ĐỐI THOẠI

Sách Nexus của Yuval Noah Harari: Bản dịch tiếng Việt của Omega+ và NXB Thế giới cắt bỏ nhiều nội dung?
Mai Quỳnh
21-10-2024
Tiengdan

Tóm tắt:

• Bản dịch tiếng Việt cuốn Nexus của Omega+ và NXB Thế giới có 103 chỗ khác biệt về nội dung so với tác phẩm gốc tiếng Anh.

•  Khác biệt xảy ra do bản dịch cắt bỏ nội dung (68 chỗ), bản dịch có sai lệch về nghĩa so với bản gốc (12 chỗ) hoặc do cả hai hiện tượng trên (23 chỗ).

•  Những chỗ khác biệt chủ yếu liên quan đến Liên Xô dưới thời Stalin và Nga dưới thời Putin, không đề cập trực tiếp đến Việt Nam.

Ngày 10/9/2024, Nhà xuất bản (NXB) Random House xuất bản cuốn sách mới nhất của tác giả Yuval Noah Harari, “Nexus A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI”, trên toàn thế giới (1).

Chỉ 20 ngày sau, tức ngày 30/9/2024 bản dịch tiếng Việt của cuốn sách, “Nexus: Lược sử của những mạng lưới thông tin từ Thời đại đồ đá đến Trí tuệ nhân tạo” (Nexus VN) được NXB Thế giới liên kết với Công ty cổ phần Sách Omega Việt Nam (Omega+) ấn hành ở Việt Nam với số lượng in lần đầu là 4000 bản.

Ngày 7/10/2024, trang Zing News đưa tin, Nexus VN được in thêm 9000 bản, kèm theo lời của bà Trần Hoài Phương, Giám đốc điều hành Omega+ rằng “cuốn Nexus vừa được in xong lần 1 đã phải tái bản ngay vì lượng tiêu thụ lớn” (2). Số lượng bản in đến ngày 16/10/2024 là 20.000 theo như trang Facebook chính thức của Omega+ (3).

Nexus VN đang được bán với giá bản bìa mềm và bản bìa cứng lần lượt là 325.000đ và 568.000đ (4). Nếu số liệu do Zing News và Omega+ đưa ra là đúng thì đây là một tín hiệu rất tích cực cho Omega+ và NXB Thế giới.

Số lượng sách được in ra là một chuyện, còn chất lượng cuốn sách thì thế nào? Về cơ bản, dịch thuật hay dịch là chuyển nội dung diễn đạt từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác (5). Dịch sách là một loại hình của dịch thuật. Muốn biết bản dịch trong sách Nexus VN có chất lượng ra sao thì cần xem sách có thể hiện đầy đủ nội dung tác phẩm gốc tiếng Anh hay không.

Trong bài viết này, đầu tiên người viết so sánh nội dung giữa Nexus VN và cuốn sách “Nexus A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI” do NXB Penguin Random House UK xuất bản (Nexus UK) (6). Sau đó, tùy vào việc tác phẩm gốc tiếng Anh mà Omega+ mua bản quyền có nội dung giống với Nexus UK hay không mà người viết đưa ra nhận định về chất lượng bản dịch trong Nexus VN.

Nội dung Nexus VN có giống với nội dung Nexus UK không?

Kết quả so sánh ban đầu (7) mà người viết thực hiện cho thấy có 103 chỗ khác biệt về nội dung giữa Nexus VN và Nexus UK. Khác biệt gồm ba nhóm. Nhóm một là khác biệt do có nội dung bị cắt bỏ (68 chỗ). Nhóm hai là khác biệt do bản dịch sai lệch về nghĩa so với bản gốc (12 chỗ). Nhóm ba là khác biệt do cả hai hiện tượng trên xảy ra (23 chỗ). Cụ thể:

• Phần dẫn nhập có 6 chỗ khác biệt (hàng 2 đến hàng 7 trong bảng so sánh (7))
• Chương 1 có 1 chỗ (hàng 8)
• Chương 2 có 6 chỗ (hàng 9 đến hàng 14)
• Chương 4 có 7 chỗ (hàng 15 đến hàng 21)
• Chương 5 có 47 chỗ (hàng 22 đến hàng 68)
• Chương 8 có 8 chỗ (hàng 69 đến hàng 76)
• Chương 9 có 7 chỗ (hàng 77 đến hàng 83)
• Chương 10 có 9 chỗ (hàng 84 đến hàng 92)
• Chương 11 có 10 chỗ (hàng 93 đến hàng 102)
• Chỉ mục có 1 chỗ (hàng 1): phần chỉ mục trong bản gốc dài 16 trang, bản dịch không có phần chỉ mục
• Phần chú thích có 1 chỗ khác biệt (hàng 103)

Trong ba nhóm trên, nhóm khác biệt do có nội dung bị cắt bỏ xảy ra nhiều nhất. Nexus UK có phần chỉ mục dài 16 trang, còn Nexus VN hoàn toàn không có phần chỉ mục. Chỉ mục là danh sách các tên riêng và chủ đề xuất hiện trong sách được xếp theo thứ tự bảng chữ cái kèm theo số từng trang mà ở đó tên riêng và chủ đề xuất hiện. Danh sách này thường được trình bày ở cuối sách. Với thể loại sách phi hư cấu, nhất là các cuốn sách dài (Nexus UK có 528 trang, Nexus VN 552 trang), chỉ mục là phần quan trọng để bạn đọc tìm kiếm và định vị nhanh các tên và chủ đề được nhắc đến trong sách.

