ĐỐI THOẠI

VNTB – Sau lũ: không chỉ từ thiện trước mắt mà phải cải thiện năng lực lâu dài
Cảnh Chân
11.12.2025 4:32
VNThoibao

(VNTB) – Vietnam Rise kêu gọi “sức mạnh cộng đồng tại chỗ” để chống lũ bền vững ở miền Trung!

 Miền Trung năm nào cũng lũ, nhưng không phải lũ năm nào cũng giống năm nào, nhất là những năm gần đây, năm nào cũng là lũ lịch sử. Nhà nước, các tổ chức thiện nguyện, người dân trong và ngoài nước đều nỗ lực thay đổi, nhưng tình hình thì càng ngày càng tệ hơn.

 Các vấn đề từ phía lãnh đạo điều hành đập thuỷ điện thì đã quá rõ, về phía người dân thì gần như là “chịu trận”. Từ đó, vai trò của các tổ chức xã hội lại trở nên cực kỳ quan trọng. Nhất là trong giai đoạn sau lũ: huy động nguồn lực, hỗ trợ ứng phó khẩn cấp, tái thiết, phục hồi sinh kế, xây dựng cộng đồng vững mạnh, lấp đầy khoảng trống mà nhà nước không thể, đảm bảo tính công bằng, nhanh nhạy và bền vững trong việc hỗ trợ dài hạn cho người dân sau thảm họa. Đồng thời là việc tham gia đánh giá hiệu quả công tác ứng phó, đề xuất giải pháp cải thiện cho các lần sau.

 Đối với các vấn đề này, Việt Nam Thời Báo đã có tham vấn với Vietnam Rise, một NGO tiên phong tại Việt Nam trong đào tạo, thúc đẩy và liên kết các phong trào dựa vào người dân để mang lại thay đổi xã hội. Được biết, năm 2020, từ khi mới thành lập, Rise đã tiến hành khảo sát ngay trong lúc lũ lụt tàn phá miền Trung. Tới nay khảo sát, đánh giá này vẫn còn nguyên giá trị, mà ít có tổ chức độc lập nào có thể thực hiện.

 Theo đó, khi Hà Tĩnh, Quảng Bình chìm trong biển nước do Thuỷ điện Hố Hô xả lũ (tháng 10/2020), Rise đã tiến hành khảo sát để lắng nghe tiếng nói thật sự của những cộng đồng bị ảnh hưởng. Các khảo sát này giúp Rise cùng các đối tác nhận diện những vấn đề thực tế, qua đó có thể cùng nhau có những chiến lược xây dựng phong trào xã hội bền vững để giải quyết triệt để các nan đề mà cộng đồng chung đang gặp phải hiện nay.

 Điển hình là báo cáo kết quả khảo sát nhu cầu người dân vùng lũ từ đợt lũ lụt miền Trung vào tháng 10, năm 2020. Báo cáo này đánh giá thực trạng, khó khăn và nhu cầu của người dân vùng lũ. Những đánh giá của báo cáo này sẽ góp phần giúp các nhóm thiện nguyện cứu trợ và những tổ chức xã hội dân sự hoạt động ngày càng hiệu quả. 

 Chị Angelina Trang Huỳnh, Giám đốc điều hành Rise cho biết, nhóm khảo sát của Vietnam Rise đã đến Quảng Bình vào thời điểm 20/10 đến 4/11 trong lúc tình hình khó khăn nhất. Nhóm đã tiếp xúc với những người dân làm rừng, làm nông, làm rẫy, buôn bán bị ảnh hưởng bởi lũ lụt tại Lệ Thuỷ, Đồng Hới, Bố Trạch và Minh Hóá (Quảng Bình cũ). Sau đó di chuyển tới Ba Đồn, gặp gỡ với giáo dân, ngư dân tại 2 cồn giữa sông Gianh để tìm hiểu các vấn đề đang xảy ra (tại thời điểm đó).

 Tại đây, một vấn đề mà người dân lo lắng nhất nhất là sợ tài sản bị trôi đi, nên thường không chịu bỏ nhà mình để chạy lũ. Đối với nhiều người dân nghèo những tài sản trong nhà là tài sản duy nhất họ có. Khi nước dâng cao, các hộ dân hầu hết bị cô lập, không có điện, nước sạch nên không nấu ăn được. Sau đó thì nước ngập làm hỏng lương thực dự trữ và người dân cần trợ cấp. Thời tiết tháng 10 – tháng 11 thì bắt đầu chuyển lạnh và càng lạnh hơn khi người ta phải ngâm nước để đi lại, sinh hoạt. Với tình trạng không giặt giũ được và không có chăn áo khô, người dân phải chịu đựng lạnh và bẩn từ nhiều ngày cho đến nhiều tuần.

