiếp tục phổ biến, đặc biệt thông qua chương trình xuất khẩu lao động của nhà nước”, và khuyến nghị Việt Nam phòng, chống, và trừng phạt buôn người và cưỡng bức lao động.
Tự do đi lại
Ủy ban nhắc tới các lệnh cấm xuất cảnh cho người bản địa và sắc tộc thiểu số.
Tiếp cận công lý, xét xử bình đẳng, và việc tòa án độc lập.
Về vấn đề công lý, Ủy ban Nhân quyền LHQ khuyến nghị Việt Nam bảo đảm tòa án phải hoàn toàn độc lập, không thiên vị, không bị chính phủ can thiệp hay gây áp lực; bảo đảm xét xử công bằng và đúng thủ tục tố tụng tư pháp, đặc biệt liên quan tới những người bảo vệ nhân quyền, nhà báo, những người thuộc sắc tộc và tôn giáo thiểu số; bảo đảm luật sư không bị can thiệp hay đe dọa; v.v.
Công lý vị thành niên
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam chỉ giam giữ và bỏ tù trẻ vị thành niên như biện pháp cuối cùng và trong thời gian ngắn nhất có thể; và sửa đổi luật để định nghĩa trẻ em là dưới 18 tuổi (hiện nay là dưới 16 tuổi); v.v.
Quyền riêng tư
Ủy ban nói tới việc chính quyền Việt Nam theo dõi qua mạng, cắt mạng Internet và đường dây điện thoại, đặc biệt với những người đấu tranh nhân quyền, nhà báo, các nhóm sắc tộc và tôn giáo thiểu số; Nghị định 13/2023 “cho phép thu thập dữ liệu cá nhân mà không cần thông báo trước và không cần sự đồng ý của chủ thể”; Nghị định 147/2024 yêu cầu người dùng mạng xã hội phải xác minh tài khoản bằng số điện thoại hoặc số căn cước công dân, và “xóa nội dung bị xem là phạm pháp”.
Tự do lương tâm và niềm tin tôn giáo
Ủy ban Nhân quyền LHQ nhắc tới việc “gia tăng phân biệt đối xử, sách nhiễu, và đe dọa các nhóm tôn giáo thiểu số, đặc biệt tín đồ Tin Lành người Thượng và người H’mông, Phật giáo Khmer Krom, Cao Đài, và Hòa Hảo”; hạn chế tự do tôn giáo qua hệ thống đăng ký tôn giáo. Họ khuyến nghị Việt Nam bảo đảm quyền tự do tôn giáo hay niềm tin; không sử dụng tùy tiện luật an ninh quốc gia và chống khủng bố để nhắm vào các nhóm tôn giáo.
Đáng chú ý, nhận xét đúc kết sử dụng cụm từ “tự do lương tâm” (freedom of conscience), không có trong bản dịch Công ước ICCPR trong tiếng Việt. Nguyên văn Điều 18 là “Everyone shall have the right to freedom of thought, conscience and religion”, tức “Mọi người có quyền tự do tư tưởng, lương tâm, và tôn giáo”. Bản dịch tiếng Việt trên trang web của Cổng thông tin điện tử Bộ Tư pháp lại dịch thành “Mọi người đều có quyền tự do tư tưởng, tự do tín ngưỡng và tôn giáo.”
Tự do ngôn luận
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam bảo đảm quyền tự do ngôn luận cho tất cả mọi người, “bao gồm các nhà đấu tranh nhân quyền, nhà báo, nhà bất đồng chính kiến, các nhóm sắc tộc và tôn giáo thiểu số”; chấm dứt các vi phạm quyền tự do biểu đạt, ngoài đời và trên mạng; điều tra, truy tố, trừng phạt các vụ vi phạm; sửa đổi hoặc bãi bỏ các điều luật hạn chế tự do ngôn luận và sử dụng “thuật ngữ mơ hồ”, như Bộ luật Hình sự, Luật Báo chí, Luật Tiếp cận thông tin, Luật An ninh mạng, các Nghị định 147/2024, 53/2022, 15/2020 và 119/2020; bảo đảm truyền thông đa dạng; v.v. Họ cũng nhắc tới Điều 109, 116, 117, 331 trong Bộ luật Hình sự, và con số ít nhất 160 tù nhân lương tâm đang bị giam cầm.
Tự do hội họp ôn hòa
Ủy ban cáo buộc Việt Nam “sử dụng vũ lực không cân xứng và bắt giữ tùy tiện” các nhóm hội họp ôn hòa, bao gồm các cộng đồng tôn giáo thiểu số.
Tự do lập hội
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam thay đổi để cho phép các hiệp hội ghi danh và hoạt động, không bị nhà nước can thiệp, quấy rối, hay trả thù; bỏ mọi hạn chế và giám sát thái quá với các tổ chức XHDS trong việc nhận tài trợ trong nước và quốc tế”; “không sử dụng luật thuế quá rộng để trừng phạt những nhà đấu tranh nhân quyền và các tổ chức sắc tộc và tôn giáo thiểu số”.
Tham gia các vấn đề công cộng
Ủy ban khuyến nghị Việt Nam bảo đảm bầu cử minh bạch, công bằng, tự do; thúc đẩy đa nguyên; bảo đảm quyền tham gia hoạt động chính trị độc lập hoặc thuộc các đảng phái chính trị khác, không đe dọa hay trả thù; bảo đảm không ai bị loại trừ vì yêu cầu bất hợp lý hoặc phân biệt đối xử nếu đạt đủ điều kiện ứng cử; v.v.
Quyền người bản địa và sắc tộc thiểu số
Ủy ban bày tỏ quan ngại là nhà nước Việt Nam không công nhận khái niệm người bản địa, điều họ hỏi đi hỏi lại tại phiên rà soát. Họ khuyến nghị Việt Nam công nhận người bản địa và bảo vệ quyền người bản địa; bảo đảm người bản địa và sắc tộc thiểu số được “đại diện trong các cơ quan chính phủ và hành chính, bao gồm các vị trí cấp cao và ra quyết định”; bảo đảm người bản địa và sắc tộc thiểu số, đặc biệt phụ nữ, “được tiếp cận tất cả các dịch vụ công, không bị phân biệt đối xử, bao gồm việc được đi học bằng ngôn ngữ của mình”.
___________________
Tham khảo:
Đọc toàn bộ nguyên văn tại: https://tbinternet.ohchr.org/…/treatyb…/Download.aspx.
No comments:
Post a Comment