Trừ chương 3, 6 và 7, chương nào trong Nexus VN cũng xảy ra hiện tượng cắt bỏ nội dung. Đó có thể là một từ, một cụm từ, một câu văn, một đoạn văn hoặc thậm là cả một tiểu mục gồm vài đoạn văn liên tục. Mật độ xảy ra dày đặc nhất ở Chương 5 với 47 chỗ cắt bỏ và chỗ dài nhất lên đến hơn 400 từ. Đồng thời, 4 chú thích cũng bị cắt bỏ khỏi phần chú thích của chương 5.

Đa số chỗ có khác biệt là chỗ mà ở đó tác giả Harari đề cập đến đảng Bolshevik, Stalin, chủ nghĩa Stalin, cái chết của Stalin, một số vấn đề chính trị và kinh tế xã hội ở Liên Xô dưới thời Stalin lãnh đạo như chính sách tập thể hóa nông nghiệp, phiên tòa dàn dựng (show trial), cuộc đại thanh trừng (Great Terror), tội ác chiến tranh của Liên Xô ở Afghanistan, Vladimir Putin, đảng Nước Nga Thống nhất dưới thời Putin lãnh đạo, việc Nga xâm lược Ukraine, v.v.

Những chỗ có khác biệt đều không nhắc đến hai chữ “Việt Nam”, cũng như không chỉ đích danh một cá nhân, tổ chức hay một vấn đề chính trị, lịch sử, tôn giáo nào ở Việt Nam.

Vậy thì sao?

Nếu tác phẩm gốc tiếng Anh mà Omega+ mua bản quyền có những khác biệt như trên về nội dung so với sách Nexus UK thì so sánh ban đầu của người viết cho thấy bản dịch trong Nexus VN chưa có vấn đề gì. So sánh ban đầu tập trung chủ yếu vào tính toàn vẹn của nội dung bản dịch, chưa xét đến độ chính xác của thuật ngữ chuyên ngành, kiến thức chuyên môn hay bản dịch có xuôi, có thuần Việt hay không.

Nếu tác phẩm gốc tiếng Anh mà Omega+ mua bản quyền có nội dung giống với bản Nexus UK thì 103 khác biệt được người viết chỉ ra là bằng chứng cho thấy bản dịch trong Nexus VN không thể hiện đầy đủ nội dung của tác phẩm gốc. Nói cách khác, khi xét về tính toàn vẹn nội dung, Nexus VN không phải là một bản dịch hoàn chỉnh.

Chú thích:

(1) Random House: https://global.penguinrandomhouse.com/announcements/random-house-unveils-nexus-publishing-this-fall-from-the-1-international-bestselling-author-of-sapiens/.

(2) Zing News, ngày 07/10/2024: https://znews.vn/sach-nexus-bi-lam-gia-khi-chua-kip-tai-ban-lan-dau-post1502642.html

(3) Trang Facebook chính thức của Omega+, ngày 16/10/2024: https://www.facebook.com/photo.php?fbid=122227666202018911&set=pb.61550567332235.-2207520000&type=3

(4) Trang web chính thức của Omega+: https://omegaplus.vn/

(5) Dịch: Trang 256, Từ điển tiếng Việt, Hoàng Phê chủ biên, NXB Đà Nẵng, 2006

(6) Nexus A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI, Penguin Random House UK. ISBN 978-1-911717-09-6

(7) Sách Nexus của Yuval Noah Harari: So sánh ban đầu về nội dung giữa bản dịch tiếng Việt và bản gốc tiếng Anh, Mai Quỳnh thực hiện: https://mega.nz/file/LJEhiDob#WRuSp2aHUDwVkL7D2ARnEANnE8HPlMVuc3yBC9D0Upw

Lưu ý: Từ hàng 8 đến hàng 103 trong bảng so sánh, các chỗ khác biệt không được trích dẫn nguyên văn vì lý do bản quyền. Thay vào đó, người viết chỉ có thể mô tả khác biệt xảy ra ở dòng thứ bao nhiêu, trang mấy và chương nào trong bản dịch tiếng Việt và bản gốc tiếng Anh để bạn đọc biết và kiểm chứng