ĐỐI THOẠI

Mỹ, Trung đề ra tầm nhìn về trật tự thế giới mới giữa khác biệt về nhân quyền
VOA News
16/09/2023
VOA

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken.

Khi các nhà lãnh đạo toàn cầu hội tụ tại New York để tham dự cuộc họp Đại hội đồng Liên hiệp quốc lần thứ 78 trong tháng này, Hoa Kỳ và Trung Quốc, vốn đang trong một cuộc cạnh tranh khốc liệt nhằm mở rộng ảnh hưởng toàn cầu, đã tiết lộ những tầm nhìn đặc biệt cho kỷ nguyên trật tự quốc tế tiếp theo.

“Một kỷ nguyên đang kết thúc, một kỷ nguyên mới đang bắt đầu,” Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken nói khi ông phác thảo kế hoạch chi tiết đầy tham vọng của chính quyền Biden cho tương lai vào ngày 13/9.

Ông Blinken cho biết Hoa Kỳ đang xây dựng các liên minh để củng cố nền dân chủ, thúc đẩy nhân quyền và tăng cường phát triển kinh tế.

Chỉ trích Trung Quốc vì ủng hộ các chế độ chuyên quyền trên toàn thế giới và Nga vì đã phát động cuộc chiến phi nghĩa chống lại Ukraine, ông Blinken tuyên bố cam kết của Hoa Kỳ trong việc nuôi dưỡng các liên minh nhằm củng cố nền dân chủ, bảo vệ nhân quyền và thúc đẩy phát triển kinh tế.

Trong khi đó trong tuần này, Bắc Kinh đã công bố Đề nghị của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa về Cải cách và Phát triển Quản trị Toàn cầu.

Đề nghị dài 5.400 từ của Trung Quốc nói: “Nhân loại một lần nữa đứng trước ngã ba đường”, trong đó kêu gọi chủ nghĩa đa phương lớn hơn trong các vấn đề quốc tế với cốt lõi là một Liên hiệp quốc được cải tổ và một Hội đồng Bảo an mở rộng.

“Cùng nhau, chúng ta sẽ tạo ra một tương lai tốt đẹp hơn cho nhân loại”, Đề nghị kết luận.

Những nghi ngờ dai dẳng 

Mỹ và Trung Quốc đều bày tỏ mong muốn về một hệ thống quản trị toàn cầu với sự tham gia ngày càng tăng của các nước đang phát triển. Cả hai đều đồng ý về sự cần thiết phải mở rộng Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc. Nhưng việc mở rộng vẫn là chủ đề tranh luận sôi nổi mà không có hành động cụ thể từ cả hai phía.

Ngoài ra, còn có những nghi ngờ về ý định thực sự của hai siêu cường.

Ông Hossein Askari, giáo sư chính trị tại Đại học George Washington ở thủ đô Hoa Kỳ, nói: “Những gì cả hai bên nói không phải là điều họ thực sự muốn”.

Bên dưới vỏ bọc của chủ nghĩa đa phương, các cường quốc có thể tìm cách bảo vệ và mở rộng lợi ích của chính họ, ông Askari nói với VOA.

“Vì vậy, Trung Quốc, Nga nói rằng họ muốn một thế giới đa cực mới không có quyền lực thống trị. Nhưng đó là cuộc nói chuyện ngọt ngào của họ. Họ tán thành quyền lực mới cho Nam [Toàn cầu] để nhận được sự hỗ trợ của họ trong cuộc đấu tranh với Hoa Kỳ,” ông Askari nói.

“Mặt khác, Mỹ muốn đứng đầu thế giới đơn cực. Mỹ cần các liên minh mới trên khắp thế giới để thách thức một Trung Quốc đang trỗi dậy”, ông lưu ý.

Xây dựng một thế giới đa cực thực sự sẽ đòi hỏi các siêu cường sẵn sàng nhượng bộ hoặc chia sẻ ảnh hưởng không đồng đều của họ trên trường quốc tế để trao quyền cho phần lớn các quốc gia kém quyền lực hơn.