 Ngâm nước nhiều, bệnh dễ gặp nhất là da liễu, phụ khoa, bệnh cảm sốt… Nên rất cần hỗ trợ thuốc men, nhu yếu phẩm. Dù vậy, thứ cấp bách nhất vẫn là nạn đói. Nhiều khu vực rốn lũ bị cô lập trong lũ suốt tuần. Thậm chí bệnh viện của xã cũng bị ngập lên tới tầng 3. Các phương tiện của mạnh thường quân không thể tiếp cận để mang thức ăn vào hỗ trợ sớm được.

 Sau lũ, các vấn đề sinh kế của người dân trở nên nguy cấp khi gia tài, nhà cửa, chuồng trại, gia súc gia cầm bị cuốn trôi hết theo dòng lũ, coi như mất trắng. Một số gia đình thậm chí mất luôn các loại giấy tờ quan trọng như chứng minh thư, khai sinh, hộ khẩu, giấy tờ nhà, gây khó khăn hành chính cho nhiều gia đình. Người lớn thì thất nghiệp do các cơ sở, cửa hàng mua bán bị thiệt hại nặng nề, và chưa thể hoạt động lại được, nghề biển, nghề cá, nuôi trồng cũng chưa phục hồi. Còn trẻ em thì bị gián đoạn trong học tập cũng như không được chăm sóc y tế. Giao thông cầu đường hư hỏng cũng khiến người dân không thể đi lại làm việc, học hành…

 Chị Angelina Trang Huỳnh cho biết, báo cáo của Rise đã cố vấn nhiều giải pháp như dọn dẹp môi trường và chăm sóc y tế, hỗ trợ học bổng cho học sinh, tái thiết sinh kế cho người dân như con giống và cây trồng. Đồng thời vận động chính sách khoanh, giãn nợ, miễn lãi có thời hạn cho người dân vay nợ ngân hàng để họ có thể mua sắm lại thiết bị chăn nuôi, nuôi hải sản và đánh cá. Song song đó là nỗ lực từ các NGO để giúp người dân tiếp cận thông tin về chính sách mà người dân có quyền thụ hưởng khi thiên tai.

 Một thông điệp mà Rise đưa ra nữa là nên cải thiện nhiều hơn là từ thiện. Điển hình là trong lúc lũ lụt đang diễn ra, người dân cần áo phao hay cần tập bơi? Những gì Rise đã ghi nhận trong chuyến khảo sát là việc từ thiện hỗ trợ thức ăn, nước uống, áo phao, áo mưa, áo ấm, đèn pin, thuốc men, các nhu yếu phẩm là điều cần thiết để giữ lấy mạng sống và sức khỏe của người dân. Tuy nhiên việc trợ giúp không thể dừng tại đây, vì các hậu quả từ mùa lũ vấn tiếp tục đè lên đời sống của người dân. Các nỗ lực hỗ trợ cần tập trung vào xây dựng lại đời sống. Đặc biệt cần quan tâm đến phát triển cộng đồng và nâng cao khả năng của người dân đối phó với các vấn đề liên quan đến môi trường sống của chính họ.

 Báo cáo của Rise cũng cho thấy trong các đợt lũ lụt thì rất nhiều cá nhân và tổ chức đã huy động nguồn lực từ người dân rất nhanh và rất nhiều, nhưng đa phần theo hướng phản ứng khi lũ đã xảy ra. Lúc này số tiền lớn đó hầu như chỉ được dùng để cung cấp thực phẩm và đồ dùng, đưa đến tình trạng thừa thãi và ngắn hạn. Đây là nạn hàng năm. Nếu được chủ động và có tổ chức, các nỗ lực có thể tập trung vào vận động đóng góp sớm hơn để giúp người dân tránh lũ hoặc đối mặt với lũ tốt hơn thay vì mang nặng tính chữa cháy.

 Chính vì vậy, Rise đề xuất phải tập trung xây dựng những cộng đồng mạnh hơn. Nhất là việc tăng cường sự tham gia của người dân địa phương để trở thành một phần của giải pháp. Muốn có được điều này cần tập trung nỗ lực nâng tầm tiếng nói của các cộng đồng địa phương, qua những dự án huấn luyện tổ chức cộng đồng và thông tin về nguyên nhân và hướng giải quyết. Khi có những tiếng nói tập thể mạnh hơn, chính người dân sẽ góp phần thúc đẩy chính quyền sở tại và các nhà đầu tư thủy điện tôn trọng môi trường sống trong tiến trình phê duyệt, quản lý và giám sát. Bởi, đập thuỷ điện là một trong những nguyên nhân gây ra lũ lụt hàng năm, trực tiếp qua việc xả lũ, và gián tiếp qua việc đốn rừng để làm thủy điện.