ĐỐI THOẠI

Chính quyền Trung Quốc hiện đang nghiện phạt giao thông

Economist
Cù Tuấn, biên dịch
30-4-2024
Tiengdan

Ma Yijiayi bị bắt giữ vào tháng 11/2023. Bà không biểu tình đòi hỏi quyền chính trị. Bà cũng không ăn cắp từ kho bạc nhà nước. Thay vào đó, tội của Ma là yêu cầu một con nợ phải trả nợ cho mình. Chính quyền địa phương ở Liupanshui, một thành phố thuộc tỉnh Quý Châu, nợ bà Ma, một nhà thầu, 220 triệu nhân dân tệ (30 triệu USD) để xây dựng trường học. Các quan chức đã đề nghị chỉ trả cho bà 12 triệu nhân dân tệ. Bà Ma đã từ chối.

Các công dân và chủ doanh nghiệp Trung Quốc ngày càng trở thành nạn nhân của những nỗ lực vô đạo đức của các chính quyền địa phương nhằm củng cố tài chính của họ. Một cuộc điều tra hồi tháng 1 cho thấy hầu hết các khoản phạt giao thông do cảnh sát tỉnh Hà Bắc ban hành năm ngoái đều dựa trên những lỗi không có thật. Ở một khu vực lân cận, các tài xế xe tải cáo buộc rằng các quan chức đang thao túng kết quả cân xe, đưa ra những hình phạt quá nặng đối với những hành vi chở quá tải. Phí đậu xe tăng cao và việc kiểm tra chặt chẽ các nhà hàng cũng trở thành những nguồn thu lợi nhuận của các thành phố.

Việc huy động tiền một cách sáng tạo cho thấy các chính quyền địa phương đang nỗ lực tìm kiếm nguồn thu nhập mới. Từ năm 2021 đến năm 2023, nguồn thu ngoài thuế của chính quyền cấp tỉnh tăng 20%, một tốc độ nhanh gấp ba lần so với số tiền thu từ thuế. Bộ Tài chính cho biết tiền mặt đến từ việc thu thêm tiền từ tài sản nhà nước, chẳng hạn như thu phí cầu đường. Nhưng các nhà lãnh đạo ở Bắc Kinh ngày càng cởi mở hơn trước những lo ngại rằng việc chính quyền địa phương móc túi người dân cũng có thể đóng một vai trò nào đó – và đã làm tổn hại đến niềm tin của công chúng vào quá trình này.

Các chính quyền địa phương đang phải đối mặt với tình hình tài chính tồi tệ. Tăng trưởng kinh tế chậm lại, cộng với doanh số bán đất công giảm và tình trạng hỗn loạn trên thị trường bất động sản, đã làm giảm doanh thu. Theo Caixin, một tạp chí kinh doanh, tất cả các tỉnh, trừ hai tỉnh của Trung Quốc đều dự báo mức tăng trưởng về thuế trong năm nay sẽ thấp hơn so với năm ngoái. Vào ngày 9 tháng 4, Fitch, một cơ quan xếp hạng tín dụng quốc tế, đã trích dẫn thâm hụt ngân sách ngày càng lớn như là lý do biện minh cho việc hạ triển vọng tín dụng của Trung Quốc xuống mức tiêu cực.

Chính quyền trung ương Trung Quốc đang nỗ lực giải quyết các khoản nợ của chính quyền địa phương. Rất nhiều khoản nợ được nắm giữ bởi các tổ chức tài chính phụ và nằm ngoài bảng cân đối kế toán chính thức. Victor Shih và Jonathan Elkobi thuộc Đại học California, San Diego, ước tính rằng các chính quyền địa phương đang nợ 90 nghìn tỷ-110 nghìn tỷ nhân dân tệ, tương đương 75-91% GDP quốc gia. Hơn một nửa số tỉnh của Trung Quốc báo cáo tỷ lệ nợ trên GDP trên 50%. Theo công ty tư vấn Trivium, số lượng phương tiện đi lại của các chính quyền địa phương nợ quá cao này đã tăng hơn gấp ba lần kể từ tháng 3 năm ngoái.

Chính phủ trung ương Trung Quốc có thể đủ khả năng để cung cấp một số hỗ trợ. Gánh nặng nợ của nước này tương đối nhẹ và nước này nhận được dòng tiền khổng lồ từ thuế và các công ty nhà nước. Vào tháng 10, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc cho biết họ sẽ phát hành trái phiếu trị giá 1 nghìn tỷ nhân dân tệ để thanh toán cho chính quyền địa phương. Tuy nhiên, họ đã cố gắng trốn tránh trách nhiệm về nợ của các địa phương, thay vào đó buộc các chính quyền địa phương phải cắt giảm chi tiêu. Vào tháng 3, Lý Cường, thủ tướng Trung Quốc, đã chỉ trích những dự án phù phiếm. Nội các Trung Quốc, do ông Lý đứng đầu, đã yêu cầu cán bộ ở hàng chục tỉnh chấm dứt đầu tư cơ sở hạ tầng không thiết yếu.

Việc phân chia nguồn lực tài chính của Trung Quốc từ lâu đã gây tranh cãi. Những cuộc đấu tranh giành vốn bắt đầu từ những năm 1990 khi Chu Dung Cơ, một trong những người tiền nhiệm của ông Lý, giành lại nguồn thu từ các quan chức địa phương. Hệ thống liên bang của Trung Quốc đang phải chịu đựng cái mà các nhà kỹ trị gọi là sự mất cân bằng tài chính theo chiều dọc: chính quyền địa phương phải chịu trách nhiệm về giáo dục, chăm sóc sức khỏe và chi tiêu đầu tư, nhưng lại mất hơn một nửa nguồn thu thuế cho chính quyền trung ương. Ngược lại, cán bộ địa phương được giữ lại toàn bộ thu nhập mà họ nhận được khi người dân nộp phạt.

Vào tháng 2, chính quyền trung ương Trung Quốc đã đẩy mạnh chiến dịch trấn áp các quan chức địa phương có biển thủ. Bắc Kinh trừng phạt những cán bộ bị cáo buộc vi phạm, ban hành những chỉ thị ngắn gọn thông qua các cơ quan nhà nước và sửa đổi luật nhằm nhấn mạnh vào quản trị dựa trên pháp luật. Liệu những động thái này có tạo nên sự khác biệt? Có lẽ là không. Các khoản tiền phạt tùy tiện vẫn trở nên phổ biến hơn sau đợt trấn áp trước đó vào năm 2021. Các chính quyền địa phương nhận thấy rằng họ đơn giản là không có giải pháp thay thế nào trong tình trạng tài chính eo hẹp của họ. Mặc dù trường hợp của bà Ma hiện đang được chính quyền trung ương điều tra, nhưng số phận tương tự có lẽ cũng đang treo trên đầu các chủ doanh nghiệp khác.