Ông Jeffrey Taliaferro, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Tufts ở Medford, Massachusetts, nói: “Đây không hẳn là một ‘chiến thắng’ cho số lượng lớn các quốc gia đang phát triển.”

Ông Taliaferro nói với VOA: “Mặc dù các quốc gia Nam Toàn cầu có thể có thêm một chút ‘tiếng nói’ trong các diễn đàn như BRICS, G20 và các địa điểm khác, nhưng hai siêu cường vẫn sẽ nắm quyền quyết định”.

Hoa Kỳ và các đồng minh phương Tây – về mặt lịch sử là những kiến trúc sư của các thể chế toàn cầu hậu Thế chiến II và hậu Chiến tranh Lạnh – đã thành lập các liên minh đáng gờm để bảo vệ và thúc đẩy lợi ích chung của họ.

Cùng lúc đó, Trung Quốc, bất chấp những lời chỉ trích về hệ thống chính trị độc đảng của mình, vẫn đang thu hút được sự chú ý của dư luận toàn cầu với tư cách là một cường quốc thế giới đang phát triển.

Một cuộc khảo sát gần đây được thực hiện bởi Quỹ George Marshall, hay GMF, chỉ ra rằng các thế hệ trẻ ở Hoa Kỳ, Canada, Thổ Nhĩ Kỳ và Châu Âu có xu hướng dự đoán sự thay đổi theo hướng đa cực, với việc Trung Quốc thay thế Hoa Kỳ trở thành quốc gia có ảnh hưởng nhất thế giới, và Liên hiệp châu Âu nổi lên như một người chơi thứ ba có ảnh hưởng hơn.

Nhân quyền 

Một trong những điểm khác biệt chính giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc là lập trường của họ về nhân quyền phổ quát.

Các quan chức Hoa Kỳ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền, bao gồm cả quyền của phụ nữ và người thiểu số, như một yếu tố cốt lõi trong chính sách đối ngoại của họ.

Ông Blinken hình dung đây là “một thế giới nơi luật pháp quốc tế và các nguyên tắc cốt lõi của Hiến chương Liên hiệp quốc được tôn trọng và nơi các quyền con người phổ quát được tôn trọng.”

Trong khi đó, Trung Quốc cho rằng không có cách tiếp cận chung nào để thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền vì bối cảnh lịch sử, di sản văn hóa, hệ thống xã hội và mức độ phát triển kinh tế xã hội giữa các quốc gia khác nhau.

Các cáo buộc về vi phạm nhân quyền của Trung Quốc, chẳng hạn như cáo buộc diệt chủng người Hồi giáo Uyghur và hạn chế quyền tự do ngôn luận, đã khiến Hoa Kỳ lập luận rằng tội ác chống nhân loại không nên chỉ được coi là vấn đề nội bộ của một quốc gia.

Theo ông Blinken, Hoa Kỳ đặt mục tiêu bảo vệ khỏi một thế giới nơi các chế độ độc tài ưu tiên duy trì và làm giàu cho chế độ bằng sự tổn hại của người dân và các nước láng giềng.

Tuy nhiên, Hoa Kỳ đã phải đối mặt với những lời chỉ trích vì dường như dành sự ưu đãi cho một số chế độ đàn áp, dẫn đến sự chia rẽ đáng chú ý trong nhận thức của các cường quốc, ngay cả ở các nước phương Tây.

Cuộc khảo sát của GMF cho thấy rằng so với những người lớn tuổi, những người được hỏi trẻ tuổi có nhiều khả năng nhìn nhận ảnh hưởng của Mỹ một cách tiêu cực hơn và nhìn nhận ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga một cách tích cực hơn.

Khi các cường quốc kinh tế và quân sự vượt trội trên thế giới vạch ra lộ trình cho một trật tự thế giới mới, mối lo ngại ngày càng gia tăng về những rủi ro tiềm ẩn, bao gồm đối đầu quân sự và thậm chí cả xung đột hạt nhân.

Ông Taliaferro nói: “Một cuộc đối đầu quân sự trực tiếp giữa Mỹ và Trung Quốc hoặc Mỹ và Nga sẽ là thảm họa, vì cả ba đều là siêu cường có vũ khí hạt nhân”.