ĐỐI THOẠI

 So sánh Canada và Úc Đại Lợi và bài học cần thiết cho Việt Nam

LS Đào Tăng Dực
www.daotangduc.blogspot.com
30/11/2025

Khi nhìn bản đồ thế giới và duyệt xét lịch sử hình thành, chúng ta nhận thấy có rất nhiều điểm tương đồng giữa Canada và Úc Đại Lợi.

I. Cả hai đều là:

1.    Cựu thuộc địa của Đế quốc Anh

2.    Lập quốc cũng thời gian tương tự vào cuối thế kỷ 19.

3.    Cùng theo thể chế quân chủ lập hiến (constitutional monarchy)

4.    Cùng theo mô hình chính trị dân chủ quốc hội chế (parliamentary democracy)

5.    Cùng có quốc vương là Vua Charles III trị vì như là biểu tượng.

6.    Cùng theo chế độ Liên Bang với nhiều quyền hiến định cho các tiểu bang (Úc) và tỉnh bang (Canada)

7.    Cả hai đều có lãnh thổ rộng lớn nhưng dân số thưa thớt

8.    Cả hai đều có tài nguyên khoáng sản dồi dào bật nhất thế giới

9.    Cả hai đều là những nước phát triển hàng đầu thế giới với lợi tức đổ đầu người rất cao. GDP đầu người năm 2025: Úc khoảng $62.559 – 64.407 USD, Canada khoảng $44.846 – 55.890 USD. Úc hiện cao hơn Canada.

10. Đều là những quốc gia có nền kinh tế phụ thuộc vào xuất cảng khoáng sản và nông sản cho thế giới.

11. Đều có bảo hiểm y tế hoàn vũ (Universal medicare) chăm sóc sứ khỏe của người dân miễn phí

12. Khác biệt giàu nghèo trong xã hội tương đối thấp

13. Được ca tụng như những quốc gia trù phú và đáng sống nhất trên hoàn vũ

14. Cả hai đều có mức độ di dân từ bên ngoài rất đông, sự phát triển kinh tế lệ thuộc một phần quan trọng vào lượng di dân và đều chủ trương xã hội đa văn hóa (multiculturalism).

15. Trên phương diện quốc phòng Canada thuộc NATO và Úc thuộc AUKUS, đều có điểm tựa là Hoa Kỳ.

II. Tuy nhiên giữa 2 quốc gia này vẫn có nhiều khác biết đáng chú ý:

a.     Tuy cả 2 quốc gia đều là dân chủ đa nguyên, đa đảng và có 2 đảng chính thay nhau cầm quyền, nhưng tại Úc thì Đảng Tự Do (Liberal party) đại diện cho khuynh hướng bảo thủ và đảng Lao Động (Labour party) đại diện cho khuynh hướng cấp tiến thì tại Canada Đảng Tự Do (Liberal party) lại đại diện cho khuynh hướng cấp tiến và đảng Bảo Thủ (Conservative party) đại diện cho khuynh hướng cùng tên của mình.

b.    Các đơn vị tranh cử quốc hội liên bang tại Úc gọi tên là “electorate” và tại Canada gọi tên là “Riding”

c.     Nhiệm kỳ quốc hội tại Úc là 3 năm và tại Canda dài hơn là 5 năm

d.    Tại Úc thì Thủ tướng phải là một dân biểu hạ viện mới nắm giữ được chức vụ này. Tại Canada thì một người không phải dân biểu cũng có thể được bổ nhiệm chức Thủ Tướng, nhưng theo truyền thống thì thông thượng là dân biểu hạ viện quốc hội. Một thượng nghị sĩ trên nguyên tắc cũng có thể giữ chức vụ này, nhưng rất hiếm hoi và nếu có thì phải từ chức thượng nghị sĩ và tìm một ghế trong hạ viện.

e.     Bầu cử tại Úc thì theo phương thức “đại diện theo tỷ lệ” (proportional representation) tức rất nhạy cảm với tỷ lệ ủng hộ trong cử tri đoàn. Bầu cử tại Canada thì theo phương thức “ngựa chạy về nhất” (first past the post) ít nhạy cảm hơn với tỷ lệ ủng hộ trong cử tri đoàn và chỉ cần đa số tương đối là thắng cử.

f.      Nền kinh tế Canada lệ thuộc rất nặng vào nền kinh tế Hoa Kỳ, chính vì thế chính khách thuế quan mới của chính quyền TT Trump gây thiệt hại rất nhiều cho kinh tế Canada. Trong khi đó nền kinh tế Úc lệ thuộc tương đối nhiều vào nền kinh tế Trung Quốc. Tuy nhiên ớ mức độ vừa phải và từ lâu Úc đã đa diện hóa sách lược ngoại thương để ít lệ thuộc hơn vào một thị trường. Thị trường Hoa Kỳ đối với Úc cũng rất quan trọng nhưng không phải quá mức.

g.    Cũng vì đa dạng hóa thị trường ngoại thương sớm hơn nên sự thịnh vượng của Úc được bảo đảm hơn và GDP đầu người của Úc bây giờ cao hơn Canada.

III. Các bài học cần thiết trong thế giới đương đại:

(1) Một quốc gia muốn duy trì mức độ phát triển cần phóng khoáng hơn về chính sách di dân để duy trì dân số và lực lượng lao động. Nhật Bản quá bảo thủ trên phương diện này nên kinh tế bị suy thoái nhiều thập niên khó cứu vãn nổi.

(2) Một quốc gia muốn phát triển kinh tế lâu dài, cần khuyến khích và nuôi dưỡng thị trường nội địa lẫn thị trường xuất khẩu. Hoa Kỳ và Ấn Độ là hai quốc gia có thị trường nội địa mạnh mẽ nên ít bị khủng hoảng khi có những biến động quốc tế. Trong khi đó Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam… vì lệ thuộc quá nhiều vào thị trường xuất khẩu sẽ bị nặng nề hơn khi có những biến động quốc tế.

 

(3) Luôn chú trọng đến công tác đa dạng hóa thị trường, giảm sự lệ thuộc vào một vài thị trường duy nhất để tránh các áp lực chính trị đến từ những quốc gia có tham vọng bá quyền.

(4) Riêng Việt Nam, vì quan điểm “kinh tế thị trường” nhưng “định hướng xã hội chủ nghĩa” và chủ trương “doanh nghiệp nhà nước” là lực lượng chủ đạo, nên nền kinh tế tư nhân nội địa kém phát triển. Thị trường nội địa vì thế kém mãi lực nên rất khó phát triển. Hiến pháp 2013 quá lỗi thời và giáo điều trên phương diện này, cần phải tu chính để bắt kịp đà tiến của một thế giới cạnh tranh khốc liệt.

(5) Về thể chế dân chủ: Canada và Úc đều có hệ thống dân chủ nghị viện ổn định, tạo môi trường minh bạch cho kinh tế phát triển. Việt Nam muốn hội nhập sâu hơn cần cải cách thể chế, thực thi dân chủ đa đảng, khuyến khích cạnh tranh công bằng, giảm vai trò độc quyền của doanh nghiệp nhà nước.

(6) Về giáo dục và nhân lực: Cả Canada và Úc đều coi giáo dục là nền tảng phát triển, đồng thời biến nó thành ngành kinh tế. Việt Nam cần chú trọng giữ chân nhân tài trong nước và thu hút chuyên gia quốc tế.

(7) Về sách lược năng lượng: Bài học từ Úc và Canada cho thấy một nền kinh tế dựa vào tài nguyên phải sớm đầu tư vào năng lượng sạch để bảo đảm phát triển bền vững.